MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
Justitieel welzijnswerk
Hoofdstuk 1: inleidende begrippen
Wat is criminologie?
- Een criminoloog bestudeert de mens die in conflict leeft met de
samenleving en haar normen
- Criminologie is de wetenschap die betrouwbare en precieze kennis wil
leveren over criminaliteit, over mensen die misdaden plegen en over hoe
daarop gereageerd kan worden
Analyse definitie criminologie
- Regels en normen in de samenleving
- Overtreden van regels en normen
- Het waarom van de overtreding
- De reactie op die overtreding
- De effecten van die relatie
Criminologie wil
- Objectieve informatie verschaffen
- Bijdragen aan de objectiviteit van de strafrechtelijke oordeelsvorming
- Komen tot een effectievere en meer humane aanpak van
criminaliteitsproblemen
o Humaan straffen: afstappen van lijfstraffen en overgaan naar
opsluiting die humaan verloopt
- Door informatie te verschaffen aan bv politie, hulpverleners,… over de
achtergrond van crimineel gedrag, de effecten ervan op slachtoffers en de
effecten van straffen op daders en slachtoffers
Criminologie in strafrecht
- Strafrecht: bepaalt de grenzen van wat in een bepaalde maatschappij
toelaatbaar is
- 2 visies
o Criminologie in dienst van de strafrechtspleging
o Criminologie vanuit een politiserend perspectief
1
,MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
Praktijkbelang van criminologie op 3 domeinen
1. Strafbaarstelling
o Welk gedrag stellen we strafbaar?
o Geen vast gegeven. Tijd, cultuur,… spelen hierin mee. Wat bij ons
strafbaar is, is ergens anders niet strafbaar. Wat nu strafbaar is, was
30 jaar geleden niet strafbaar.
Vb: wettelijke uitbreiding van abortuswet van 12 naar 18 weken
2. Strafrechtbedeling
o Werking strafgerechten (vonnisbeleid, seponeringsbeleid,
strafuitvoeringsbeleid,…)
o Het beleid is dit soepel of niet? worden alle straffen ook effectief
uitgevoerd?
3. Delinquentiebeheersing
o Repressieve aanpak (meer politie, strengere straffen,…)
o preventieve aanpak (minder zichtbaar en politiek minder populair, is
op lange termijn. Goed welzijnsbeleid is ook preventief)
o proactieve aanpak (met kwetsbare groepen werken, alles rond
welzijn en emancipatorisch handelen)
Hoe past welzijn in dit verhaal?
- Twee maatschappelijke reacties op dezelfde fenomenen
- Criminaliteit veroorzaakt onwelzijn maar is ook vaak het gevolg van
onwelzijn
- Delinquent gedrag komt vaak door welzijnsproblemen door het ontbreken,
verbreken of tekortschieten van persoonlijke en maatschappelijke
verbinding. Verbindend werken is belangrijk (= krachtlijn SSW)
o Mensen plegen vaak feiten omdat ze zich niet meer verbonden
voelen met de samenleving
o Veel gevangenen zijn mensen die al een heel traject doorlopen
hebben binnen de hulpverlening. Justitie en opsluiting zijn vaak het
einde van een verhaal van vele problemen.
2
,MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
Hoofdstuk 2: verklaringsmodellen
De klassieke school als bakermat van strafwetten en strafrechtpleging
1. Bentham
o Nadeel van de straf moet hoger zijn dan het voordeel van het delict
o Mensen moeten voelen dat ze gestraft worden. Hier zit een duidelijk
mensbeeld aan vast. Het gaat over de rationeel handelende dader
die kiest om regels te overtreden. Het gaat niet om lijfstraffen, maar
om vrijheidsberoving
2. Beccaria
o Dei delitti en delle pene over de organisatie van het strafrecht
o Stellingen die we de dag van vandaag nog herkennen
Stellingen van Beccaria
- Misdaad brengt morele schuld en verantwoordelijkheid met zich mee want
mensen beschikken over een vrije wil
- Rechters moeten enkel de wet toepassen, geen interpretaties, willekeur of
zelf bepaalde sancties
- De overheid heeft het recht om te straffen misdadiger pleegt
contractbreuk
- Legaliteitsbeginsel misdrijven en straffen moeten in de wet vastgelegd
worden zodat burgers beschermd worden tegen willekeur (geen strafbare
gedraging zonder wet, geen misdrijf zonder wet)
- Proportionaliteitsbeginsel straffen in verhouding tot ernst van het
misdrijf
- Gelijkheidsbeginsel wetten moeten voor iedereen gelden
- Humaniteitsbeginsel straffen moeten humaan zijn. Hij is tegen publieke
straffen/doodstraf. De ideale straf is de vrijheidsstraf (schrikt mensen af,
kan proportioneel toegepast worden)
Straf heeft 2 doeleinden volgens Beccaria
- Misdadig gedrag stoppen ten opzichte van de samenleving
- Preventie mensen ertoe brengen geen feiten te plegen + een voorbeeld
stellende werking
3
, MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
o Mensbeeld is belangrijk
o Basis die we herkennen uit onze samenleving
Biologische en psychologische benadering (Focus op NATURE)
- Theorieën die de oorzaken van het ontstaan, het in stand blijven of het
stoppen van criminele gedragingen zoeken in eigenschappen van de
persoon
- Focus op de persoon van de dader en mogelijke oorzaken verankerd in de
persoon zoeken naar causale verklaringen (oorzaak – gevolg)
- De dader van criminele feiten was niet langer een rationeel wezen dat uit
vrije wil de wet overtrad, maar een mens gedetermineerd tot delinquentie.
- Etiologisch denken krijgt vorm – leer van de oorzaken
- Volgens ethologen vertonen misdadigers specifieke kenmerken die hen
onderscheiden van niet-misdadigers.
- Geen sprake meer van vrije wil.
- Tweede helft 19e eeuw -> nieuwe wetenschappen nieuw mensbeeld: de
gedetermineerde mens wordt ook het Sociaal Verweer genoemd.
1. De biologische invalshoek (focus op nature)
- Men gaat er van uit dat er personen zijn die vaak en langdurig misdaden
plegen.
- Het is een bepaalde soort mensen met bepaalde min of meer
onveranderlijke eigenschappen.
Cesare Lombrosso
Lichaam speelt belangrijke rol
- Evolutietheorie, positivistische benadering en de antropometrie..
Probeerde criminaliteit te verklaren vanuit atavisme, het blijven hangen in
een vroeger, primitiever evolutiestadium. Criminaliteit zou dus uiteindelijk
vanzelf verdwijnen wanneer de evolutie haar gang kon gaan. Misdadigers
vertoonden aangeboren afwijkingen. Criminaliteit is niet ‘normaal’, maar
een afwijking.
De geboren misdadiger
- fysieke kenmerken
4
Justitieel welzijnswerk
Hoofdstuk 1: inleidende begrippen
Wat is criminologie?
- Een criminoloog bestudeert de mens die in conflict leeft met de
samenleving en haar normen
- Criminologie is de wetenschap die betrouwbare en precieze kennis wil
leveren over criminaliteit, over mensen die misdaden plegen en over hoe
daarop gereageerd kan worden
Analyse definitie criminologie
- Regels en normen in de samenleving
- Overtreden van regels en normen
- Het waarom van de overtreding
- De reactie op die overtreding
- De effecten van die relatie
Criminologie wil
- Objectieve informatie verschaffen
- Bijdragen aan de objectiviteit van de strafrechtelijke oordeelsvorming
- Komen tot een effectievere en meer humane aanpak van
criminaliteitsproblemen
o Humaan straffen: afstappen van lijfstraffen en overgaan naar
opsluiting die humaan verloopt
- Door informatie te verschaffen aan bv politie, hulpverleners,… over de
achtergrond van crimineel gedrag, de effecten ervan op slachtoffers en de
effecten van straffen op daders en slachtoffers
Criminologie in strafrecht
- Strafrecht: bepaalt de grenzen van wat in een bepaalde maatschappij
toelaatbaar is
- 2 visies
o Criminologie in dienst van de strafrechtspleging
o Criminologie vanuit een politiserend perspectief
1
,MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
Praktijkbelang van criminologie op 3 domeinen
1. Strafbaarstelling
o Welk gedrag stellen we strafbaar?
o Geen vast gegeven. Tijd, cultuur,… spelen hierin mee. Wat bij ons
strafbaar is, is ergens anders niet strafbaar. Wat nu strafbaar is, was
30 jaar geleden niet strafbaar.
Vb: wettelijke uitbreiding van abortuswet van 12 naar 18 weken
2. Strafrechtbedeling
o Werking strafgerechten (vonnisbeleid, seponeringsbeleid,
strafuitvoeringsbeleid,…)
o Het beleid is dit soepel of niet? worden alle straffen ook effectief
uitgevoerd?
3. Delinquentiebeheersing
o Repressieve aanpak (meer politie, strengere straffen,…)
o preventieve aanpak (minder zichtbaar en politiek minder populair, is
op lange termijn. Goed welzijnsbeleid is ook preventief)
o proactieve aanpak (met kwetsbare groepen werken, alles rond
welzijn en emancipatorisch handelen)
Hoe past welzijn in dit verhaal?
- Twee maatschappelijke reacties op dezelfde fenomenen
- Criminaliteit veroorzaakt onwelzijn maar is ook vaak het gevolg van
onwelzijn
- Delinquent gedrag komt vaak door welzijnsproblemen door het ontbreken,
verbreken of tekortschieten van persoonlijke en maatschappelijke
verbinding. Verbindend werken is belangrijk (= krachtlijn SSW)
o Mensen plegen vaak feiten omdat ze zich niet meer verbonden
voelen met de samenleving
o Veel gevangenen zijn mensen die al een heel traject doorlopen
hebben binnen de hulpverlening. Justitie en opsluiting zijn vaak het
einde van een verhaal van vele problemen.
2
,MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
Hoofdstuk 2: verklaringsmodellen
De klassieke school als bakermat van strafwetten en strafrechtpleging
1. Bentham
o Nadeel van de straf moet hoger zijn dan het voordeel van het delict
o Mensen moeten voelen dat ze gestraft worden. Hier zit een duidelijk
mensbeeld aan vast. Het gaat over de rationeel handelende dader
die kiest om regels te overtreden. Het gaat niet om lijfstraffen, maar
om vrijheidsberoving
2. Beccaria
o Dei delitti en delle pene over de organisatie van het strafrecht
o Stellingen die we de dag van vandaag nog herkennen
Stellingen van Beccaria
- Misdaad brengt morele schuld en verantwoordelijkheid met zich mee want
mensen beschikken over een vrije wil
- Rechters moeten enkel de wet toepassen, geen interpretaties, willekeur of
zelf bepaalde sancties
- De overheid heeft het recht om te straffen misdadiger pleegt
contractbreuk
- Legaliteitsbeginsel misdrijven en straffen moeten in de wet vastgelegd
worden zodat burgers beschermd worden tegen willekeur (geen strafbare
gedraging zonder wet, geen misdrijf zonder wet)
- Proportionaliteitsbeginsel straffen in verhouding tot ernst van het
misdrijf
- Gelijkheidsbeginsel wetten moeten voor iedereen gelden
- Humaniteitsbeginsel straffen moeten humaan zijn. Hij is tegen publieke
straffen/doodstraf. De ideale straf is de vrijheidsstraf (schrikt mensen af,
kan proportioneel toegepast worden)
Straf heeft 2 doeleinden volgens Beccaria
- Misdadig gedrag stoppen ten opzichte van de samenleving
- Preventie mensen ertoe brengen geen feiten te plegen + een voorbeeld
stellende werking
3
, MINISTER VAN JUSTITIE: VINCENT VAN QUICKENBORNE
o Mensbeeld is belangrijk
o Basis die we herkennen uit onze samenleving
Biologische en psychologische benadering (Focus op NATURE)
- Theorieën die de oorzaken van het ontstaan, het in stand blijven of het
stoppen van criminele gedragingen zoeken in eigenschappen van de
persoon
- Focus op de persoon van de dader en mogelijke oorzaken verankerd in de
persoon zoeken naar causale verklaringen (oorzaak – gevolg)
- De dader van criminele feiten was niet langer een rationeel wezen dat uit
vrije wil de wet overtrad, maar een mens gedetermineerd tot delinquentie.
- Etiologisch denken krijgt vorm – leer van de oorzaken
- Volgens ethologen vertonen misdadigers specifieke kenmerken die hen
onderscheiden van niet-misdadigers.
- Geen sprake meer van vrije wil.
- Tweede helft 19e eeuw -> nieuwe wetenschappen nieuw mensbeeld: de
gedetermineerde mens wordt ook het Sociaal Verweer genoemd.
1. De biologische invalshoek (focus op nature)
- Men gaat er van uit dat er personen zijn die vaak en langdurig misdaden
plegen.
- Het is een bepaalde soort mensen met bepaalde min of meer
onveranderlijke eigenschappen.
Cesare Lombrosso
Lichaam speelt belangrijke rol
- Evolutietheorie, positivistische benadering en de antropometrie..
Probeerde criminaliteit te verklaren vanuit atavisme, het blijven hangen in
een vroeger, primitiever evolutiestadium. Criminaliteit zou dus uiteindelijk
vanzelf verdwijnen wanneer de evolutie haar gang kon gaan. Misdadigers
vertoonden aangeboren afwijkingen. Criminaliteit is niet ‘normaal’, maar
een afwijking.
De geboren misdadiger
- fysieke kenmerken
4
