Gerodontologie
Samenvatting mondzorg bij bijzondere doelgroepen
,Inhoud
1 Inleiding gerodontologie ................................................................................................................. 3
2 Demografie, geriatrisch profiel ....................................................................................................... 6
2.1 Demografische veranderingen ................................................................................................ 6
2.2 Doel van mondzorg bij kwetsbare ouderen ............................................................................ 6
2.3 Profiel ouderen ........................................................................................................................ 7
2.3.1 Het geriatrisch profiel ...................................................................................................... 7
2.3.2 Zorgafhankelijkheid ......................................................................................................... 9
2.4 Wat is kwetsbaarheid? ............................................................................................................ 9
2.5 Welke rol is weggelegd voor de mondzorgprofessional? ..................................................... 12
2.6 Life course approach ............................................................................................................. 12
3 Bevorderende en belemmerende factoren tot mondzorg............................................................ 13
3.1 Barrières tot mondzorg ......................................................................................................... 13
3.2 Bevorderende factoren gezondheidszorg ............................................................................. 14
3.3 De patiënt .............................................................................................................................. 15
3.3.1 Barrières ........................................................................................................................ 15
3.3.2 Bevorderende factoren ................................................................................................. 17
4 Veranderingen in de mond en pathologie bij ouderen ................................................................. 19
4.1 Tandniveau ............................................................................................................................ 19
4.2 Parodontium.......................................................................................................................... 20
4.3 Mucosa .................................................................................................................................. 21
4.4 Tong ....................................................................................................................................... 23
4.5 Bot ......................................................................................................................................... 25
4.6 Speekselklieren...................................................................................................................... 25
4.7 Spieren................................................................................................................................... 26
4.8 Kauwen .................................................................................................................................. 27
5 Dementie ....................................................................................................................................... 29
5.1 Alzheimer............................................................................................................................... 30
5.1.1 Oorzaak.......................................................................................................................... 30
5.1.2 Kenmerken .................................................................................................................... 30
5.1.3 Verloop .......................................................................................................................... 32
5.2 Vasculaire dementie .............................................................................................................. 33
5.2.1 Kenmerken .................................................................................................................... 33
5.2.2 Verloop .......................................................................................................................... 33
5.3 Frontotemporale dementie ................................................................................................... 34
5.3.1 Kenmerken .................................................................................................................... 34
1
, 5.3.2 Verloop .......................................................................................................................... 35
5.4 Lewy body dementie ............................................................................................................. 36
5.4.1 Verloop .......................................................................................................................... 36
5.5 Communicatie ....................................................................................................................... 37
5.6 Dementie en mondgezondheid ............................................................................................. 38
5.6.1 Verlies van tanden en dementie ................................................................................... 38
5.6.2 Kauwen en dementie..................................................................................................... 38
5.6.3 Parodontitis en dementie .............................................................................................. 39
5.7 Wat vinden familie en zorgverleners belangrijk? .................................................................. 39
5.8 Veranderingen ....................................................................................................................... 40
5.9 Pijn ......................................................................................................................................... 40
5.10 Behandeling ........................................................................................................................... 40
6 Anamnese en behandelplanning bij ouderen ............................................................................... 41
6.1 Diagnostiek ............................................................................................................................ 42
6.1.1 Anamnese ...................................................................................................................... 42
6.1.2 Klinische gegevens orofaciale systeem ......................................................................... 42
6.2 Individueel mondzorgplan ..................................................................................................... 42
2
,1 Inleiding gerodontologie
Gerodontologie = mondzorg voor kwetsbare/zorgafhankelijke ouderen
▪ mondzorg rekening houdend met de context (cognitieve/fysische functie,
sociale context,…) en de draagkracht van de patiënt
o kijk eerst naar de persoon, dan naar de mond
▪ mondzorg als deel van integrale zorg voor de oudere met focus op levenskwaliteit en
functionaliteit (kunnen soms bepaalde zaken niet meer)
▪ mondzorg die breder gaat dan tandheelkundige verzorging
o communicatie met patiënt, zorgverleners, mantelzorgers,…
o organisatie van mondzorg
Geriatrische syndromen = veelvoorkomend probleem bij kwetsbare ouderen
▪ verminderde mobiliteit
▪ vallen
▪ incontinentie
▪ depressie
▪ verwardheid
▪ duizeligheid
Voor een geriatrisch syndroom geldt dat één of meer symptomen het gevolg kunnen zijn van
meerdere aandoeningen tegelijkertijd. Bv. duizeligheid: combinatie van gestoorde propriocepsis,
verminderde spierkracht, bijwerkingen van medicatie, orthostatische hypotensie en
positieduizeligheid.
Kenmerken van de geriatrische patiënt:
▪ >80J
▪ Multi morbiditeit (meerdere aandoeningen/ ziekten tegelijk)
▪ kwetsbaar in lichamelijke, psychische of sociale zin
▪ andere behandeldoelen, meer op welzijn dan op overleving gericht
▪ complexiteit: - interacties tussen lichamelijke, psychische en sociale problemen
- interacties tussen gebruikte medicijnen
- interacties tussen ziekte en verouderingsmechanismen
- afgenomen veerkracht voor herstel
3
,Epidemiologie:
Het is moeilijk om de epidemiologie goed te kunnen beschrijven doordat verschillende syndromen
overlappen met elkaar. Bv. Sacropenie overlapt met ondervoeding, vallen overlapt met delier.
Zowel leeftijd, opleidingsniveau, sociaal-economische status, afkomst en sekse hebben een invloed.
Alle geriatrische syndromen gaan gepaard met toename van sterfte en risico op institutionering.
Pathofysiologie:
Kenmerken van geriatrische syndromen:
▪ klinische tekenen die veel voorkomen bij ouderen
▪ multifactoriële pathogenese
▪ in combinatie met kwetsbaarheid en afname van veerkracht
▪ verhoogd risico op complicaties, bijwerkingen, hogere mortaliteit
▪ in combinatie met andere geriatrische syndromen
▪ generalistische diagnostiek en multidisciplinaire interventies zijn het effectiefst
Kwetsbaarheid:
om organen goed en stabiel te laten functioneren heeft het lichaam een complex geheel van op
elkaar afgestemde regelsystemen met positieve terugkoppelingsmechanismen. Bij kwetsbare
ouderen is er veel minder reserve en is de koppeling tussen systemen veel sterker. Zij hebben
daardoor een groot risico op acute geriatrische syndromen en verslechtering in functioneren,
mobiliteit en cognitie.
4
, Component-causemodel:
De acute bijkomende factor, de blaasontsteking, is de uitlokkende factor. Factoren die het
reservevermogen van de balans of cognitie verminderen zijn bijdragende factoren. De cognitieve
beperkingen zijn een noodzakelijke factor. De urineweginfectie is noodzakelijk om een delier te laten
ontstaan, cognitieve stoornissen op zichzelf zijn onvoldoende.
Het component-causemodel onderscheidt de oorzakelijke componenten in bijdragende
noodzakelijke en bijdragende niet-noodzakelijke uitlokkende componenten.
Interacties:
Dit is de wederzijdse afhankelijkheid van het fysieke/biologische, mentale en sociale domein en van
onderliggende ziekten, stoornissen en beperkingen op die domeinen. De interacties volgen de
verschillende netwerken van lichaamsfuncties. Toegenomen kwetsbaarheid leidt tot een sterkere
koppeling van systemen. Het evenwicht waarin de persoon/orgaanfuncties verkeren wordt labieler
en een klein ‘duwtje’ is genoeg om het kantelpunt van het evenwicht te passeren. Dan ontstaat een
geriatrisch syndroom. Herstel hiervan is moeilijker en duurt langer dan het ontstaan ervan. De
herstelfunctie is de veerkracht.
Waarschuwingssignalen:
Kwetsbaarheid is een waarschuwingssignaal dat een acuut/chronisch geriatrisch syndroom eerder
kan optreden. Vertraagd herstellen van een acute kleine verstoring is zo’n signaal. (bv: snelheid van
herstel na plotseling opstaan vanuit liggende positie).
5
Samenvatting mondzorg bij bijzondere doelgroepen
,Inhoud
1 Inleiding gerodontologie ................................................................................................................. 3
2 Demografie, geriatrisch profiel ....................................................................................................... 6
2.1 Demografische veranderingen ................................................................................................ 6
2.2 Doel van mondzorg bij kwetsbare ouderen ............................................................................ 6
2.3 Profiel ouderen ........................................................................................................................ 7
2.3.1 Het geriatrisch profiel ...................................................................................................... 7
2.3.2 Zorgafhankelijkheid ......................................................................................................... 9
2.4 Wat is kwetsbaarheid? ............................................................................................................ 9
2.5 Welke rol is weggelegd voor de mondzorgprofessional? ..................................................... 12
2.6 Life course approach ............................................................................................................. 12
3 Bevorderende en belemmerende factoren tot mondzorg............................................................ 13
3.1 Barrières tot mondzorg ......................................................................................................... 13
3.2 Bevorderende factoren gezondheidszorg ............................................................................. 14
3.3 De patiënt .............................................................................................................................. 15
3.3.1 Barrières ........................................................................................................................ 15
3.3.2 Bevorderende factoren ................................................................................................. 17
4 Veranderingen in de mond en pathologie bij ouderen ................................................................. 19
4.1 Tandniveau ............................................................................................................................ 19
4.2 Parodontium.......................................................................................................................... 20
4.3 Mucosa .................................................................................................................................. 21
4.4 Tong ....................................................................................................................................... 23
4.5 Bot ......................................................................................................................................... 25
4.6 Speekselklieren...................................................................................................................... 25
4.7 Spieren................................................................................................................................... 26
4.8 Kauwen .................................................................................................................................. 27
5 Dementie ....................................................................................................................................... 29
5.1 Alzheimer............................................................................................................................... 30
5.1.1 Oorzaak.......................................................................................................................... 30
5.1.2 Kenmerken .................................................................................................................... 30
5.1.3 Verloop .......................................................................................................................... 32
5.2 Vasculaire dementie .............................................................................................................. 33
5.2.1 Kenmerken .................................................................................................................... 33
5.2.2 Verloop .......................................................................................................................... 33
5.3 Frontotemporale dementie ................................................................................................... 34
5.3.1 Kenmerken .................................................................................................................... 34
1
, 5.3.2 Verloop .......................................................................................................................... 35
5.4 Lewy body dementie ............................................................................................................. 36
5.4.1 Verloop .......................................................................................................................... 36
5.5 Communicatie ....................................................................................................................... 37
5.6 Dementie en mondgezondheid ............................................................................................. 38
5.6.1 Verlies van tanden en dementie ................................................................................... 38
5.6.2 Kauwen en dementie..................................................................................................... 38
5.6.3 Parodontitis en dementie .............................................................................................. 39
5.7 Wat vinden familie en zorgverleners belangrijk? .................................................................. 39
5.8 Veranderingen ....................................................................................................................... 40
5.9 Pijn ......................................................................................................................................... 40
5.10 Behandeling ........................................................................................................................... 40
6 Anamnese en behandelplanning bij ouderen ............................................................................... 41
6.1 Diagnostiek ............................................................................................................................ 42
6.1.1 Anamnese ...................................................................................................................... 42
6.1.2 Klinische gegevens orofaciale systeem ......................................................................... 42
6.2 Individueel mondzorgplan ..................................................................................................... 42
2
,1 Inleiding gerodontologie
Gerodontologie = mondzorg voor kwetsbare/zorgafhankelijke ouderen
▪ mondzorg rekening houdend met de context (cognitieve/fysische functie,
sociale context,…) en de draagkracht van de patiënt
o kijk eerst naar de persoon, dan naar de mond
▪ mondzorg als deel van integrale zorg voor de oudere met focus op levenskwaliteit en
functionaliteit (kunnen soms bepaalde zaken niet meer)
▪ mondzorg die breder gaat dan tandheelkundige verzorging
o communicatie met patiënt, zorgverleners, mantelzorgers,…
o organisatie van mondzorg
Geriatrische syndromen = veelvoorkomend probleem bij kwetsbare ouderen
▪ verminderde mobiliteit
▪ vallen
▪ incontinentie
▪ depressie
▪ verwardheid
▪ duizeligheid
Voor een geriatrisch syndroom geldt dat één of meer symptomen het gevolg kunnen zijn van
meerdere aandoeningen tegelijkertijd. Bv. duizeligheid: combinatie van gestoorde propriocepsis,
verminderde spierkracht, bijwerkingen van medicatie, orthostatische hypotensie en
positieduizeligheid.
Kenmerken van de geriatrische patiënt:
▪ >80J
▪ Multi morbiditeit (meerdere aandoeningen/ ziekten tegelijk)
▪ kwetsbaar in lichamelijke, psychische of sociale zin
▪ andere behandeldoelen, meer op welzijn dan op overleving gericht
▪ complexiteit: - interacties tussen lichamelijke, psychische en sociale problemen
- interacties tussen gebruikte medicijnen
- interacties tussen ziekte en verouderingsmechanismen
- afgenomen veerkracht voor herstel
3
,Epidemiologie:
Het is moeilijk om de epidemiologie goed te kunnen beschrijven doordat verschillende syndromen
overlappen met elkaar. Bv. Sacropenie overlapt met ondervoeding, vallen overlapt met delier.
Zowel leeftijd, opleidingsniveau, sociaal-economische status, afkomst en sekse hebben een invloed.
Alle geriatrische syndromen gaan gepaard met toename van sterfte en risico op institutionering.
Pathofysiologie:
Kenmerken van geriatrische syndromen:
▪ klinische tekenen die veel voorkomen bij ouderen
▪ multifactoriële pathogenese
▪ in combinatie met kwetsbaarheid en afname van veerkracht
▪ verhoogd risico op complicaties, bijwerkingen, hogere mortaliteit
▪ in combinatie met andere geriatrische syndromen
▪ generalistische diagnostiek en multidisciplinaire interventies zijn het effectiefst
Kwetsbaarheid:
om organen goed en stabiel te laten functioneren heeft het lichaam een complex geheel van op
elkaar afgestemde regelsystemen met positieve terugkoppelingsmechanismen. Bij kwetsbare
ouderen is er veel minder reserve en is de koppeling tussen systemen veel sterker. Zij hebben
daardoor een groot risico op acute geriatrische syndromen en verslechtering in functioneren,
mobiliteit en cognitie.
4
, Component-causemodel:
De acute bijkomende factor, de blaasontsteking, is de uitlokkende factor. Factoren die het
reservevermogen van de balans of cognitie verminderen zijn bijdragende factoren. De cognitieve
beperkingen zijn een noodzakelijke factor. De urineweginfectie is noodzakelijk om een delier te laten
ontstaan, cognitieve stoornissen op zichzelf zijn onvoldoende.
Het component-causemodel onderscheidt de oorzakelijke componenten in bijdragende
noodzakelijke en bijdragende niet-noodzakelijke uitlokkende componenten.
Interacties:
Dit is de wederzijdse afhankelijkheid van het fysieke/biologische, mentale en sociale domein en van
onderliggende ziekten, stoornissen en beperkingen op die domeinen. De interacties volgen de
verschillende netwerken van lichaamsfuncties. Toegenomen kwetsbaarheid leidt tot een sterkere
koppeling van systemen. Het evenwicht waarin de persoon/orgaanfuncties verkeren wordt labieler
en een klein ‘duwtje’ is genoeg om het kantelpunt van het evenwicht te passeren. Dan ontstaat een
geriatrisch syndroom. Herstel hiervan is moeilijker en duurt langer dan het ontstaan ervan. De
herstelfunctie is de veerkracht.
Waarschuwingssignalen:
Kwetsbaarheid is een waarschuwingssignaal dat een acuut/chronisch geriatrisch syndroom eerder
kan optreden. Vertraagd herstellen van een acute kleine verstoring is zo’n signaal. (bv: snelheid van
herstel na plotseling opstaan vanuit liggende positie).
5
