KLIMAAT- EN OMGEVINGSRECHT
Prof. Geert Debersaques
2022-2023
1. INLEIDING... SITUERING IN HET LANDSCHAP
(zie ppt afprinten)
1.1. Een actueel en maatschappelijk thema – uit de pers
1.2. Impact op taal en sociale gewoonten
1.3. Eigen (historische) keuzes
1.4. Eigen instrumenten als (beleids)plannen, vergunningen, inspraak, openbaarheid
1.5. Een zaak van handelingen gesteld door de mens
1.6. Een zaak van overtreden en herstellen
2. ALGEMENE PRINCIPES
2.1. Begrip: omschrijving van het klimaat- en omgevingsrecht
-
MILIEURECHT
- Algemeen milieubeleid → DABM
o Geldt horizontaal
o Staan principes in
- 2 onderdelen:
o Milieuhygiënerecht = verhouding tussen mens en milieu (hinder die de mens
veroorzaakt door zijn handelen)
▪ Op welke wijze kan de mens interfereren in de natuur (milieurecht gaat nl. over
mens en natuur)
▪ Bevat verschillende componenten/sectoren (bv. lucht, water, …)
1
, ▪ Bv. vervuiling door bosbranden behoort NIET tot milieurecht (tenzij er
tussenkomst van de mens door vrijwillige brandstichting)
▪ Bv. vulkaanuitbarstingen veroorzaken ook ecologische schade, maar behoort
NIET tot het milieurecht
o Milieubeheerrecht = hoe w het milieu beschermd
▪ Bv. Een bedrijfsleider moet regels toepassen inzake verontreiniging van de
lucht
RUIMTELIJKE ORDENING
→ Milieurecht + ruimtelijke ordening = omgevingsrecht
- Is evolutief
o Bv. vergunningen voor handelsactiviteiten heeft men nu ondergebracht in de
omgevingsvergunning op Vlaams niveau (maar is geen milieuwetgeving)
- Wat met klimaatrecht?
o Klimaatrecht bestaat juridisch niet in Vlaanderen
o REDEN: want is onderdeel van het milieurecht (klimaat is één van de aspecten dat
beschermd moet w in het milieu)
Afbeelding van de zee:
- Noordzee
- Is dat Belgische kust of Vlaamse kust? → juridisch de Belgische kust
- We zien bodem, schelpen (= organisme), water, lucht (of is het atmosfeer?)
o We zien dus een aantal ‘compartimenten’:
▪ Bodem
▪ Oppervlaktewater
▪ Lucht of atmosfeer
→ definitie van lucht, maar SCHEIKUNDIG! Is niet het begrip dat we in het recht gebruiken!
Afbeelding van paarden:
2
, - Dieren = fauna
- Wilde paarden? Van belang want fauna w enkel beschermd in de mate dat het wilde dieren zijn!
o Bescherming van huiskatten → is geen omgevingsrecht, wel dierenbescherming
- Flora = in het wild levende planten
o >< kamerplanten vallen niet onder milieubescherming
a. Begrip omgevingsrecht (nr. 524 MAST)
Omgevingsrecht = regelt de ordening en bescherming van onze leefomgeving
- Verzamelterm → regelgeving betreffende ruimtelijke ontwikkeling en fysieke leefomgeving
(bodem, water, lucht enz.)
- DOEL: veilige en gezonde omgeving realiseren en deze op een duurzame wijze behouden en
ontwikkelen
- Heeft betrekking op inrichting, wijziging en verandering van onze omgeving.
- Omgevingsrecht omvat: RO + milieurecht
b. Milieurecht (Vlaams Gewest) in DABM
→ decretale definitie
Milieurecht = regelt bescherming en beheer van onze leefomgeving
- Keuze decretale standaard-definitie in DABM
o Art. 1.1.2, § 1, 1° DABM: “1° milieu : de atmosfeer, de bodem, het water, de flora, de
fauna en overige organismen andere dan de mens, de ecosystemen, de
landschappen en het klimaat;”
o ‘de atmosfeer, de bodem, het water’ → abiotische componenten (dode elementen)
▪ Zijn heel belangrijk voor het leven van organismen (scheppen van
omstandigheden voor het in stand houden van leven op aarde), maar staan zelf
letterlijk en figuurlijk buiten het leven
▪ (1) atmosfeer
• Gebruikt in zijn wetenschappelijke betekenis = de laag gassen die de
aarde omringt
• Kan in ≠ lagen w ingedeeld:
o Troposfeer = dichtst bij de aarde gelegen; bepaalt voor een
groot deel het klimaat op aarde;
o Stratosfeer = hierin bevindt zich de ozonlaag, die door
menselijke activiteiten op aarde w aangetast (ozon filtert
schadelijke UV-stralen)
• Andere definitie gebruiken term ‘lucht’ → wetenschappelijk gezien valt
onder deze term enkel de troposfeer, en dus niet de ozonlaag → we
willen ook de ozonlaag beschermen, dus beter term ‘atmosfeer’
▪ (2) bodem (of lithosfeer)
• Wetenschappelijke betekenis = de steenschaal, de vaste aardkorst, te
onderscheiden van de ondergrond
3
, • OPM: sommige definities maken geen onderscheid tussen bovenste
aardlaag en de ondergrond om het begrip bodem te definiëren →
Vlaamse decreetgever geeft hieraan de voorkeur!
o REDEN: bovenste deel van de aarde, de ondergrond en het
grondwater staan onderling met elkaar in verbinding
(verontreiniging van de bovenste laag bedreigt ook de
ondergrond en het grondwater)
• Zie art. 1.1.2, §2, 2° DABM: “omvat de bodem het vaste deel van de
aarde met inbegrip van het grondwater, de micro-organismen en
andere bestanddelen die zich erin bevinden”
o “micro-organismen en andere bestanddelen die zich erin
bevinden” → geeft aanleiding tot klein conceptueel probleem:
als men deze definitie invoegt in de definitie van
‘milieuverontreiniging’ dan w ook deze organismen in de
bodem beschouwd als een vector waarin de
verontreinigingsfactoren kunnen gebracht worden
▪ (3) water (of hydrosfeer)
• = alle oppervlaktewater (NIET grondwater → is onderdeel van de
bodem)
• Vlaamse decreetgever kiest ervoor dat drinkwater niet onder het
begrip water valt (drinkwater = water dat gescheiden is van het grond-
of oppervlaktewater, bv. doordat het is opgevangen in reservoirs of
leidingen voor drinkwater → is eerder kwestie van gezondheidsbeleid)
o OPM: regulering van drinkwaterkwaliteit = gewestelijke bvgh,
ook al vallen productnormen onder de federale bvgh
o ‘de flora, de fauna en overige organismen andere dan de mens’ → biotische
componenten (levende elementen)
▪ (1) fauna en flora
• = enkel in het wild levende diersoorten of plantensoorten (is
heersende opvatting in het gewone taalgebruik als in de wetgeving en
RL)
• Schade aan fauna en flora = ecologische schade (of verstoring)
▪ (2) organismen
• Ruimer dan fauna en flora; omvatten ook afgerichte dieren en
gekweekte planten
• Wanneer deze dieren/planten w vernietigd of geschaad door
verontreinigende emissies = vermogensschade of schade aan
onroerende goederen
o ‘de ecosystemen, de landschappen en het klimaat’ → ecosystemen
▪ (1) ecosystemen → kan in 2 betekenissen w gebruikt:
• Meerderheidsstrekking → de organismen evenals hun interrelaties en
hun relatie met het fysisch milieu, m.a.w. hun habitat
o Vlaamse decreetgever volgt deze strekking
o Ook op te vatten als natuurlijke rijkdommen vatbaar voor
(duurzame) exploitatie (bv. het tropisch regenwoud)
4
, o OPM: de mens maakt geen deel uit van de ecosystemen (zou
absurd zijn om de mens eerst expliciet uit te sluiten uit het
milieubegrip en hem daarna terug op te nemen via begrip
ecosystemen)
• Minderheidsstrekking → enkel interrelaties
▪ (2) landschap
• = ruimtelijke uitdrukking van een verzameling natuurlijke aspecten
(zoals klimaat, hydrologie, geomorfologie, organismen, …) en door de
mens bepaalde processen (bv. occupatie, landbouw, waterbeheer, …)
▪ (3) klimaat
• W bepaald door ≠ factoren: luchttemperatuur, luchtvochtigheid,
windsnelheid, windrichting, neerslag, zicht, bewolkingsgraad,
verdampingsgraad en straling
→ definitie weerspiegelt ook een deel van de filosofie van het DABM, nl. dat de nadruk
w gelegd op de integrale aanpak van de milieuproblematiek
Uitleg Begrippen (te kennen!) → zie K. DEKETELAERE, handboek milieu- en energierecht, die keure,
2006, 1-8
- DOEL DABM: bescherming van mens en milieu
- In DABM wordt de mens afzonderlijk vermeld en niet behandeld als deel van het milieu
o REDEN: bepaalde rechten en verplichtingen van de mens kunnen in het DABM
onmogelijk vorm krijgen indien de mens op hetzelfde niveau w geplaatst als de andere
levende organismen
o DUS de decreetgever ontkent dus niet dat de mens een centraal element is in de
werking van de biosfeer en ecosystemen
▪ Menselijke activiteiten hebben een ongeëvenaarde invloed op de
milieukwaliteit
▪ Daarbij stelt de mens zelf vast in hoeverre een aantasting van het milieu kan
worden aanvaard of moet worden voorkomen
▪ Zelfs wanneer veranderingen in het milieu kunnen plaatsvinden ten gevolge
van door de mens niet te beïnvloeden oorzaken (bv. vulkaanuitbarsting,
overstroming, …) bepaalt de mens, door de mate waarin de gevolgen van deze
verschijnselen door hem ongedaan worden gemaakt, het uiteindelijke effect
daarvan op het milieu
→ DUS om juridisch-technische redenen maakt de Vlaamse decreetgever het
onderscheid tussen de mens als rechtssubject en het milieu
- Aan begin van 21e E kent het milieu (zoals supra gedefinieerd) tal van problemen
o Europees milieuagentschap → Environmental Assessment Report (1995) wees op
volgende problemen:
▪ Klimaatverandering, verlies biodiversiteit, degradatie bossen, chemische
risico’s, …
▪ OPM: deze problemen manifesteren zich niet enkel op Europees niveau, ook
op internationaal, nationaal en regionaal niveau
5
, - Op alle niveau is het besef gegroeid dat maatregelen moeten w getroffen om een verdere
aantasting van het milieu te voorkomen
o GEVOLG: bescherming leefmilieu is de laatste drie decennia een politiek item geworden
→ grondslag gelegd voor de ontwikkeling van een internationaal, Europees, nationaal,
regionaal en lokaal milieubeleid
VOORBEELD:
Zoutwaterlagune (Marmenor)
Is een ecosysteem
Stinkt enorm → alle pesticiden, meststoffen, … w
gedraineerd naar dat meer, daar komt al die vuiligheid
samen + vervuiling door toerisme
Waarom interessant? Experiment om Marmenor een
eigen rechtspersoon te geven → resolutie goedgekeurd
door het Spaanse parlement (wetenschappers gaan
optreden in naam en voor rekening van die
rechtspersoon)
- Atmosfeer is niet tot op de maan he
- Atmosfeer omvat de stratosfeer en de troposfeer
o Troposfeer = de lucht
o Stratosfeer → zit de ozonlaag in, en we wensen de ozonlaag ook te beschermen
Art. 1.1.2, § 1, 1° DABM: “1° milieu: de atmosfeer, de bodem, het water, de flora, de fauna en overige
organismen andere dan de mens, de ecosystemen, de landschappen en het klimaat
§ 2. Tenzij uitdrukkelijk anders bepaald:
1° omvat de atmosfeer niet de lucht in afgesloten ruimten;
6
Prof. Geert Debersaques
2022-2023
1. INLEIDING... SITUERING IN HET LANDSCHAP
(zie ppt afprinten)
1.1. Een actueel en maatschappelijk thema – uit de pers
1.2. Impact op taal en sociale gewoonten
1.3. Eigen (historische) keuzes
1.4. Eigen instrumenten als (beleids)plannen, vergunningen, inspraak, openbaarheid
1.5. Een zaak van handelingen gesteld door de mens
1.6. Een zaak van overtreden en herstellen
2. ALGEMENE PRINCIPES
2.1. Begrip: omschrijving van het klimaat- en omgevingsrecht
-
MILIEURECHT
- Algemeen milieubeleid → DABM
o Geldt horizontaal
o Staan principes in
- 2 onderdelen:
o Milieuhygiënerecht = verhouding tussen mens en milieu (hinder die de mens
veroorzaakt door zijn handelen)
▪ Op welke wijze kan de mens interfereren in de natuur (milieurecht gaat nl. over
mens en natuur)
▪ Bevat verschillende componenten/sectoren (bv. lucht, water, …)
1
, ▪ Bv. vervuiling door bosbranden behoort NIET tot milieurecht (tenzij er
tussenkomst van de mens door vrijwillige brandstichting)
▪ Bv. vulkaanuitbarstingen veroorzaken ook ecologische schade, maar behoort
NIET tot het milieurecht
o Milieubeheerrecht = hoe w het milieu beschermd
▪ Bv. Een bedrijfsleider moet regels toepassen inzake verontreiniging van de
lucht
RUIMTELIJKE ORDENING
→ Milieurecht + ruimtelijke ordening = omgevingsrecht
- Is evolutief
o Bv. vergunningen voor handelsactiviteiten heeft men nu ondergebracht in de
omgevingsvergunning op Vlaams niveau (maar is geen milieuwetgeving)
- Wat met klimaatrecht?
o Klimaatrecht bestaat juridisch niet in Vlaanderen
o REDEN: want is onderdeel van het milieurecht (klimaat is één van de aspecten dat
beschermd moet w in het milieu)
Afbeelding van de zee:
- Noordzee
- Is dat Belgische kust of Vlaamse kust? → juridisch de Belgische kust
- We zien bodem, schelpen (= organisme), water, lucht (of is het atmosfeer?)
o We zien dus een aantal ‘compartimenten’:
▪ Bodem
▪ Oppervlaktewater
▪ Lucht of atmosfeer
→ definitie van lucht, maar SCHEIKUNDIG! Is niet het begrip dat we in het recht gebruiken!
Afbeelding van paarden:
2
, - Dieren = fauna
- Wilde paarden? Van belang want fauna w enkel beschermd in de mate dat het wilde dieren zijn!
o Bescherming van huiskatten → is geen omgevingsrecht, wel dierenbescherming
- Flora = in het wild levende planten
o >< kamerplanten vallen niet onder milieubescherming
a. Begrip omgevingsrecht (nr. 524 MAST)
Omgevingsrecht = regelt de ordening en bescherming van onze leefomgeving
- Verzamelterm → regelgeving betreffende ruimtelijke ontwikkeling en fysieke leefomgeving
(bodem, water, lucht enz.)
- DOEL: veilige en gezonde omgeving realiseren en deze op een duurzame wijze behouden en
ontwikkelen
- Heeft betrekking op inrichting, wijziging en verandering van onze omgeving.
- Omgevingsrecht omvat: RO + milieurecht
b. Milieurecht (Vlaams Gewest) in DABM
→ decretale definitie
Milieurecht = regelt bescherming en beheer van onze leefomgeving
- Keuze decretale standaard-definitie in DABM
o Art. 1.1.2, § 1, 1° DABM: “1° milieu : de atmosfeer, de bodem, het water, de flora, de
fauna en overige organismen andere dan de mens, de ecosystemen, de
landschappen en het klimaat;”
o ‘de atmosfeer, de bodem, het water’ → abiotische componenten (dode elementen)
▪ Zijn heel belangrijk voor het leven van organismen (scheppen van
omstandigheden voor het in stand houden van leven op aarde), maar staan zelf
letterlijk en figuurlijk buiten het leven
▪ (1) atmosfeer
• Gebruikt in zijn wetenschappelijke betekenis = de laag gassen die de
aarde omringt
• Kan in ≠ lagen w ingedeeld:
o Troposfeer = dichtst bij de aarde gelegen; bepaalt voor een
groot deel het klimaat op aarde;
o Stratosfeer = hierin bevindt zich de ozonlaag, die door
menselijke activiteiten op aarde w aangetast (ozon filtert
schadelijke UV-stralen)
• Andere definitie gebruiken term ‘lucht’ → wetenschappelijk gezien valt
onder deze term enkel de troposfeer, en dus niet de ozonlaag → we
willen ook de ozonlaag beschermen, dus beter term ‘atmosfeer’
▪ (2) bodem (of lithosfeer)
• Wetenschappelijke betekenis = de steenschaal, de vaste aardkorst, te
onderscheiden van de ondergrond
3
, • OPM: sommige definities maken geen onderscheid tussen bovenste
aardlaag en de ondergrond om het begrip bodem te definiëren →
Vlaamse decreetgever geeft hieraan de voorkeur!
o REDEN: bovenste deel van de aarde, de ondergrond en het
grondwater staan onderling met elkaar in verbinding
(verontreiniging van de bovenste laag bedreigt ook de
ondergrond en het grondwater)
• Zie art. 1.1.2, §2, 2° DABM: “omvat de bodem het vaste deel van de
aarde met inbegrip van het grondwater, de micro-organismen en
andere bestanddelen die zich erin bevinden”
o “micro-organismen en andere bestanddelen die zich erin
bevinden” → geeft aanleiding tot klein conceptueel probleem:
als men deze definitie invoegt in de definitie van
‘milieuverontreiniging’ dan w ook deze organismen in de
bodem beschouwd als een vector waarin de
verontreinigingsfactoren kunnen gebracht worden
▪ (3) water (of hydrosfeer)
• = alle oppervlaktewater (NIET grondwater → is onderdeel van de
bodem)
• Vlaamse decreetgever kiest ervoor dat drinkwater niet onder het
begrip water valt (drinkwater = water dat gescheiden is van het grond-
of oppervlaktewater, bv. doordat het is opgevangen in reservoirs of
leidingen voor drinkwater → is eerder kwestie van gezondheidsbeleid)
o OPM: regulering van drinkwaterkwaliteit = gewestelijke bvgh,
ook al vallen productnormen onder de federale bvgh
o ‘de flora, de fauna en overige organismen andere dan de mens’ → biotische
componenten (levende elementen)
▪ (1) fauna en flora
• = enkel in het wild levende diersoorten of plantensoorten (is
heersende opvatting in het gewone taalgebruik als in de wetgeving en
RL)
• Schade aan fauna en flora = ecologische schade (of verstoring)
▪ (2) organismen
• Ruimer dan fauna en flora; omvatten ook afgerichte dieren en
gekweekte planten
• Wanneer deze dieren/planten w vernietigd of geschaad door
verontreinigende emissies = vermogensschade of schade aan
onroerende goederen
o ‘de ecosystemen, de landschappen en het klimaat’ → ecosystemen
▪ (1) ecosystemen → kan in 2 betekenissen w gebruikt:
• Meerderheidsstrekking → de organismen evenals hun interrelaties en
hun relatie met het fysisch milieu, m.a.w. hun habitat
o Vlaamse decreetgever volgt deze strekking
o Ook op te vatten als natuurlijke rijkdommen vatbaar voor
(duurzame) exploitatie (bv. het tropisch regenwoud)
4
, o OPM: de mens maakt geen deel uit van de ecosystemen (zou
absurd zijn om de mens eerst expliciet uit te sluiten uit het
milieubegrip en hem daarna terug op te nemen via begrip
ecosystemen)
• Minderheidsstrekking → enkel interrelaties
▪ (2) landschap
• = ruimtelijke uitdrukking van een verzameling natuurlijke aspecten
(zoals klimaat, hydrologie, geomorfologie, organismen, …) en door de
mens bepaalde processen (bv. occupatie, landbouw, waterbeheer, …)
▪ (3) klimaat
• W bepaald door ≠ factoren: luchttemperatuur, luchtvochtigheid,
windsnelheid, windrichting, neerslag, zicht, bewolkingsgraad,
verdampingsgraad en straling
→ definitie weerspiegelt ook een deel van de filosofie van het DABM, nl. dat de nadruk
w gelegd op de integrale aanpak van de milieuproblematiek
Uitleg Begrippen (te kennen!) → zie K. DEKETELAERE, handboek milieu- en energierecht, die keure,
2006, 1-8
- DOEL DABM: bescherming van mens en milieu
- In DABM wordt de mens afzonderlijk vermeld en niet behandeld als deel van het milieu
o REDEN: bepaalde rechten en verplichtingen van de mens kunnen in het DABM
onmogelijk vorm krijgen indien de mens op hetzelfde niveau w geplaatst als de andere
levende organismen
o DUS de decreetgever ontkent dus niet dat de mens een centraal element is in de
werking van de biosfeer en ecosystemen
▪ Menselijke activiteiten hebben een ongeëvenaarde invloed op de
milieukwaliteit
▪ Daarbij stelt de mens zelf vast in hoeverre een aantasting van het milieu kan
worden aanvaard of moet worden voorkomen
▪ Zelfs wanneer veranderingen in het milieu kunnen plaatsvinden ten gevolge
van door de mens niet te beïnvloeden oorzaken (bv. vulkaanuitbarsting,
overstroming, …) bepaalt de mens, door de mate waarin de gevolgen van deze
verschijnselen door hem ongedaan worden gemaakt, het uiteindelijke effect
daarvan op het milieu
→ DUS om juridisch-technische redenen maakt de Vlaamse decreetgever het
onderscheid tussen de mens als rechtssubject en het milieu
- Aan begin van 21e E kent het milieu (zoals supra gedefinieerd) tal van problemen
o Europees milieuagentschap → Environmental Assessment Report (1995) wees op
volgende problemen:
▪ Klimaatverandering, verlies biodiversiteit, degradatie bossen, chemische
risico’s, …
▪ OPM: deze problemen manifesteren zich niet enkel op Europees niveau, ook
op internationaal, nationaal en regionaal niveau
5
, - Op alle niveau is het besef gegroeid dat maatregelen moeten w getroffen om een verdere
aantasting van het milieu te voorkomen
o GEVOLG: bescherming leefmilieu is de laatste drie decennia een politiek item geworden
→ grondslag gelegd voor de ontwikkeling van een internationaal, Europees, nationaal,
regionaal en lokaal milieubeleid
VOORBEELD:
Zoutwaterlagune (Marmenor)
Is een ecosysteem
Stinkt enorm → alle pesticiden, meststoffen, … w
gedraineerd naar dat meer, daar komt al die vuiligheid
samen + vervuiling door toerisme
Waarom interessant? Experiment om Marmenor een
eigen rechtspersoon te geven → resolutie goedgekeurd
door het Spaanse parlement (wetenschappers gaan
optreden in naam en voor rekening van die
rechtspersoon)
- Atmosfeer is niet tot op de maan he
- Atmosfeer omvat de stratosfeer en de troposfeer
o Troposfeer = de lucht
o Stratosfeer → zit de ozonlaag in, en we wensen de ozonlaag ook te beschermen
Art. 1.1.2, § 1, 1° DABM: “1° milieu: de atmosfeer, de bodem, het water, de flora, de fauna en overige
organismen andere dan de mens, de ecosystemen, de landschappen en het klimaat
§ 2. Tenzij uitdrukkelijk anders bepaald:
1° omvat de atmosfeer niet de lucht in afgesloten ruimten;
6
