,SAMENVATTING:
GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk 1: WAT IS GEZONDHEID? ...................................................................................................................... 8
1.1 Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven ....................................................................................... 8
1.1.1 Relatie tussen lichaam en geest ............................................................................................................. 8
1.1.2 Biomedisch ziektemodel ........................................................................................................................ 9
1.1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid & ziekte ..................................... 9
1.1.4 Biopsychosociaal ziektemodel ............................................................................................................... 9
1.1.5 Gedrag, dood en ziekte .......................................................................................................................... 9
1.2 Individuele, culturele en leeftijdgerelateerde perspectieven op gezondheid ............................................ 10
1.2.1 Lekentheorieën over gezondheid ........................................................................................................ 10
1.2.2 Definitie van gezondheid van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) ........................................... 11
1.2.3 Crossculturele perspectieven op gezondheid ...................................................................................... 11
1.2.4 Levensloop en gezondheid ................................................................................................................... 11
1.3 Wat is gezondheidspsychologie? ................................................................................................................ 11
1.3.1 Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid? ..................................................................... 11
Hoofdstuk 2: SOCIALE VERSCHILLEN IN ZIEKTE EN GEZONDHEID ........................................................................ 12
2.1 Gezondheidsverschillen .............................................................................................................................. 12
2.1.1 Bewijs voor gezondheidsverschillen .................................................................................................... 12
2.1.2 Ook onder mensen met een hoge SES komen gezondheidsverschillen voor ...................................... 13
2.1.3 Verklaringen voor ongelijkheid in gezondheid TSS sociaaleconomische groepen .............................. 13
2.1.4 Balans werk-leven en stress ................................................................................................................. 14
2.1.5 Werkloosheid ....................................................................................................................................... 14
2.2 Minderheidsstatus en gezondheid .............................................................................................................. 14
2.2.1 Verschillen in gezond gedrag tussen etnische minderheidsgroepen ................................................... 14
2.3 Geslacht en gezondheid .............................................................................................................................. 14
2.3.1 BIOLOGISCHE VERSCHILLEN ................................................................................................................. 15
2.3.2 Verschillen in gedrag ............................................................................................................................ 16
• Vrouwen en mannen stellen anders gedrag (evidentie voor!) ............................................................ 16
o Vrouwen vertonen in regel meer gezondheidsgedrag (bv. Drinken minder alcohol, eten gezonder,
zoeken op tijd medische hulp) ....................................................................................................................... 16
o Mannen bewegen wel meer (sporten) ................................................................................................ 16
Hoofdstuk 3: ONGEZOND GEDRAG ...................................................................................................................... 16
, 3.1 Wat is gezondheidsbevorderend gedrag?................................................................................................... 16
3.1.1. ongezond gedrag ................................................................................................................................. 17
3.2 Roken, drinken en gebruik van illegale drugs ............................................................................................. 18
E-sig (elektronische sigaret) – componenten ............................................................................................... 21
E-sig: (onderzoek naar) veiligheid ................................................................................................................. 21
E-sig: effectiviteit .......................................................................................................................................... 24
E-sig en THR (Tobacco Harm Reduction) ....................................................................................................... 26
3.2.1 Drinken: ALCOHOL ............................................................................................................................... 26
3.2.2. Gebruik van illegale drugs ................................................................................................................... 28
3.2.3 wrm beginnen mensen met het gebruik van potentieel verslavende stoffen?................................... 28
3.2.4 Ongezond gedrag voortzetten en verslaving ....................................................................................... 28
3.2.5 Stopgedrag (zie ook H5) → hoe mensen helpen met stopgedrag ....................................................... 29
3.2.6 Gedachten over behandeling van verslaving ....................................................................................... 29
3.3 Onbeschermd seksueel gedrag ................................................................................................................... 29
3.3.1 Negatieve effecten van onveilig vrijen op de gezondheid ................................................................... 29
3.3.2 Het gebruik van condooms .................................................................................................................. 29
3.4 Ongezond voedingspatroon ....................................................................................................................... 30
3.4.1 Vetopname en cholesterol ................................................................................................................... 30
3.5 Overgewicht ................................................................................................................................................ 31
3.5.1 Hoe wordt overgewicht gedefinieerd? (indirecte relatie) ................................................................... 31
3.5.2 Negatieve gevolgen van overgewicht .................................................................................................. 31
3.5.3 Oorzaken van overgewicht .................................................................................................................. 32
Hoofdstuk 4: GEZOND GEDRAG ............................................................................................................................ 32
4.1 Compliantiegedrag ...................................................................................................................................... 32
4.1.1 Definitie ................................................................................................................................................ 32
4.1.2 Zijn mensen therapietrouw? .................................................................................................................... 32
4.1.3 Waarom volgen mensen medische aanbevelingen en behandelingen niet op? ................................. 32
4.2 Gezonde voeding......................................................................................................................................... 33
4.2.1 De gezondheidsvoordelen van het eten van groente en fruit ............................................................. 33
4.2.2 AANBEVELINGEN VOOR GEZONDE VOEDING ...................................................................................... 33
4.2.3 Hoe gezond eten de Belgen?................................................................................................................ 33
4.2.4 Voedselvoorkeuren .............................................................................................................................. 34
4.3 Lichaamsbeweging ...................................................................................................................................... 34
4.3.1 Aanbevelingen voor lichaamsbeweging ............................................................................................... 34
4.3.2 Wat zijn de gunstige lichamelijke effecten van lichaamsbeweging .................................................... 34
4.3.3 De psychologische voordelen van lichaambeweging .......................................................................... 34
4.3.4 Waarom sporten mensen? ................................................................................................................... 35
, 4.4 Gezondheidsscreening ................................................................................................................................ 35
4.4.1 Screening op risicofactoren ................................................................................................................. 35
4.4.2 Ziektedetectiescreening ....................................................................................................................... 35
4.4.6 Deelname aan screeningsprogramma’s............................................................................................... 35
4.5 Vaccinatie .................................................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 5: MODELLEN VOOR HET VOORSPELLEN VAN GEZONDHEIDSGEDRAG .............................................. 37
5.1 Distale invloeden (verder af) op gezondheidsgedrag ................................................................................. 37
5.1.1 Demografische invloeden .................................................................................................................... 37
5.1.2 Persoonlijkheidskenmerken ................................................................................................................. 37
5.1.3 Zelfbeschikkingstheorie........................................................................................................................ 38
5.2 Modellen van gezondheidsgedrag .............................................................................................................. 38
5.2.1 Attitudes ............................................................................................................................................... 38
5.2.2 Risico-inschatting en onrealistisch optimisme ..................................................................................... 39
5.2.3 Zelfeffectiviteit (self-efficacy) = geloof in eigen kunnen (van een handeling) Bv. “ik geloof dat ik kan
stoppen met roken” ...................................................................................................................................... 39
5.3 Sociale en cognitieve modellen van gedragsverandering ........................................................................... 40
5.3.1 Sociaal cognitieve theorie → weten dat het bestaat, niet kennen! .................................................... 40
5.3.2 Het health belief-model (HBM) ........................................................................................................... 40
5.4 Modellen voor gefaseerde gedragsverandering ......................................................................................... 41
5.4.1 Het transtheoretische model (TTM) of SOCM (Stages of Change model) ........................................... 41
5.4.2 Het health action process approach-model (HAPA) → weten dat het bestaat en niet in detail kennen!
...................................................................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 6 + 7: GEDRAGSVERANDERING: MECHANISMEN EN METHODEn ....................................................... 42
6.1 Het ontwikkelen van interventies voor de volksgezondheid ...................................................................... 42
precede-proceed model ................................................................................................................................ 42
Kennen: model niet kunnen toepassen, wel factoren kennen! .................................................................... 42
6.2 Strategieën om risicogedrag te veranderen ................................................................................................ 43
6.2.1 Motiveren tot verandering ................................................................................................................... 43
7.2 Het gebruik van massamedia ...................................................................................................................... 45
6.2.2 Gedrag veranderen .............................................................................................................................. 46
6.2.3 De juiste toepassing (zie handboek) .................................................................................................... 48
7.4 Programma’s voor gezondheidsbevordering .............................................................................................. 48
7.4.1 Interventieprogramma’s voor de gemeenschap .................................................................................. 48
7.4.2 Het risico op hiv-infectie verminderen ................................................................................................. 48
7.4.3 Gezondheidsbevordering op het werk ................................................................................................. 48
7.4.4 Interventies op school .......................................................................................................................... 49
7.4.5 Werken met peers................................................................................................................................ 49
GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE
INHOUDSOPGAVE
Hoofdstuk 1: WAT IS GEZONDHEID? ...................................................................................................................... 8
1.1 Wat is gezondheid? Veranderende perspectieven ....................................................................................... 8
1.1.1 Relatie tussen lichaam en geest ............................................................................................................. 8
1.1.2 Biomedisch ziektemodel ........................................................................................................................ 9
1.1.3 Vraagtekens bij dualisme: psychosociale modellen voor gezondheid & ziekte ..................................... 9
1.1.4 Biopsychosociaal ziektemodel ............................................................................................................... 9
1.1.5 Gedrag, dood en ziekte .......................................................................................................................... 9
1.2 Individuele, culturele en leeftijdgerelateerde perspectieven op gezondheid ............................................ 10
1.2.1 Lekentheorieën over gezondheid ........................................................................................................ 10
1.2.2 Definitie van gezondheid van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie) ........................................... 11
1.2.3 Crossculturele perspectieven op gezondheid ...................................................................................... 11
1.2.4 Levensloop en gezondheid ................................................................................................................... 11
1.3 Wat is gezondheidspsychologie? ................................................................................................................ 11
1.3.1 Wat is het verband tussen psychologie en gezondheid? ..................................................................... 11
Hoofdstuk 2: SOCIALE VERSCHILLEN IN ZIEKTE EN GEZONDHEID ........................................................................ 12
2.1 Gezondheidsverschillen .............................................................................................................................. 12
2.1.1 Bewijs voor gezondheidsverschillen .................................................................................................... 12
2.1.2 Ook onder mensen met een hoge SES komen gezondheidsverschillen voor ...................................... 13
2.1.3 Verklaringen voor ongelijkheid in gezondheid TSS sociaaleconomische groepen .............................. 13
2.1.4 Balans werk-leven en stress ................................................................................................................. 14
2.1.5 Werkloosheid ....................................................................................................................................... 14
2.2 Minderheidsstatus en gezondheid .............................................................................................................. 14
2.2.1 Verschillen in gezond gedrag tussen etnische minderheidsgroepen ................................................... 14
2.3 Geslacht en gezondheid .............................................................................................................................. 14
2.3.1 BIOLOGISCHE VERSCHILLEN ................................................................................................................. 15
2.3.2 Verschillen in gedrag ............................................................................................................................ 16
• Vrouwen en mannen stellen anders gedrag (evidentie voor!) ............................................................ 16
o Vrouwen vertonen in regel meer gezondheidsgedrag (bv. Drinken minder alcohol, eten gezonder,
zoeken op tijd medische hulp) ....................................................................................................................... 16
o Mannen bewegen wel meer (sporten) ................................................................................................ 16
Hoofdstuk 3: ONGEZOND GEDRAG ...................................................................................................................... 16
, 3.1 Wat is gezondheidsbevorderend gedrag?................................................................................................... 16
3.1.1. ongezond gedrag ................................................................................................................................. 17
3.2 Roken, drinken en gebruik van illegale drugs ............................................................................................. 18
E-sig (elektronische sigaret) – componenten ............................................................................................... 21
E-sig: (onderzoek naar) veiligheid ................................................................................................................. 21
E-sig: effectiviteit .......................................................................................................................................... 24
E-sig en THR (Tobacco Harm Reduction) ....................................................................................................... 26
3.2.1 Drinken: ALCOHOL ............................................................................................................................... 26
3.2.2. Gebruik van illegale drugs ................................................................................................................... 28
3.2.3 wrm beginnen mensen met het gebruik van potentieel verslavende stoffen?................................... 28
3.2.4 Ongezond gedrag voortzetten en verslaving ....................................................................................... 28
3.2.5 Stopgedrag (zie ook H5) → hoe mensen helpen met stopgedrag ....................................................... 29
3.2.6 Gedachten over behandeling van verslaving ....................................................................................... 29
3.3 Onbeschermd seksueel gedrag ................................................................................................................... 29
3.3.1 Negatieve effecten van onveilig vrijen op de gezondheid ................................................................... 29
3.3.2 Het gebruik van condooms .................................................................................................................. 29
3.4 Ongezond voedingspatroon ....................................................................................................................... 30
3.4.1 Vetopname en cholesterol ................................................................................................................... 30
3.5 Overgewicht ................................................................................................................................................ 31
3.5.1 Hoe wordt overgewicht gedefinieerd? (indirecte relatie) ................................................................... 31
3.5.2 Negatieve gevolgen van overgewicht .................................................................................................. 31
3.5.3 Oorzaken van overgewicht .................................................................................................................. 32
Hoofdstuk 4: GEZOND GEDRAG ............................................................................................................................ 32
4.1 Compliantiegedrag ...................................................................................................................................... 32
4.1.1 Definitie ................................................................................................................................................ 32
4.1.2 Zijn mensen therapietrouw? .................................................................................................................... 32
4.1.3 Waarom volgen mensen medische aanbevelingen en behandelingen niet op? ................................. 32
4.2 Gezonde voeding......................................................................................................................................... 33
4.2.1 De gezondheidsvoordelen van het eten van groente en fruit ............................................................. 33
4.2.2 AANBEVELINGEN VOOR GEZONDE VOEDING ...................................................................................... 33
4.2.3 Hoe gezond eten de Belgen?................................................................................................................ 33
4.2.4 Voedselvoorkeuren .............................................................................................................................. 34
4.3 Lichaamsbeweging ...................................................................................................................................... 34
4.3.1 Aanbevelingen voor lichaamsbeweging ............................................................................................... 34
4.3.2 Wat zijn de gunstige lichamelijke effecten van lichaamsbeweging .................................................... 34
4.3.3 De psychologische voordelen van lichaambeweging .......................................................................... 34
4.3.4 Waarom sporten mensen? ................................................................................................................... 35
, 4.4 Gezondheidsscreening ................................................................................................................................ 35
4.4.1 Screening op risicofactoren ................................................................................................................. 35
4.4.2 Ziektedetectiescreening ....................................................................................................................... 35
4.4.6 Deelname aan screeningsprogramma’s............................................................................................... 35
4.5 Vaccinatie .................................................................................................................................................... 36
Hoofdstuk 5: MODELLEN VOOR HET VOORSPELLEN VAN GEZONDHEIDSGEDRAG .............................................. 37
5.1 Distale invloeden (verder af) op gezondheidsgedrag ................................................................................. 37
5.1.1 Demografische invloeden .................................................................................................................... 37
5.1.2 Persoonlijkheidskenmerken ................................................................................................................. 37
5.1.3 Zelfbeschikkingstheorie........................................................................................................................ 38
5.2 Modellen van gezondheidsgedrag .............................................................................................................. 38
5.2.1 Attitudes ............................................................................................................................................... 38
5.2.2 Risico-inschatting en onrealistisch optimisme ..................................................................................... 39
5.2.3 Zelfeffectiviteit (self-efficacy) = geloof in eigen kunnen (van een handeling) Bv. “ik geloof dat ik kan
stoppen met roken” ...................................................................................................................................... 39
5.3 Sociale en cognitieve modellen van gedragsverandering ........................................................................... 40
5.3.1 Sociaal cognitieve theorie → weten dat het bestaat, niet kennen! .................................................... 40
5.3.2 Het health belief-model (HBM) ........................................................................................................... 40
5.4 Modellen voor gefaseerde gedragsverandering ......................................................................................... 41
5.4.1 Het transtheoretische model (TTM) of SOCM (Stages of Change model) ........................................... 41
5.4.2 Het health action process approach-model (HAPA) → weten dat het bestaat en niet in detail kennen!
...................................................................................................................................................................... 42
Hoofdstuk 6 + 7: GEDRAGSVERANDERING: MECHANISMEN EN METHODEn ....................................................... 42
6.1 Het ontwikkelen van interventies voor de volksgezondheid ...................................................................... 42
precede-proceed model ................................................................................................................................ 42
Kennen: model niet kunnen toepassen, wel factoren kennen! .................................................................... 42
6.2 Strategieën om risicogedrag te veranderen ................................................................................................ 43
6.2.1 Motiveren tot verandering ................................................................................................................... 43
7.2 Het gebruik van massamedia ...................................................................................................................... 45
6.2.2 Gedrag veranderen .............................................................................................................................. 46
6.2.3 De juiste toepassing (zie handboek) .................................................................................................... 48
7.4 Programma’s voor gezondheidsbevordering .............................................................................................. 48
7.4.1 Interventieprogramma’s voor de gemeenschap .................................................................................. 48
7.4.2 Het risico op hiv-infectie verminderen ................................................................................................. 48
7.4.3 Gezondheidsbevordering op het werk ................................................................................................. 48
7.4.4 Interventies op school .......................................................................................................................... 49
7.4.5 Werken met peers................................................................................................................................ 49
