Maatschappijgeschiedenis van de Middeleeuwen
1. Vroege Middeleeuwen I (400-750)
5de eeuw: nieuwe staten olv Germaanse veroveraars (VB Frankische Rijk)
Geleerde tradities v KO in kerkelijke kring voortgezet
Politiek/cultureel: antieke, christelijke en germaanse elementen samen
Wel oude sociaal-economische structuren
Volksverhuizingen en van het West-Romeinse Rijk
Keizer Theodosius I de Grote
Verklaarde christendom tot enige toegelaten godsdienst
Na zijn dood: Romeinse rijk in 2 delen
Oost-Romeinse Rijk (Byzantijnse) tot 1453 (Turken veroverden Constantinopel)
West-Romeinse Rijk tot 5de E (volksverhuizingen)
Noordgrens vh Rom. Rijk: woonden Germaanse stammen
Binnen het rijk (VB Bataven)
Germaanse boeren in grensstreken toegelaten
-Germanen in Rom legioenen
4de E: grensverdediging door legers met voornamelijk Germanen
Buiten het rijk
Namen krijgstechnieken, (ariaans) christendom en levendige handel over
Aanzet volksverhuizingen 3de-4de E: Germaanse invallen door het opdringen van de Hunnen uit Azië
Visigoten: in Balkan met status van foederati (bondgenoten)
-opstand olv Alarik
-> vielen Italië binnen -> 410: plundering v Rome
Alemannen + Bourgondiërs: oostelijk Gallië
Sueven + Vandalen: Iberisch Schiereiland
Vandalen naar Noord-Afrika -> Romeinse provincies innemen
Onder koning Genserik/Geiserik: veroveren Corsica, Sardinië & Sicilië + plundering
van Rome (Keizerlijk hof was al naar Ravenna verhuisd)
450: Hunnen vielen Gallië binnen met aanvoerder Atilla (452: Italië)
-Paus Leo I de Grote: na onderhoud met Atilla geen plundering van Rome
Dood van Atilla (456): macht v Hunnen viel uiteen
Na 476: generaal Odoakar greep macht -> geen nieuwe keizer meer
Einde West-Romeinse Rijk
Salische Franken m hfdstad Doornik: gebied tss Somme en Rijn
Koning: Childerik (Romeins gouverneur)
Zoon: Clovis (Clodovech)
-ging naar zuiden, versloeg leger v Syagrius & bezette het gebied tot aan de
Loire
-verdere veroveringen op Alemannen en Visigoten
-Parijs als belangrijkste residentie
Ostrogoten: vanaf 453 in ORR
Keizer Zeno: gaf Ostrogotische koning de opdracht het keizerlijke gezag in It. te
herstellen -> 490: Treodorik veroverde It. op Odoakar -> nieuwe machthebber
Dood 526: Romeinse senaat vroeg aan keizer Justinianus het land te bevrijden van
Ariaanse Goten
->herstel Romeins gezag
-Noord-Afrika, Mdllandse-zee eilanden, zuiden v Spanje &
Ostrogotische koning
-in Ravenna: exarch (gouverneur) in naam v keizer v Constantinopel
1
,Maatschappijgeschiedenis van de Middeleeuwen
Ariaanse Longobarden: 568-572: noorden & midden van It. -> Lombardije
Brittannië: na 410: zelf voor verdediging zorgen
->Germaanse stammen (Angelen, Saksen, Juten, Friezen, Denen, Franken) konden
vestigen
-verdreven Brits-Keltische bevolking
(latere legende van Koning Arthur, aanvoerder van Britten tegen de
Angelsaksen)
->Britten in Wales, Cornwall, Schotland
de
Midden 6 E: Britten naar westpunt v Gallië -> Bretagne
! Germaanse stammen niet als etnische of culturele eenheid
Invallende volkeren vaak een coalitie van clans
Kerkvaders, pausen en monniken
Kerkvaders < hun blijvende invloed
-legden katholieke leer vast
-goddelijke drie-eenheid, genade, … (onduidelijke zaken in Bijbel)
-verbonden klassieke literaire en filosofische erfenis mh geloof
-Ambrosius: bisschop v Milaan
-Hieronymus: nieuwe Latijnse Bijbelvertaling
-Augustinus: bisschop van Hippo in N-Afrika
-Confessiones & De civitate Dei (naar aanleiding van plunderingen van Rome door
Visigoten in 410)
-opkomen en vergaan v aardse steden is onbetekenend voor god en
christenen
! enige gesch = heilsgesch
-scheiding tss kerk en staat al in zijn werk voltrokken
-Gregorius I de Grote: morele geschriften
-zag zich als een Oost-Romeinse gezagsdrager
Vanaf 4de E: keizers als hoeders van christelijke samenleving DUS ook van kerk
-keizers zaten eerste concilies voor
de
6 E: herovering v It. door Justinianus: machtsconflicten tss paus & keizer MAAR
Gregorius bleef keizer trouw (mengde zich wel in staatszaken)
-prefect van Rome
-na Longobarische invallen: verdediging van Rome en onderhandelen over vrede
-voedselvoorziening door beheer van kerkelijke landgoederen rond Rome en Z-It.
-> hele openbare leven in Pauselijke handen -> basis v pauselijke staat
-zielzorg: alle gelovigen op het rechte pad te brengen & behoeden voor hellevuur
-bekering Engeland
-> Gregoriaanse muziek (! Is Karolingisch)
-westerse monnikendom
4de E: kluizenaars behoefte aan afzondering vd wereld
-Egypte: woestijnvaders
-> cenobitisme: in plaats van solitair in groepsverband onder een regel en
prior (overste)
-kloosters -bisschop Martinus van Tours
-Cassianus
-Ierland: plattelandskloosters
-Benedictus van Nursia
-tss Rome en Napels: abdij Monte Cassino (moederklooster
bededictijner orde)
-versterving van eigen wil & verlangens
-nederigheid, kuisheid, gehoorzaamheid
2
, Maatschappijgeschiedenis van de Middeleeuwen
-bidden, lezen, mediteren, werken (ora et labora)
-abdij alleen verlaten onder toestemming vd abt
-> verspreidde zich over W-Europa in 7de E
-voldoende grondbezit om in materiële noden te voorzien
-ook nonnenkloosters : minder
-gemengde: zelden
Het Merovingische Rijk
< stamvader Merovech
Verschillen met andere Germaanse rijken
1.Franken zijn niet verhuisd maar bleven langs Maas en Rijn wonen
->breidden van daar hun macht uit
Meerderheid in stamland -> machtsbasis
(! Engeland: enkel hier behoorden de meeste bewoners tot dezelfde stammen als de
koningen)
2.Franken breidden de macht niet alleen naar het zuiden maar ook naar het oosten
-oosten nooit onder Romeins bestuur
Clovis’ zoons lijfden Bourgondië, Provence, Beieren en Thüringen in
3.Clovis was de eerste Germaanse koning die zich tot het katholicisme bekeerde
Voor zijn doop: alle Germaanse vorsten heidenen of arianen
->godsdienstige kloof
-gemengde huwelijken bij Goten verboden
Door doop van Clovis: toenaderingen tss Franken en Gallo-Romeinen mogelijk
Tegen 700: 1 grote rijksaristocratie
Bisschoppen en kloosters kregen voldoende land
Kerstening van nieuw veroverd gebied
4.na het overlijden vd koning W het rijk verdeeld over de erfgenamen
(! Bij de Angelsaksen, Longobarden en Visigoten was het koningschap niet erfelijk. Uit
de heersende dynastie W een koning gekozen)
Na Clovis’ dood (511) W het rijk verdeeld onder zijn 4 zoons
-heersten in betrekkelijke eendracht
-breidden machtsgebied vd Franken uit
Na de dood van zijn broers heerste Clotharius I over het hele rijk (558-561)
DAARNA: nieuwe verdeling vh rijk:
-Austrasië
-Neustrië
-Aquitanië hadden eigen heersers die elkaar constant bevochten
-Bourgondië
Dagobert was de laatste koning die over het hele rijk regeerde
NA zijn dood: Aquitanië: ging zijn eigen weg
Bourgondië: viel uiteen
Oostelijke gebieden herwonnen zelfstandigheid
Austrasië en Neustrië: hofmeiers trokken de macht naar zich
Gevolg vd erfelijkheid vh Frankische koningschap: rouwen op politiek toneel
Koning overleden -> erfopvolger minderjarig -> koningin kon regentschap
uitvoeren
Pepijn I van Landen (hofmeier van Austrasië onder Dagobert) = stamvader vd
Peppiniden (= Karolingen). Kleinzoon: Pepijn II van Herstal “Vorst van de Franken” &
probeerde het rijk nieuw leven in te blazen (verovering utrecht & engelse missionaris
Willibrord als aartsbisschop). Zoon: Karel Martel (<Karolingen): Friezen & gebieden
ten oosten vd Rijn voor goed te onderwerpen + ten zuiden vd Loire. Hij beloonde
krijgers met kerkelijk land. Zoon: Pepijn III de Korte bereikte een compromis md
3
1. Vroege Middeleeuwen I (400-750)
5de eeuw: nieuwe staten olv Germaanse veroveraars (VB Frankische Rijk)
Geleerde tradities v KO in kerkelijke kring voortgezet
Politiek/cultureel: antieke, christelijke en germaanse elementen samen
Wel oude sociaal-economische structuren
Volksverhuizingen en van het West-Romeinse Rijk
Keizer Theodosius I de Grote
Verklaarde christendom tot enige toegelaten godsdienst
Na zijn dood: Romeinse rijk in 2 delen
Oost-Romeinse Rijk (Byzantijnse) tot 1453 (Turken veroverden Constantinopel)
West-Romeinse Rijk tot 5de E (volksverhuizingen)
Noordgrens vh Rom. Rijk: woonden Germaanse stammen
Binnen het rijk (VB Bataven)
Germaanse boeren in grensstreken toegelaten
-Germanen in Rom legioenen
4de E: grensverdediging door legers met voornamelijk Germanen
Buiten het rijk
Namen krijgstechnieken, (ariaans) christendom en levendige handel over
Aanzet volksverhuizingen 3de-4de E: Germaanse invallen door het opdringen van de Hunnen uit Azië
Visigoten: in Balkan met status van foederati (bondgenoten)
-opstand olv Alarik
-> vielen Italië binnen -> 410: plundering v Rome
Alemannen + Bourgondiërs: oostelijk Gallië
Sueven + Vandalen: Iberisch Schiereiland
Vandalen naar Noord-Afrika -> Romeinse provincies innemen
Onder koning Genserik/Geiserik: veroveren Corsica, Sardinië & Sicilië + plundering
van Rome (Keizerlijk hof was al naar Ravenna verhuisd)
450: Hunnen vielen Gallië binnen met aanvoerder Atilla (452: Italië)
-Paus Leo I de Grote: na onderhoud met Atilla geen plundering van Rome
Dood van Atilla (456): macht v Hunnen viel uiteen
Na 476: generaal Odoakar greep macht -> geen nieuwe keizer meer
Einde West-Romeinse Rijk
Salische Franken m hfdstad Doornik: gebied tss Somme en Rijn
Koning: Childerik (Romeins gouverneur)
Zoon: Clovis (Clodovech)
-ging naar zuiden, versloeg leger v Syagrius & bezette het gebied tot aan de
Loire
-verdere veroveringen op Alemannen en Visigoten
-Parijs als belangrijkste residentie
Ostrogoten: vanaf 453 in ORR
Keizer Zeno: gaf Ostrogotische koning de opdracht het keizerlijke gezag in It. te
herstellen -> 490: Treodorik veroverde It. op Odoakar -> nieuwe machthebber
Dood 526: Romeinse senaat vroeg aan keizer Justinianus het land te bevrijden van
Ariaanse Goten
->herstel Romeins gezag
-Noord-Afrika, Mdllandse-zee eilanden, zuiden v Spanje &
Ostrogotische koning
-in Ravenna: exarch (gouverneur) in naam v keizer v Constantinopel
1
,Maatschappijgeschiedenis van de Middeleeuwen
Ariaanse Longobarden: 568-572: noorden & midden van It. -> Lombardije
Brittannië: na 410: zelf voor verdediging zorgen
->Germaanse stammen (Angelen, Saksen, Juten, Friezen, Denen, Franken) konden
vestigen
-verdreven Brits-Keltische bevolking
(latere legende van Koning Arthur, aanvoerder van Britten tegen de
Angelsaksen)
->Britten in Wales, Cornwall, Schotland
de
Midden 6 E: Britten naar westpunt v Gallië -> Bretagne
! Germaanse stammen niet als etnische of culturele eenheid
Invallende volkeren vaak een coalitie van clans
Kerkvaders, pausen en monniken
Kerkvaders < hun blijvende invloed
-legden katholieke leer vast
-goddelijke drie-eenheid, genade, … (onduidelijke zaken in Bijbel)
-verbonden klassieke literaire en filosofische erfenis mh geloof
-Ambrosius: bisschop v Milaan
-Hieronymus: nieuwe Latijnse Bijbelvertaling
-Augustinus: bisschop van Hippo in N-Afrika
-Confessiones & De civitate Dei (naar aanleiding van plunderingen van Rome door
Visigoten in 410)
-opkomen en vergaan v aardse steden is onbetekenend voor god en
christenen
! enige gesch = heilsgesch
-scheiding tss kerk en staat al in zijn werk voltrokken
-Gregorius I de Grote: morele geschriften
-zag zich als een Oost-Romeinse gezagsdrager
Vanaf 4de E: keizers als hoeders van christelijke samenleving DUS ook van kerk
-keizers zaten eerste concilies voor
de
6 E: herovering v It. door Justinianus: machtsconflicten tss paus & keizer MAAR
Gregorius bleef keizer trouw (mengde zich wel in staatszaken)
-prefect van Rome
-na Longobarische invallen: verdediging van Rome en onderhandelen over vrede
-voedselvoorziening door beheer van kerkelijke landgoederen rond Rome en Z-It.
-> hele openbare leven in Pauselijke handen -> basis v pauselijke staat
-zielzorg: alle gelovigen op het rechte pad te brengen & behoeden voor hellevuur
-bekering Engeland
-> Gregoriaanse muziek (! Is Karolingisch)
-westerse monnikendom
4de E: kluizenaars behoefte aan afzondering vd wereld
-Egypte: woestijnvaders
-> cenobitisme: in plaats van solitair in groepsverband onder een regel en
prior (overste)
-kloosters -bisschop Martinus van Tours
-Cassianus
-Ierland: plattelandskloosters
-Benedictus van Nursia
-tss Rome en Napels: abdij Monte Cassino (moederklooster
bededictijner orde)
-versterving van eigen wil & verlangens
-nederigheid, kuisheid, gehoorzaamheid
2
, Maatschappijgeschiedenis van de Middeleeuwen
-bidden, lezen, mediteren, werken (ora et labora)
-abdij alleen verlaten onder toestemming vd abt
-> verspreidde zich over W-Europa in 7de E
-voldoende grondbezit om in materiële noden te voorzien
-ook nonnenkloosters : minder
-gemengde: zelden
Het Merovingische Rijk
< stamvader Merovech
Verschillen met andere Germaanse rijken
1.Franken zijn niet verhuisd maar bleven langs Maas en Rijn wonen
->breidden van daar hun macht uit
Meerderheid in stamland -> machtsbasis
(! Engeland: enkel hier behoorden de meeste bewoners tot dezelfde stammen als de
koningen)
2.Franken breidden de macht niet alleen naar het zuiden maar ook naar het oosten
-oosten nooit onder Romeins bestuur
Clovis’ zoons lijfden Bourgondië, Provence, Beieren en Thüringen in
3.Clovis was de eerste Germaanse koning die zich tot het katholicisme bekeerde
Voor zijn doop: alle Germaanse vorsten heidenen of arianen
->godsdienstige kloof
-gemengde huwelijken bij Goten verboden
Door doop van Clovis: toenaderingen tss Franken en Gallo-Romeinen mogelijk
Tegen 700: 1 grote rijksaristocratie
Bisschoppen en kloosters kregen voldoende land
Kerstening van nieuw veroverd gebied
4.na het overlijden vd koning W het rijk verdeeld over de erfgenamen
(! Bij de Angelsaksen, Longobarden en Visigoten was het koningschap niet erfelijk. Uit
de heersende dynastie W een koning gekozen)
Na Clovis’ dood (511) W het rijk verdeeld onder zijn 4 zoons
-heersten in betrekkelijke eendracht
-breidden machtsgebied vd Franken uit
Na de dood van zijn broers heerste Clotharius I over het hele rijk (558-561)
DAARNA: nieuwe verdeling vh rijk:
-Austrasië
-Neustrië
-Aquitanië hadden eigen heersers die elkaar constant bevochten
-Bourgondië
Dagobert was de laatste koning die over het hele rijk regeerde
NA zijn dood: Aquitanië: ging zijn eigen weg
Bourgondië: viel uiteen
Oostelijke gebieden herwonnen zelfstandigheid
Austrasië en Neustrië: hofmeiers trokken de macht naar zich
Gevolg vd erfelijkheid vh Frankische koningschap: rouwen op politiek toneel
Koning overleden -> erfopvolger minderjarig -> koningin kon regentschap
uitvoeren
Pepijn I van Landen (hofmeier van Austrasië onder Dagobert) = stamvader vd
Peppiniden (= Karolingen). Kleinzoon: Pepijn II van Herstal “Vorst van de Franken” &
probeerde het rijk nieuw leven in te blazen (verovering utrecht & engelse missionaris
Willibrord als aartsbisschop). Zoon: Karel Martel (<Karolingen): Friezen & gebieden
ten oosten vd Rijn voor goed te onderwerpen + ten zuiden vd Loire. Hij beloonde
krijgers met kerkelijk land. Zoon: Pepijn III de Korte bereikte een compromis md
3
