Veterinaire
volksgezondheid II
Voedsel- & milieuchemie
UAntwerpen
Academiejaar 2020-2021
2e bachelor Diergeneeskunde
Inleiding
Aantal thema’s wordt behandeld waar je kritisch over nadenkt en niet enkel een blokvak. Relatie
tussen voedselchemie en milieuchemie leggen. Bijv. GGO’s in productie van voeder, jouw mening
onderleggen met wetenschappelijke feiten.
,Milieuvervuiling heeft rechtstreeks invloed op onze voedselproductie en omgekeerd.
Veiligheid van GGO’s is heel belangrijk, maar inmiddels genoeg kennis om deze veiligheid te
garanderen. We moeten dit niet emotioneel onderbouwen. Op examen dus niet emotioneel
handelen maar wetenschappelijke kennis gebruiken. De echte reële risico’s van GGO’s zijn anders
dan onze vooroordelen.
De impact van veeteelt op het milieu kent veel verschillende kanten en partijen die hier een mening
over hebben. Als dierenarts goede, onderbouwde opinie kunnen geven.
Milieurisicobeoordeling
= het beoordelen van de risico’s die het milieu loopt door verstoring die de mens veroorzaakt.
Anderzijds vragen we ons ook af of deze stoffen een risico vormen voor de mens.
Milieuchemie
Vroeger nauwelijks aandacht besteed aan milieu, afvalproducten kwamen rechtstreeks in het milieu
terecht. Denk aan bodem, lucht en water. Vandaag doen we dat niet meer zo, afvalstoffen worden
eerst gefilterd etc. We beheren nu de afvalproducten.
Als we de risico’s goed kennen kunnen we daar pro-actief iets mee doen.
Belangrijke voorwaarde hiervoor is dat je moet kunnen vergelijken met een referentie-situatie.
Om de impact te weten op het milieu moet je het vergelijken met een vergelijkbaar milieu-gebied
wat niet vervuild is. Is vandaag de dag heel moeilijk te vinden, we hebben als uitgaanssituatie al een
vervuild gebied.
Om het risico juist in te schatten moeten we beschikken over een heel arsenaal aan
wetenschappelijke kennis:
- Analytische chemie
- Organische chemie
- Biochemie & geochemie
- Natuurkunde & biologie
Anthrosfeer = menselijke samenleving inclusief alle aspecten die hierbij horen.
Biospfeer = alle planten en dieren.
Wij staan niet ontkoppelt van de atmosfeer, hydrosfeer en geosfeer. Het is 1 geheel.
Milieurisicoanalyse gaat in verschillende stappen:
1. Natuurlijke niveaus van stoffen in het milieu -> kijken wat er vandaag de dag precies in de
natuur aanwezig is.
2. Meten van stoffen in het milieu -> dit is meer analytische chemie, je meet in alle 5 de
componenten dus lucht, mensen, planten en dieren, bodem en water.
3. Analyse van de verspreiding van stoffen in het milieu -> nadenken over de verspreiding van
deze stoffen. Dus waar komen de stoffen terecht en hoelang blijven ze daar zitten. Kunnen ze
opbreken in metabolieten? Of juist niet?
4. Beoordeling van blootstelling aan deze stoffen -> langzaamaan dan beginnen aan de
beoordeling zelf. Schadelijke effecten worden bekeken. Heeft het bijv. effect van verstoring
van hormoonbalans.
5. Evalueren van effecten van deze stoffen -> inschatting van het risico. Echte cruciale stap!
Risicobeoordeling en normstelling
Environmental risk assessment maakt onderscheidt in humaan en natuur. Environmental verwijst dus
zowel naar de mens als naar het leefmilieu. Mens is integraal deel van het leefmilieu.
Pas laatste 10 jaar zijn deze 2 gebieden echt samengenomen. We moeten komen tot een
geharmoniseerde strategie wat leidt tot een
beschermde mens en natuur.
2
,Er is een groot verschil tussen risico en gevaar. Een witte haai is een gevaarlijk dier, het heeft het
potentieel om schade aan te richten. De witte haai is dus het gevaar. Op dit moment is het risico om
door een witte haai opgegeten te worden 0. Er is dus geen risico als je niet wordt blootgesteld aan
het gevaar.
Er zijn heel veel gevaarlijke dingen, maar het risico hoeft niet hoog te zijn.
Gevaar: iets dat schade kan aanrichten.
Risico: wat is de kans dat dit gevaar ook echt schade aanricht.
Er zijn bepaalde hormoon verstorende stoffen waar puur naar het gevaar wordt gekeken, terwijl het
risico niet hoog hoeft te zijn. Dit is niet altijd voordelig. Blootstelling en ernst van de effecten moeten
worden berekend.
Effectbeoordeling
Uitgangspositie is homeostase. Als er bepaalde mate van fysiologische verstoring optreedt verschuift
de grafiek naar rechts. Hier is deze verstoring dus een stof met bepaald fysiologisch effect.
Compensatie kost al energie, je zou deze energiekost al als gevaar kunnen zien.
Op bepaald moment is er een grens op de compensatiesystemen, hierna treedt er effectief schade op
aan het lichaam.
Heel vaak zijn dit soort zaken bij ‘breakdown’ nog omkeerbaar. Maar het herstelmechanisme hebben
ook een limiet, hierna komen we bij ‘failure’ en is er geen herstel meer mogelijk.
Deze worden uiteindelijk fataal.
We kunnen ons dan de vraag stellen wat het
effect is dat we willen vermijden. Moet onze
milieunorm ervoor zorgen dat er geen dieren
meer doodgaan? Of willen we de breakdown
al vermijden? Of gaan we nog verder en willen
we de energiekost al vermijden?
DNA wordt chemisch gewijzigd door bijv.
methylatie. Dit methylatiepatroon bepaalt of
en hoe het genoom tot expressie komt.
Dit is een epigenetische factor.
De tijd die het kost vooraleer de effecten op dat niveau ontstaan geeft ook de complexiteit aan. In
moleculen komen effecten sneller op gang dan bijv. in een heel ecosysteem of populatie.
We kunnen het risico nooit meer 0 maken. Als onderzoek uitwijst dat auto-uitlaatgassen kanker
veroorzaken kunnen we het risico enkel 0 maken als we al het autoverkeer afschaffen. Dit gaat nooit
gebeuren. We aanvaarden dus dat het autoverkeer schade aanricht aan mensen in de samenleving.
3
, Dit geldt hetzelfde voor andere chemische stoffen.
We kunnen onze maatschappij niet 100% veilig maken, het is aan de overheden om met behulp van
al het onderzoek de risico’s tegen elkaar af te wegen en zo beslissingen te maken.
REACH-wetgeving
Er zijn heel veel verschillende wetgevende kaders in dit domein.
De REACH-wetgeving is de belangrijkste in Europa. Het staat voor registratie, evaluatie en
autorisatie van chemische stoffen.
- Producenten moeten voor alle chemische stoffen met een productie van meer dan 1 ton per
jaar een registratiedossier indienen.
- Het dossier moet gegevens over de veiligheid met inbegrip van ecotoxiciteit en humane
toxiciteit van het product bevatten.
- Stoffen met een hoog risico moeten geleidelijk aan verdwijnen en worden vervangen.
Het is de industrie zelf die moet betalen om de stoffen te analyseren. De EU betaalt dit dus niet
meer, dit is een belangrijke wijziging!
Onder deze REACH-wetgeving vallen 143.000 stoffen. Het is in 2007 opgericht. Toen waren er
ongeveer 3000 getest, we wisten er dus heel weinig van. Toen waren er ook nog 98% onbekende
effecten.
De SVHC (substances of high concern) zijn de super gevaarlijke stoffen die bijv. kanker veroorzaken.
Toxiciteitstesten
= om effecten op de mens in te schatten
Ecotoxiciteitstesten => gebruikt om effecten op milieu in te schatten.
Er zijn wereldwijd verschillende systemen die hiervoor gebruikt worden, maar er is 1 organisatie die
de richtlijnen ontwikkelt:
- OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling oftewel
- OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development
Testrichtlijnen onderverdeeld in 4 grote secties: gezondheidseffecten (sectie 4) en biotische effecten
(sectie 2) zijn nu nog aparte testen maar in toekomst hopelijk minder onderscheidt tussen
verschillende secties.
Bijv. een aquatische, acute ecotoxiciteitstest
- 72 uur groeiinhibitietest met eencellige wieren
- 48 uur overlevingstest met een watervlo
- 96 uur overlevingstest met een vis -> meestal wordt er een vertebraat gebruikt
Zo heb je op verschillende niveaus een beeld van de toxiciteit van een stof.
Groot verschil tussen acute en chronische toxiciteitstesten:
- Acute testen zijn op korte termijn, hou daarmee rekening met diersoort.
o Gaat over grote-orde van uren of dagen. Let wel, hierdoor minder informatieve waarde.
o We kijken hier naar de apicale effecten -> deze doen zich helemaal aan het uiteinde van
de domino cascade door. Bijv. organisme stopt met groeien. Hele proces wat daaraan
voorafgaat zie je niet echt.
- Chronische testen zijn op langere termijn dus vanaf een week tot ongeveer een maand.
4
volksgezondheid II
Voedsel- & milieuchemie
UAntwerpen
Academiejaar 2020-2021
2e bachelor Diergeneeskunde
Inleiding
Aantal thema’s wordt behandeld waar je kritisch over nadenkt en niet enkel een blokvak. Relatie
tussen voedselchemie en milieuchemie leggen. Bijv. GGO’s in productie van voeder, jouw mening
onderleggen met wetenschappelijke feiten.
,Milieuvervuiling heeft rechtstreeks invloed op onze voedselproductie en omgekeerd.
Veiligheid van GGO’s is heel belangrijk, maar inmiddels genoeg kennis om deze veiligheid te
garanderen. We moeten dit niet emotioneel onderbouwen. Op examen dus niet emotioneel
handelen maar wetenschappelijke kennis gebruiken. De echte reële risico’s van GGO’s zijn anders
dan onze vooroordelen.
De impact van veeteelt op het milieu kent veel verschillende kanten en partijen die hier een mening
over hebben. Als dierenarts goede, onderbouwde opinie kunnen geven.
Milieurisicobeoordeling
= het beoordelen van de risico’s die het milieu loopt door verstoring die de mens veroorzaakt.
Anderzijds vragen we ons ook af of deze stoffen een risico vormen voor de mens.
Milieuchemie
Vroeger nauwelijks aandacht besteed aan milieu, afvalproducten kwamen rechtstreeks in het milieu
terecht. Denk aan bodem, lucht en water. Vandaag doen we dat niet meer zo, afvalstoffen worden
eerst gefilterd etc. We beheren nu de afvalproducten.
Als we de risico’s goed kennen kunnen we daar pro-actief iets mee doen.
Belangrijke voorwaarde hiervoor is dat je moet kunnen vergelijken met een referentie-situatie.
Om de impact te weten op het milieu moet je het vergelijken met een vergelijkbaar milieu-gebied
wat niet vervuild is. Is vandaag de dag heel moeilijk te vinden, we hebben als uitgaanssituatie al een
vervuild gebied.
Om het risico juist in te schatten moeten we beschikken over een heel arsenaal aan
wetenschappelijke kennis:
- Analytische chemie
- Organische chemie
- Biochemie & geochemie
- Natuurkunde & biologie
Anthrosfeer = menselijke samenleving inclusief alle aspecten die hierbij horen.
Biospfeer = alle planten en dieren.
Wij staan niet ontkoppelt van de atmosfeer, hydrosfeer en geosfeer. Het is 1 geheel.
Milieurisicoanalyse gaat in verschillende stappen:
1. Natuurlijke niveaus van stoffen in het milieu -> kijken wat er vandaag de dag precies in de
natuur aanwezig is.
2. Meten van stoffen in het milieu -> dit is meer analytische chemie, je meet in alle 5 de
componenten dus lucht, mensen, planten en dieren, bodem en water.
3. Analyse van de verspreiding van stoffen in het milieu -> nadenken over de verspreiding van
deze stoffen. Dus waar komen de stoffen terecht en hoelang blijven ze daar zitten. Kunnen ze
opbreken in metabolieten? Of juist niet?
4. Beoordeling van blootstelling aan deze stoffen -> langzaamaan dan beginnen aan de
beoordeling zelf. Schadelijke effecten worden bekeken. Heeft het bijv. effect van verstoring
van hormoonbalans.
5. Evalueren van effecten van deze stoffen -> inschatting van het risico. Echte cruciale stap!
Risicobeoordeling en normstelling
Environmental risk assessment maakt onderscheidt in humaan en natuur. Environmental verwijst dus
zowel naar de mens als naar het leefmilieu. Mens is integraal deel van het leefmilieu.
Pas laatste 10 jaar zijn deze 2 gebieden echt samengenomen. We moeten komen tot een
geharmoniseerde strategie wat leidt tot een
beschermde mens en natuur.
2
,Er is een groot verschil tussen risico en gevaar. Een witte haai is een gevaarlijk dier, het heeft het
potentieel om schade aan te richten. De witte haai is dus het gevaar. Op dit moment is het risico om
door een witte haai opgegeten te worden 0. Er is dus geen risico als je niet wordt blootgesteld aan
het gevaar.
Er zijn heel veel gevaarlijke dingen, maar het risico hoeft niet hoog te zijn.
Gevaar: iets dat schade kan aanrichten.
Risico: wat is de kans dat dit gevaar ook echt schade aanricht.
Er zijn bepaalde hormoon verstorende stoffen waar puur naar het gevaar wordt gekeken, terwijl het
risico niet hoog hoeft te zijn. Dit is niet altijd voordelig. Blootstelling en ernst van de effecten moeten
worden berekend.
Effectbeoordeling
Uitgangspositie is homeostase. Als er bepaalde mate van fysiologische verstoring optreedt verschuift
de grafiek naar rechts. Hier is deze verstoring dus een stof met bepaald fysiologisch effect.
Compensatie kost al energie, je zou deze energiekost al als gevaar kunnen zien.
Op bepaald moment is er een grens op de compensatiesystemen, hierna treedt er effectief schade op
aan het lichaam.
Heel vaak zijn dit soort zaken bij ‘breakdown’ nog omkeerbaar. Maar het herstelmechanisme hebben
ook een limiet, hierna komen we bij ‘failure’ en is er geen herstel meer mogelijk.
Deze worden uiteindelijk fataal.
We kunnen ons dan de vraag stellen wat het
effect is dat we willen vermijden. Moet onze
milieunorm ervoor zorgen dat er geen dieren
meer doodgaan? Of willen we de breakdown
al vermijden? Of gaan we nog verder en willen
we de energiekost al vermijden?
DNA wordt chemisch gewijzigd door bijv.
methylatie. Dit methylatiepatroon bepaalt of
en hoe het genoom tot expressie komt.
Dit is een epigenetische factor.
De tijd die het kost vooraleer de effecten op dat niveau ontstaan geeft ook de complexiteit aan. In
moleculen komen effecten sneller op gang dan bijv. in een heel ecosysteem of populatie.
We kunnen het risico nooit meer 0 maken. Als onderzoek uitwijst dat auto-uitlaatgassen kanker
veroorzaken kunnen we het risico enkel 0 maken als we al het autoverkeer afschaffen. Dit gaat nooit
gebeuren. We aanvaarden dus dat het autoverkeer schade aanricht aan mensen in de samenleving.
3
, Dit geldt hetzelfde voor andere chemische stoffen.
We kunnen onze maatschappij niet 100% veilig maken, het is aan de overheden om met behulp van
al het onderzoek de risico’s tegen elkaar af te wegen en zo beslissingen te maken.
REACH-wetgeving
Er zijn heel veel verschillende wetgevende kaders in dit domein.
De REACH-wetgeving is de belangrijkste in Europa. Het staat voor registratie, evaluatie en
autorisatie van chemische stoffen.
- Producenten moeten voor alle chemische stoffen met een productie van meer dan 1 ton per
jaar een registratiedossier indienen.
- Het dossier moet gegevens over de veiligheid met inbegrip van ecotoxiciteit en humane
toxiciteit van het product bevatten.
- Stoffen met een hoog risico moeten geleidelijk aan verdwijnen en worden vervangen.
Het is de industrie zelf die moet betalen om de stoffen te analyseren. De EU betaalt dit dus niet
meer, dit is een belangrijke wijziging!
Onder deze REACH-wetgeving vallen 143.000 stoffen. Het is in 2007 opgericht. Toen waren er
ongeveer 3000 getest, we wisten er dus heel weinig van. Toen waren er ook nog 98% onbekende
effecten.
De SVHC (substances of high concern) zijn de super gevaarlijke stoffen die bijv. kanker veroorzaken.
Toxiciteitstesten
= om effecten op de mens in te schatten
Ecotoxiciteitstesten => gebruikt om effecten op milieu in te schatten.
Er zijn wereldwijd verschillende systemen die hiervoor gebruikt worden, maar er is 1 organisatie die
de richtlijnen ontwikkelt:
- OESO: Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling oftewel
- OECD: Organisation for Economic Co-operation and Development
Testrichtlijnen onderverdeeld in 4 grote secties: gezondheidseffecten (sectie 4) en biotische effecten
(sectie 2) zijn nu nog aparte testen maar in toekomst hopelijk minder onderscheidt tussen
verschillende secties.
Bijv. een aquatische, acute ecotoxiciteitstest
- 72 uur groeiinhibitietest met eencellige wieren
- 48 uur overlevingstest met een watervlo
- 96 uur overlevingstest met een vis -> meestal wordt er een vertebraat gebruikt
Zo heb je op verschillende niveaus een beeld van de toxiciteit van een stof.
Groot verschil tussen acute en chronische toxiciteitstesten:
- Acute testen zijn op korte termijn, hou daarmee rekening met diersoort.
o Gaat over grote-orde van uren of dagen. Let wel, hierdoor minder informatieve waarde.
o We kijken hier naar de apicale effecten -> deze doen zich helemaal aan het uiteinde van
de domino cascade door. Bijv. organisme stopt met groeien. Hele proces wat daaraan
voorafgaat zie je niet echt.
- Chronische testen zijn op langere termijn dus vanaf een week tot ongeveer een maand.
4
