Inleiding tot recht
1 Hoorcollege 1: Essentie van het recht
LEERDOELEN:
• Weten wat recht is en waarin het verschilt van andere normen
• Begrijpen waarom “recht” noodzakelijk is
• Inzien dat recht onderhevig is aan tal van factoren en evoluties
• Besef hebben van de achterliggende ideeën die aan de basis liggen van de indeling van het recht
• Duiding kunnen geven bij de actualiteit vanuit het perspectief van het recht
1.1 Begrip ‘Recht’
= Geheel van bindende regels (met bepaalde straffen, zijn afdwingbaar)
• Soorten bepalingen:
o Gebodsbepalingen (moeten) vb. je moet elk jaar een belasting indienen.
o Verbodsbepalingen (niet mogen) vb. je mag niet frauderen
o Verlofbepalingen (mogen, maar niet moeten) vb. je mag je beroepskosten wijzigen,
maar het moet niet.
• Andersoortige indeling:
o Regels toepasbaar naar keuze vb. schenking of testament opmaken, het is niet
verplicht, maar als je het doet zijn er enkele regels aan gebonden.
o Wilsaanvullende (vs. Gebiedende) regels vb. voordat het huis verkocht is en
getekend, kan je de kopers eerder de sleutel v/h huis geven
o Technische regels vb. de verjaring: na verstrijken van een bep. termijn kunnen
rechtsregels niet meer worden toegepast bv. Te laat kinderbijslag aanvragen
➔ Onrechtvaardig?
• Vereiste van gezag
o Uitvaardiging v/h recht:
▪ Door democratisch verkozen regelgevende organen
▪ Normenhiërarchie: de ene norm is belangrijker dan de andere norm
vb. decreet kan niet afwijken van de grondwet
▪ Bevoegdheidsverdeling: gewesten, gemeenschappen, federaal, regionaal
▪ Procedureregels
o Naleven v/h recht → afdwingbaarheid
▪ Rechterlijke macht: veroordelen
1
, ▪ Arbitrage: arbiter aanstellen (buiten circuit RM), 2 partijen proberen te
verzoenen
▪ Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS-boetes): door de gemeente
opgesteld, kan variëren van gemeente tot gemeente
• Het begrip ‘recht’
= Rationeel opgebouwd geheel van enerzijds precies afgelijnde begrippen & anderzijds normen
waaraan van overheidswege opgelegde (erkende) straffen kleven, die langs instellingen worden
afgedwongen en waarvan het de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te
handhaven of te herstellen.
1.2 Normenstelsel
• Rechtsregels vb. je mag je partner niet verkrachten
• Sociale en etiquetteregels
o Gedragsregels: niet afdwingbaar, ongeschreven (vb. op tijd komen in het hoorcollege)
o Beleefdheid vb. fooi geven, met mes en vork eten
➔ Verschilt van cultuur tot cultuur
• Morele regels = ethiek
• Godsdienstige regels vb. als je katholiek bent, geen abortus plegen; ramadan bij de islam
Rechtsregels Morele regels Godsdienstige regels
Doel Ordening samenleving Geestelijke volmaking Eeuwige zaligheid
Oorsprong Maatschappij Mens Opperwezen
Gericht op Het uiterlijke Op het innerlijke Zowel op innerlijk als op
(zichtbare daad) vb. ik vb. ik wil mijn broer uiterlijke
heb mijn broer vermoord doden
Sanctie Vrijheidsberoving Slecht geweten, Bestraffing door het
(gevangenisstraf), wroeging opperwezen
gedwongen uitvoering
(privaatrecht),
schadevergoeding…
Waarom ‘recht’?
Regels brengen ORDE in de SL en rust in de onderlinge verhoudingen tussen individuen en groepen
• Historisch gedetermineerd: gaat terug op het Romeins recht of Code Napoleon
• Bepaalde (tijdsgebonden) ideologie
• Politiek, sociaal en economisch systeem: recht hangt hier mee samen
• Realisatie van beleid: Onder druk van lobby’s → regels wel of niet doorvoeren
• Doen naleven van bepaalde morele regels: morele regels die vanzelfsprekend worden
opgenomen bv. je mag niet moorden
→ Recht wordt beïnvloedt vanuit verschillende hoeken
1.3 Rechtsgeschiedenis
2
, • Romeins recht
o Trias politica = driemachtenleer (WM, UM, RM)
o Lex Aquilia (wet t.t.v. Keizerin Aquilia in Rome)
▪ Meer rechtszekerheid voor betwistingen inzake schade
▪ Basis buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
o Bepaalde adagia (Latijnse zinnetjes)
▪ Vb. Indubio preoro: bij twijfel gaat het voordeel naar de beklaagde
• Code Napoleon
o Basis van Burgerlijk wetboek
▪ Verdere verfijning aansprakelijkheden
o Basis van Strafwetboek
→Recht = resultaat van eeuwenlange evolutie
1.4 Kenmerken van het recht
• Nemo censetur ignorare legem = niemand kan beweren dat hij de wet niet kent, iedereen
wordt geacht om het recht te kennen vb. 2 jongens krijgen boete in auto, met mondmasker
• Recht = objectief: dezelfde regels gelden voor iedereen in dezelfde situatie
• Rechtsbedeling
o Beoordeling in concreto = zuiver individuele toepassing v/h recht
≠ precedentenrecht = common law
• Specifieke normen en begrippen: belang van definities!
o Vb: onderscheid tss dood en doodslag
1.5 Indeling van het recht
• Internationaal en supranationaal recht
o Internationaal recht/Volkenrecht (zoals Verenigde Naties)
o Supranationaal recht/Grensoverschrijdend recht (vooral Europees recht)
• Nationaal recht
o Publiek recht (strafrecht ongeveer)
▪ Verhouding overheid – burger
▪ Ongelijke verhouding overheid – burger
▪ Regels van openbare orde
1) Grondwettelijk recht
- Grondwet, inrichting, bevoegdheid, rechten
2) Bestuursrecht
- Werking van de UM en administratieve overheden
3) Strafrecht
- Beperkende lijst van strafbare gedragen en hun sanctie (je kan
niet gestraft worden voor iets dat niet in lijst staat)
- Strafprocesrecht bv. Geen huiszoeking zonder bevel
4) Fiscaal recht
- Alles met belastingen
3
, o Privaat recht
▪ Verhouding tss burgers onderling
▪ Gelijke verhouding
▪ Regelen van private belangen van individuen of groepen
▪ Doorgaans van aanvullend recht (vangnet, voor als er niks geregeld is)
1) Personen- en familierecht
2) Verbintenissenrecht
3) Bijzondere overeenkomsten
4) Aansprakelijkheid
5) Vermogensrecht/erfrecht
6) (Handelsrecht) (meer OH)
7) Vennootschapsrecht
8) Gerechtelijk (privaat)recht
- Hoe burgerlijke procedures verlopen
- En de gerechtelijke organisatie
9) Internationaal privaatrecht
- Geschillen die betrekking hebben op versch. rechtssystemen
(meerdere landen)
o Gemengde rechtstakken
▪ Vrije regels uit het privaatrecht die verstrengd worden, met als doel
gelijkheid tss verschillende partijen
1) Economisch recht/marktrecht (OH grijpt meer en meer in)
- Bv. Herroepingsrecht
2) Financieel recht
- Bescherming van de privéspaarders bv. bij bankencrisis
3) Sociaal recht
- Arbeidsrecht
- Sociaalzekerheidsrecht
4) Intellectuele rechten
- Bv. je mag niet zomaar zaken namaken → Ria nam gewoon
programma over in kennisclip → haar YouTube pagina bijna weg
4
1 Hoorcollege 1: Essentie van het recht
LEERDOELEN:
• Weten wat recht is en waarin het verschilt van andere normen
• Begrijpen waarom “recht” noodzakelijk is
• Inzien dat recht onderhevig is aan tal van factoren en evoluties
• Besef hebben van de achterliggende ideeën die aan de basis liggen van de indeling van het recht
• Duiding kunnen geven bij de actualiteit vanuit het perspectief van het recht
1.1 Begrip ‘Recht’
= Geheel van bindende regels (met bepaalde straffen, zijn afdwingbaar)
• Soorten bepalingen:
o Gebodsbepalingen (moeten) vb. je moet elk jaar een belasting indienen.
o Verbodsbepalingen (niet mogen) vb. je mag niet frauderen
o Verlofbepalingen (mogen, maar niet moeten) vb. je mag je beroepskosten wijzigen,
maar het moet niet.
• Andersoortige indeling:
o Regels toepasbaar naar keuze vb. schenking of testament opmaken, het is niet
verplicht, maar als je het doet zijn er enkele regels aan gebonden.
o Wilsaanvullende (vs. Gebiedende) regels vb. voordat het huis verkocht is en
getekend, kan je de kopers eerder de sleutel v/h huis geven
o Technische regels vb. de verjaring: na verstrijken van een bep. termijn kunnen
rechtsregels niet meer worden toegepast bv. Te laat kinderbijslag aanvragen
➔ Onrechtvaardig?
• Vereiste van gezag
o Uitvaardiging v/h recht:
▪ Door democratisch verkozen regelgevende organen
▪ Normenhiërarchie: de ene norm is belangrijker dan de andere norm
vb. decreet kan niet afwijken van de grondwet
▪ Bevoegdheidsverdeling: gewesten, gemeenschappen, federaal, regionaal
▪ Procedureregels
o Naleven v/h recht → afdwingbaarheid
▪ Rechterlijke macht: veroordelen
1
, ▪ Arbitrage: arbiter aanstellen (buiten circuit RM), 2 partijen proberen te
verzoenen
▪ Gemeentelijke Administratieve Sancties (GAS-boetes): door de gemeente
opgesteld, kan variëren van gemeente tot gemeente
• Het begrip ‘recht’
= Rationeel opgebouwd geheel van enerzijds precies afgelijnde begrippen & anderzijds normen
waaraan van overheidswege opgelegde (erkende) straffen kleven, die langs instellingen worden
afgedwongen en waarvan het de bedoeling is de orde in de samenleving te organiseren, te
handhaven of te herstellen.
1.2 Normenstelsel
• Rechtsregels vb. je mag je partner niet verkrachten
• Sociale en etiquetteregels
o Gedragsregels: niet afdwingbaar, ongeschreven (vb. op tijd komen in het hoorcollege)
o Beleefdheid vb. fooi geven, met mes en vork eten
➔ Verschilt van cultuur tot cultuur
• Morele regels = ethiek
• Godsdienstige regels vb. als je katholiek bent, geen abortus plegen; ramadan bij de islam
Rechtsregels Morele regels Godsdienstige regels
Doel Ordening samenleving Geestelijke volmaking Eeuwige zaligheid
Oorsprong Maatschappij Mens Opperwezen
Gericht op Het uiterlijke Op het innerlijke Zowel op innerlijk als op
(zichtbare daad) vb. ik vb. ik wil mijn broer uiterlijke
heb mijn broer vermoord doden
Sanctie Vrijheidsberoving Slecht geweten, Bestraffing door het
(gevangenisstraf), wroeging opperwezen
gedwongen uitvoering
(privaatrecht),
schadevergoeding…
Waarom ‘recht’?
Regels brengen ORDE in de SL en rust in de onderlinge verhoudingen tussen individuen en groepen
• Historisch gedetermineerd: gaat terug op het Romeins recht of Code Napoleon
• Bepaalde (tijdsgebonden) ideologie
• Politiek, sociaal en economisch systeem: recht hangt hier mee samen
• Realisatie van beleid: Onder druk van lobby’s → regels wel of niet doorvoeren
• Doen naleven van bepaalde morele regels: morele regels die vanzelfsprekend worden
opgenomen bv. je mag niet moorden
→ Recht wordt beïnvloedt vanuit verschillende hoeken
1.3 Rechtsgeschiedenis
2
, • Romeins recht
o Trias politica = driemachtenleer (WM, UM, RM)
o Lex Aquilia (wet t.t.v. Keizerin Aquilia in Rome)
▪ Meer rechtszekerheid voor betwistingen inzake schade
▪ Basis buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht
o Bepaalde adagia (Latijnse zinnetjes)
▪ Vb. Indubio preoro: bij twijfel gaat het voordeel naar de beklaagde
• Code Napoleon
o Basis van Burgerlijk wetboek
▪ Verdere verfijning aansprakelijkheden
o Basis van Strafwetboek
→Recht = resultaat van eeuwenlange evolutie
1.4 Kenmerken van het recht
• Nemo censetur ignorare legem = niemand kan beweren dat hij de wet niet kent, iedereen
wordt geacht om het recht te kennen vb. 2 jongens krijgen boete in auto, met mondmasker
• Recht = objectief: dezelfde regels gelden voor iedereen in dezelfde situatie
• Rechtsbedeling
o Beoordeling in concreto = zuiver individuele toepassing v/h recht
≠ precedentenrecht = common law
• Specifieke normen en begrippen: belang van definities!
o Vb: onderscheid tss dood en doodslag
1.5 Indeling van het recht
• Internationaal en supranationaal recht
o Internationaal recht/Volkenrecht (zoals Verenigde Naties)
o Supranationaal recht/Grensoverschrijdend recht (vooral Europees recht)
• Nationaal recht
o Publiek recht (strafrecht ongeveer)
▪ Verhouding overheid – burger
▪ Ongelijke verhouding overheid – burger
▪ Regels van openbare orde
1) Grondwettelijk recht
- Grondwet, inrichting, bevoegdheid, rechten
2) Bestuursrecht
- Werking van de UM en administratieve overheden
3) Strafrecht
- Beperkende lijst van strafbare gedragen en hun sanctie (je kan
niet gestraft worden voor iets dat niet in lijst staat)
- Strafprocesrecht bv. Geen huiszoeking zonder bevel
4) Fiscaal recht
- Alles met belastingen
3
, o Privaat recht
▪ Verhouding tss burgers onderling
▪ Gelijke verhouding
▪ Regelen van private belangen van individuen of groepen
▪ Doorgaans van aanvullend recht (vangnet, voor als er niks geregeld is)
1) Personen- en familierecht
2) Verbintenissenrecht
3) Bijzondere overeenkomsten
4) Aansprakelijkheid
5) Vermogensrecht/erfrecht
6) (Handelsrecht) (meer OH)
7) Vennootschapsrecht
8) Gerechtelijk (privaat)recht
- Hoe burgerlijke procedures verlopen
- En de gerechtelijke organisatie
9) Internationaal privaatrecht
- Geschillen die betrekking hebben op versch. rechtssystemen
(meerdere landen)
o Gemengde rechtstakken
▪ Vrije regels uit het privaatrecht die verstrengd worden, met als doel
gelijkheid tss verschillende partijen
1) Economisch recht/marktrecht (OH grijpt meer en meer in)
- Bv. Herroepingsrecht
2) Financieel recht
- Bescherming van de privéspaarders bv. bij bankencrisis
3) Sociaal recht
- Arbeidsrecht
- Sociaalzekerheidsrecht
4) Intellectuele rechten
- Bv. je mag niet zomaar zaken namaken → Ria nam gewoon
programma over in kennisclip → haar YouTube pagina bijna weg
4
