semiotiek van kunst en ruimte
les 1:
semiotiek = tekenleer, hoe iets betekent
we leren via tekens en/of beelden dingen kennen
“mensen lezen voortdurend tekens in hun leefwereld”
“tekens helpen om te kunnen functioneren”
→ iedereen leest deze tekens anders
1) Ruimte en betekenis
“communicatie is van belang binnen de interieurarchitectuur”
• Interieur: fysieke eigenschappen: vorm, materiaal, licht, kleur, voorwerpen → deze zijn
vaak dragers van betekenis
• Interieurarchitectuur: niet alleen vormgeving, maar ook betekenisgeving
• Elk interieur communiceert op verschillende niveaus: o.a. praktische oriëntatie en gebruik,
identiteit bewoners, normen en waarden van een maatschappij,…
“interieur communiceert ook de identiteit van de bewoners”
→ vraag je altijd af wat de verschillende elementen in een interieur te betekenen hebben
associaties gaan vanzelf in onze gedachten
→ Semiotische competentie
je interpretatie kan altijd fout zijn
“wat je niet ziet is ook betekenisvol”
2) semiotisch competentie
• ‘het vermogen om objecten te veranderen in tekens die samen een leefwereld vormen
waarin een organisme kan leven’ (Johansen & Larsen 2002:2)
• Deze betekenisvolle leefwereld wordt gevormd door de actieve participatie van een
specifiek organisme aan de omgeving. Het is dus belangrijk te beseffen dat je niet alleen
met je verstand, maar ook met je lichaam tekens leest: zeker niet alleen via woorden, maar
ook via zintuigelijke waarnemingen, bewegingen, handelingen…
• Eenzelfde omgeving kan dus bestaan uit verschillende leefwerelden van verschillende
organismen, die deze omgeving elk op een andere manier ervaren en interpreteren
(“reflex trainen om zelf betekenis te geven aan een interieur”)
“alles is tekst” essentie van semiotiek → heeft een impact
ruimtes zijn ook tekst
(ruimtes die wij ontwerpen vormen een scenario, communiceren)
,“beelden zijn een vorm van taal”
“taal is veel meer dan enkel woorden”
je eigen taalsysteem acht je altijd als “normaal”
taal bepaald onze leefwereld/ wereldbeeld (bv: relatie man en vrouw)
semiotiek komt snel in de buurt van een cultuuranalyse
bij een tekst denk je aan woorden → klopt niet, tekst is veel meer dan woorden (beelden,
ruimtes, … deze communiceren ook veel)
we lezen met al onze zintuigen
→ we geven de wereld zelf betekenis
(we leren de wereld kennen via onze zintuigen)
we hechten ook emotionele waarde aan tekens
“we denken heel lichamelijk” (vb: het woord “begrijpen” gaat over iets vastgrijpen)
→ goede semiotiek is lichamelijk
“meer dan woorden en denken alleen”
semiotiek draait ook vaak om de dingen die er niet zijn
afwezigheid wilt ook iets zeggen
“wat wilt het zeggen als er iets niet is gebeurd” (vb: niet blaffende hond bij een inbraak)
→ je kan je altijd in die betekenis je vergissen
“semiotiek valt nooit samen met de werkelijkheid” (eigen beeld wordt gevormd)
taal verschuift ook door de jaren heen
bij semiotiek moet je eerst kijken en ervaren
→ daarna afvragen waarom er iets is
vragen die we ons kunnen stellen:
• Welke zintuiglijke indrukken geeft een ruimte me? Elk zintuig draagt bij tot mijn interpretatie
van een ruimte
• Welke bewegingen zijn mogelijk in die ruimte?
semiotiek gaat ook over wat er niet is → welke handelingen kan ik niet doen?
• Welke interacties met dingen, dieren, mensen zijn er mogelijk?
• Welke affecten, gevoelens, emoties, sfeer roept een ruimte op?
• Welke gedachten, herinneringen,… roept een ruimte op?
“Alle gedachten ernstig nemen”
• Welke betekenissen, thema’s, concepten roept een ruimte op?
“alle zintuigen zijn van belang om iets te kunnen opvatten”
• Hoe geef ik precies betekenis aan een ruimte?
• Interpreteren is altijd tijdsgebonden, en bepaald door de hedendaagse problemen of
interesses
(vb: milieu is hedendaags)
, • Bij een interpretatie ga ik een dialoog aan met datgene wat ik probeer te begrijpen:
betekenis ligt nooit vast en evolueert voortdurend
• H.G. Gadamer: ‘horizonversmelting’ tussen de ervaringshorizon van de interpretator en de
horizon van wat hij/zij interpreteert → in die confrontatie ontstaan nieuwe inzichten:
Betekenis wordt telkens opnieuw geproduceerd.
→ “Je kan het punt niet bereiken waar er geen horizon meer is.”
→ “Op die weg leer je wel steeds beter het landschap kennen.”
vb: Fallingwater van Frank Lloyd Wright
“Hoe meer je erover weet hoe beter je de ruimte kan begrijpen, je blijft je wel nog vragen
stellen.”
3) semiotiek
• van Griekse σημειον (semio): teken, σημειωτικη: tekenleer
• = Wetenschap die zich bezighoudt met tekens en tekensystemen, en de relatie tussen een
teken en datgene waarnaar het verwijst.
• belangrijke figuren: C.S. Peirce, F. de Saussure, R. Jakobson…
→ wat is een teken? hoe kunnen we communiceren? Hoe geven we via tekens onze wereld
vorm?
• 20e eeuw: ‘linguistic turn’: Het belang van tekens in de creatie en receptie van ervaring,
identiteit, cultuur, ideologie.
• Tekens geven de werkelijkheid dus niet louter weer, ze construeren de werkelijkheid door
interactie met een bepaalde omgeving.
→ Wat is de relatie tussen taal & denken, taal & macht, taal & kunst?
Dit bepaald hoe je de kenmerken toekent of een kenmerk bezittelijk is aan iets.
→ In deze cursus zoomen we uit: van teken naar tekst (zin, boodschap, verhaal) naar
context (maatschappij).
“taal kleurt je kijk op de werkelijkheid en is nooit neutraal”
4) semiotiek en kunst
• Kunst als bijzondere vorm van communicatie.
• Kunst als een manier om interieurs te lezen en betekenis te geven.
• Kunst creëert een fictieve wereld (gemaakt), een eigen tekensysteem dat een andere kijk
geeft op de bestaande werkelijkheid, toont ons andere manieren om ruimtes te bewonen en
te ervaren.
“Doet ons stil staan bij de betekenis van een ruimte.”
les 1:
semiotiek = tekenleer, hoe iets betekent
we leren via tekens en/of beelden dingen kennen
“mensen lezen voortdurend tekens in hun leefwereld”
“tekens helpen om te kunnen functioneren”
→ iedereen leest deze tekens anders
1) Ruimte en betekenis
“communicatie is van belang binnen de interieurarchitectuur”
• Interieur: fysieke eigenschappen: vorm, materiaal, licht, kleur, voorwerpen → deze zijn
vaak dragers van betekenis
• Interieurarchitectuur: niet alleen vormgeving, maar ook betekenisgeving
• Elk interieur communiceert op verschillende niveaus: o.a. praktische oriëntatie en gebruik,
identiteit bewoners, normen en waarden van een maatschappij,…
“interieur communiceert ook de identiteit van de bewoners”
→ vraag je altijd af wat de verschillende elementen in een interieur te betekenen hebben
associaties gaan vanzelf in onze gedachten
→ Semiotische competentie
je interpretatie kan altijd fout zijn
“wat je niet ziet is ook betekenisvol”
2) semiotisch competentie
• ‘het vermogen om objecten te veranderen in tekens die samen een leefwereld vormen
waarin een organisme kan leven’ (Johansen & Larsen 2002:2)
• Deze betekenisvolle leefwereld wordt gevormd door de actieve participatie van een
specifiek organisme aan de omgeving. Het is dus belangrijk te beseffen dat je niet alleen
met je verstand, maar ook met je lichaam tekens leest: zeker niet alleen via woorden, maar
ook via zintuigelijke waarnemingen, bewegingen, handelingen…
• Eenzelfde omgeving kan dus bestaan uit verschillende leefwerelden van verschillende
organismen, die deze omgeving elk op een andere manier ervaren en interpreteren
(“reflex trainen om zelf betekenis te geven aan een interieur”)
“alles is tekst” essentie van semiotiek → heeft een impact
ruimtes zijn ook tekst
(ruimtes die wij ontwerpen vormen een scenario, communiceren)
,“beelden zijn een vorm van taal”
“taal is veel meer dan enkel woorden”
je eigen taalsysteem acht je altijd als “normaal”
taal bepaald onze leefwereld/ wereldbeeld (bv: relatie man en vrouw)
semiotiek komt snel in de buurt van een cultuuranalyse
bij een tekst denk je aan woorden → klopt niet, tekst is veel meer dan woorden (beelden,
ruimtes, … deze communiceren ook veel)
we lezen met al onze zintuigen
→ we geven de wereld zelf betekenis
(we leren de wereld kennen via onze zintuigen)
we hechten ook emotionele waarde aan tekens
“we denken heel lichamelijk” (vb: het woord “begrijpen” gaat over iets vastgrijpen)
→ goede semiotiek is lichamelijk
“meer dan woorden en denken alleen”
semiotiek draait ook vaak om de dingen die er niet zijn
afwezigheid wilt ook iets zeggen
“wat wilt het zeggen als er iets niet is gebeurd” (vb: niet blaffende hond bij een inbraak)
→ je kan je altijd in die betekenis je vergissen
“semiotiek valt nooit samen met de werkelijkheid” (eigen beeld wordt gevormd)
taal verschuift ook door de jaren heen
bij semiotiek moet je eerst kijken en ervaren
→ daarna afvragen waarom er iets is
vragen die we ons kunnen stellen:
• Welke zintuiglijke indrukken geeft een ruimte me? Elk zintuig draagt bij tot mijn interpretatie
van een ruimte
• Welke bewegingen zijn mogelijk in die ruimte?
semiotiek gaat ook over wat er niet is → welke handelingen kan ik niet doen?
• Welke interacties met dingen, dieren, mensen zijn er mogelijk?
• Welke affecten, gevoelens, emoties, sfeer roept een ruimte op?
• Welke gedachten, herinneringen,… roept een ruimte op?
“Alle gedachten ernstig nemen”
• Welke betekenissen, thema’s, concepten roept een ruimte op?
“alle zintuigen zijn van belang om iets te kunnen opvatten”
• Hoe geef ik precies betekenis aan een ruimte?
• Interpreteren is altijd tijdsgebonden, en bepaald door de hedendaagse problemen of
interesses
(vb: milieu is hedendaags)
, • Bij een interpretatie ga ik een dialoog aan met datgene wat ik probeer te begrijpen:
betekenis ligt nooit vast en evolueert voortdurend
• H.G. Gadamer: ‘horizonversmelting’ tussen de ervaringshorizon van de interpretator en de
horizon van wat hij/zij interpreteert → in die confrontatie ontstaan nieuwe inzichten:
Betekenis wordt telkens opnieuw geproduceerd.
→ “Je kan het punt niet bereiken waar er geen horizon meer is.”
→ “Op die weg leer je wel steeds beter het landschap kennen.”
vb: Fallingwater van Frank Lloyd Wright
“Hoe meer je erover weet hoe beter je de ruimte kan begrijpen, je blijft je wel nog vragen
stellen.”
3) semiotiek
• van Griekse σημειον (semio): teken, σημειωτικη: tekenleer
• = Wetenschap die zich bezighoudt met tekens en tekensystemen, en de relatie tussen een
teken en datgene waarnaar het verwijst.
• belangrijke figuren: C.S. Peirce, F. de Saussure, R. Jakobson…
→ wat is een teken? hoe kunnen we communiceren? Hoe geven we via tekens onze wereld
vorm?
• 20e eeuw: ‘linguistic turn’: Het belang van tekens in de creatie en receptie van ervaring,
identiteit, cultuur, ideologie.
• Tekens geven de werkelijkheid dus niet louter weer, ze construeren de werkelijkheid door
interactie met een bepaalde omgeving.
→ Wat is de relatie tussen taal & denken, taal & macht, taal & kunst?
Dit bepaald hoe je de kenmerken toekent of een kenmerk bezittelijk is aan iets.
→ In deze cursus zoomen we uit: van teken naar tekst (zin, boodschap, verhaal) naar
context (maatschappij).
“taal kleurt je kijk op de werkelijkheid en is nooit neutraal”
4) semiotiek en kunst
• Kunst als bijzondere vorm van communicatie.
• Kunst als een manier om interieurs te lezen en betekenis te geven.
• Kunst creëert een fictieve wereld (gemaakt), een eigen tekensysteem dat een andere kijk
geeft op de bestaande werkelijkheid, toont ons andere manieren om ruimtes te bewonen en
te ervaren.
“Doet ons stil staan bij de betekenis van een ruimte.”
