HOOFDSTUK 7 PERSOONLIJKHEIDSSTOORNISSEN.
Wat is normaal?
Om een persoonlijkheidsstoornis te herkennen is het allereerst belangrijk om inzicht te hebben in de
vraag wat ‘normaal’ is als het gaat om de persoonlijkheid, of wat juist als áfwijkend’ of ábnormaal’
kan worden gezien. Normaal is daarbij een relatief begrip. Normaal betekent letterlijk ‘voldoen aan
de norm’ en slaat op het meest voorkomende gedrag in een bepaalde groep (Rossi, Sneyders &
Sloore, 2005). De norm wordt mede bepaald door de tijdsgeest. Gaat het om de
persoonlijkheidsdimensie introversie-extraversie, dan is extraversie nu de norm geworden. Zo is het
in westerse culturen veel geaccepteerder dan in Aziatische landen dat mensen op zichzelf gericht,
egocentrisch en narcistisch zijn (Miller et al., 2015).
De manier waarop tegenwoordig wordt gedacht over persoonlijkheidsstoornissen en de soort
persoonlijkheidsstoornissen die worden onderscheiden, is namelijk vooral gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek in westerse culturen (Ryder, Dere, Sun & Chentsova-Dutton, 2014).
Persoonlijkheidsstoornissen.
In West-Europa en de VS wordt doorgaans de DMS-5 (diagnostical and Statistical Manual of Mental
Disorders-versie vijf: American Psychiatric Association, 2014) gebruikt om psychische stoornissen,
waaronder persoonlijkheidsstoornissen te classificeren: Een persoonlijkheidsstoornis is een
duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van de
verwachtingen binnen de cultuur van de betrokkene.
Tien persoonlijkheidsstoornissen van de DMS-5:
Cluster A: het excentrieke cluster:
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizo-typische persoonlijkheidsstoornis
Cluster B: het dramatische cluster:
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Narcistische persoonlijkheidsstoornis
Histrionische persoonlijkheidsstoornis
Cluster C: het angstige cluster:
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
In de DMS-5 en diens voorgangers, zoals de DMS-IV-T-R worden persoonlijkheidsstoornissen
beschreven als een cluster van symptomen. Wanneer iemand voldoende van die symptomen
vertoon (vastliggend aantal) is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis. Scoort iemand minder
punten dan het vastliggende aantal niet. Het is alles of niets. Volgens veel psychologen wordt er dan
geen recht gedaan aan de werkelijkheid. Het rekening houden met het feit dat de mensen kunnen
verschillen in de mate waarin ze last hebben van afwijkende persoonlijkheidskenmerken noemen we
de dimensionale kijk op persoonlijkheidsstoornissen. Er is als het ware een glijdende schaal die loopt
van normale persoonlijkheidseigenschappen naar sterk afwijkende persoonlijkheidseigenschappen.
, Mensen kunnen ook last hebben van verschillende persoonlijkheidsstoornissen tegelijkertijd. Dat
wordt co morbiditeit genoemd en is mede het gevolg van het feit dat er nogal wat behoorlijk
overlappende kenmerken zijn van verschillende persoonlijkheidsstoornissen. Zo vermijden personen
met een schizo-typische en personen met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis contact met
andere personen. De achterliggende reden is echter wel heel verschillend: de schizo-typische
persoon heeft geen behoefte aan anderen, de vermijdende persoon is vooral angstig in het contact
maken met anderen. Het samen voorkomen van meerdere stoornissen bij dezelfde persoon kan de
herkenning en eventuele behandeling van de persoonlijkheidsstoornis ingewikkeld maken.
Cluster A-persoonlijkheidsstoornissen.
Mensen met een persoonlijkheidsstoornis in cluster A komen vreemd over. Hierna volgt een
algemene beschrijving, in werkelijkheid zijn mensen complexer.
De paranoïde persoonlijkheidsstoornis.
er is een aanhoudend en hardnekkig patroon van wantrouwen en achterdocht tegenover anderen.
Ze kunnen moeilijk loslaten en koesteren veel wrok. Mede hierdoor scheiden mensen met een
paranoïde persoonlijkheidsstoornis ook vaker dan andere mensen (Disney, Weinstein & Oltmanns,
2012).
De schizoïde persoonlijkheidsstoornis.
Hoofdkenmerk is een hardnekkig en aanhoudend patroon van afstandelijkheid in sociale relaties,
gecombineerd met een beperkt spectrum van emoties binnen de contacten met anderen. Ze geven
de indruk geen emoties te hebben en ze verlangen niet naar een emotionele band met iemand.
De schizo-typische persoonlijkheidsstoornis.
Ze hebben gestoord gedrag in het contact met anderen en zijn excentriek. Ze zien er apart uit en
praten onsamenhangend. In het contact met anderen zijn ze vaak achterdochtig en niet op hun
gemak. Ze kunnen er vies uitzien. Mensen met deze persoonlijkheidsstoornis denken vaak over
bijzondere of paranormale gave te beschikken. Ze houden er vaak een irrationele gedachtegang op
na die moeilijk te volgen is.
Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen.
Deze mensen vertonen theatraal, impulsief en/of emotioneel gedrag.
De antisociale persoonlijkheidsstoornis.
Wat is normaal?
Om een persoonlijkheidsstoornis te herkennen is het allereerst belangrijk om inzicht te hebben in de
vraag wat ‘normaal’ is als het gaat om de persoonlijkheid, of wat juist als áfwijkend’ of ábnormaal’
kan worden gezien. Normaal is daarbij een relatief begrip. Normaal betekent letterlijk ‘voldoen aan
de norm’ en slaat op het meest voorkomende gedrag in een bepaalde groep (Rossi, Sneyders &
Sloore, 2005). De norm wordt mede bepaald door de tijdsgeest. Gaat het om de
persoonlijkheidsdimensie introversie-extraversie, dan is extraversie nu de norm geworden. Zo is het
in westerse culturen veel geaccepteerder dan in Aziatische landen dat mensen op zichzelf gericht,
egocentrisch en narcistisch zijn (Miller et al., 2015).
De manier waarop tegenwoordig wordt gedacht over persoonlijkheidsstoornissen en de soort
persoonlijkheidsstoornissen die worden onderscheiden, is namelijk vooral gebaseerd op
wetenschappelijk onderzoek in westerse culturen (Ryder, Dere, Sun & Chentsova-Dutton, 2014).
Persoonlijkheidsstoornissen.
In West-Europa en de VS wordt doorgaans de DMS-5 (diagnostical and Statistical Manual of Mental
Disorders-versie vijf: American Psychiatric Association, 2014) gebruikt om psychische stoornissen,
waaronder persoonlijkheidsstoornissen te classificeren: Een persoonlijkheidsstoornis is een
duurzaam patroon van innerlijke ervaringen en gedragingen dat duidelijk afwijkt van de
verwachtingen binnen de cultuur van de betrokkene.
Tien persoonlijkheidsstoornissen van de DMS-5:
Cluster A: het excentrieke cluster:
Paranoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizoïde persoonlijkheidsstoornis
Schizo-typische persoonlijkheidsstoornis
Cluster B: het dramatische cluster:
Borderline persoonlijkheidsstoornis
Antisociale persoonlijkheidsstoornis
Narcistische persoonlijkheidsstoornis
Histrionische persoonlijkheidsstoornis
Cluster C: het angstige cluster:
Afhankelijke persoonlijkheidsstoornis
Vermijdende persoonlijkheidsstoornis
Dwangmatige persoonlijkheidsstoornis
In de DMS-5 en diens voorgangers, zoals de DMS-IV-T-R worden persoonlijkheidsstoornissen
beschreven als een cluster van symptomen. Wanneer iemand voldoende van die symptomen
vertoon (vastliggend aantal) is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis. Scoort iemand minder
punten dan het vastliggende aantal niet. Het is alles of niets. Volgens veel psychologen wordt er dan
geen recht gedaan aan de werkelijkheid. Het rekening houden met het feit dat de mensen kunnen
verschillen in de mate waarin ze last hebben van afwijkende persoonlijkheidskenmerken noemen we
de dimensionale kijk op persoonlijkheidsstoornissen. Er is als het ware een glijdende schaal die loopt
van normale persoonlijkheidseigenschappen naar sterk afwijkende persoonlijkheidseigenschappen.
, Mensen kunnen ook last hebben van verschillende persoonlijkheidsstoornissen tegelijkertijd. Dat
wordt co morbiditeit genoemd en is mede het gevolg van het feit dat er nogal wat behoorlijk
overlappende kenmerken zijn van verschillende persoonlijkheidsstoornissen. Zo vermijden personen
met een schizo-typische en personen met een vermijdende persoonlijkheidsstoornis contact met
andere personen. De achterliggende reden is echter wel heel verschillend: de schizo-typische
persoon heeft geen behoefte aan anderen, de vermijdende persoon is vooral angstig in het contact
maken met anderen. Het samen voorkomen van meerdere stoornissen bij dezelfde persoon kan de
herkenning en eventuele behandeling van de persoonlijkheidsstoornis ingewikkeld maken.
Cluster A-persoonlijkheidsstoornissen.
Mensen met een persoonlijkheidsstoornis in cluster A komen vreemd over. Hierna volgt een
algemene beschrijving, in werkelijkheid zijn mensen complexer.
De paranoïde persoonlijkheidsstoornis.
er is een aanhoudend en hardnekkig patroon van wantrouwen en achterdocht tegenover anderen.
Ze kunnen moeilijk loslaten en koesteren veel wrok. Mede hierdoor scheiden mensen met een
paranoïde persoonlijkheidsstoornis ook vaker dan andere mensen (Disney, Weinstein & Oltmanns,
2012).
De schizoïde persoonlijkheidsstoornis.
Hoofdkenmerk is een hardnekkig en aanhoudend patroon van afstandelijkheid in sociale relaties,
gecombineerd met een beperkt spectrum van emoties binnen de contacten met anderen. Ze geven
de indruk geen emoties te hebben en ze verlangen niet naar een emotionele band met iemand.
De schizo-typische persoonlijkheidsstoornis.
Ze hebben gestoord gedrag in het contact met anderen en zijn excentriek. Ze zien er apart uit en
praten onsamenhangend. In het contact met anderen zijn ze vaak achterdochtig en niet op hun
gemak. Ze kunnen er vies uitzien. Mensen met deze persoonlijkheidsstoornis denken vaak over
bijzondere of paranormale gave te beschikken. Ze houden er vaak een irrationele gedachtegang op
na die moeilijk te volgen is.
Cluster B-persoonlijkheidsstoornissen.
Deze mensen vertonen theatraal, impulsief en/of emotioneel gedrag.
De antisociale persoonlijkheidsstoornis.
