Samenvatting Overheidsfinanciën
2020-2021
1
, Inleiding
• Definitie van overheidsinterventie? Wat is het kader van de cursus?
• Vormen van overheidsinterventie? Wat is het en ewelke vormen bestaan er?
• Doel van overheidsinterventie?
(En kan de overheid dit bereiken?) zijn er overheidsfalen of niet?
• Omvang van overheidsinterventie?
Studiedomein openbare financiën?
= Activiteit van de overheidssector (of publieke sector). Openbare financiën gaat over de financierde
activiteiten van de overheidssector.
Directe interventie: (heeft directe invloed op de economie/bevolking door de beslissingen)
→ Productie goederen/diensten door overheid(sbedrijven)
→ Aankopen goederen/diensten door overheid
→ Transfers naar gezinnen/bedrijven
→ Regulering dmv wetten, decreten, fiscale regels
• ‘stop met roken’ wet
Indirecte interventie: (gedrag beïnvloeden door relatieve prijzen veranderen)
• Beïnvloeden relatieve prijzen (bvb. door belastingen)
• Prijzen van tabak relatief verhogen en zo gaan mensen hun gedrag aanpassen
Idealitair: Keuze gedreven door Efficiëntie en Effectiviteit. Wat is de meest effectieve en
kostefficiënte manier om bepaald gedrag teweeg te brengen? Indirect of direct? =>
Werkelijkheid:
→ Vaak ideologische invloeden (bvb. VS: regulering vs. overheidsproductie)
→ Beperkingen door EU (bvb. Stabiliteits- & Groeipact)
In deze cursus: Iets bredere invalshoek dan gebruikelijk
-> Publieke besluitvorming (’Public Choice’): publieke besluitvorming is niet altijd
evident -> beslissingen zijn anders dan we zouden verwachten.
-> Procedurele aspecten (bvb. Begrotingcyclus,…)
NIET in deze cursus:
-> Budgetterings- & evaluatietechnieken (i.e. Deel 2, Hfst3, sectie 3)
-> Macro-economische aspecten openbare financiën (inflatie, werkloosheid, enz.)
Maar wat is ’overheidsinterventie’ nu precies?
2
,Vier kenmerken (= 1 definitie):
Activiteiten van overheidssector ( private sector). Publieke sector moet iets doen (gaat niet om
de private sector)
Aanbieden overheidsdiensten en opleggen regels. Overheid heeft de bevoegddheid om wetten
enz. te maken en kan straffen uit delen in tegenstelling tot de private sector
Opm: Mogelijkheid machtsuitoefening door overheid ( vrijwillige ruil)
Financiering via belastingsgelden (<-> persoonlijk inkomen). Overheid kan zich financieren door
inning van belastingen
Opm1: Geen relatie tot betalingsbereidheid individu.
Er is geen relatie tussen wat jij vindt van het leger en bedrag dat je gaat
geven aan het leger -> zit in belastingen.
Opm2: Mogelijkheid vrijbuitersgedrag.
Als je jouw belastingen niet betaalt -> kan je van bepaalde dingen niet
worden uitgesloten (bv leger).
Je betaalt niet mee aan een dam -> als die dam er staat gaat het ook jouw
huis beschermen tegen de zee.
-> Doel is maximaliseren welzijn gemeenschap ( individu)
Doel overheidsinterventie: Max maatschappelijk welzijn
Puur economisch perspectief:
Cruciaal (normatief) uitgangspunt: Pareto criterium
Def: ’Only mutually beneficial trades are acceptable’: moet voor iedereen zo hoog zijn
Def: Een verhoging van het maatschappelijk welzijn door een verhoging van het welzijn van individu
A is enkel aanvaardbaar als niemand anders er op achteruit gaat als iedereen op zelfde niveau
blijft, en iemand wordt beter en niemand anders gaat naar beneden = paretoverbetering=
welvaartverbetering. Hiervoor moet je kijken naar de som van welzijn van iedereen. Indien er toch
iemand slechter wordt -> of dit verlies nu kleiner is dan de winst voor iemand anders of niet -> verlies
is slecht en moet worden vermeden.
-> Impliciet waarde-oordeel: ’Elk verlies is slecht!’
-> Geen interpersonele nutsvergelijking: winst A <-> verlies B
(soms contra-intuitief: rijkste rijker, armste niet slechter -> Pareto verbetering!)
We streven nar pareto- efficiëntie:
Optimum: Geen verbetering A mogelijk zonder verslechtering B
= ’pareto efficientie’
3
, OPM: Pareto optimum kan bereikt worden via marktmechanisme -> Eerste Theorema van de
Welvaartseconomie. Er is dus geen overheid nodig voor een pareto- efficiëntie.
(Denk aan wat plaatsvindt in de Edgeworth box!):
IC: combianties geven zelfde nut. We hebben afwegingen voor persoon A en persoon B aan
de andere kant.
Edgeworth box brengt deze twee dingen samen om te kijken wat er in de markt gebeurt.
(iedereen is altijd beter af hoe verder weg ze zijn van hun oorsprong). Wanneer ze meer
hebben van alle goederen -> zijn ze beter af (=assumptie).
Deze twee personen gaan handel drijven. Binnen het blauwe gearceerde deel ->
paretoverbetering want beide personnen kunnen op eenhogere IC terecht komen. Maar
wanneer we links of rechts gaan van dat deel -> is er verslechtering van A of B-> geen pareto-
verbetering. Beiden kunnen op een hogere IC geraken dan oorpronkelijk.
Optimum is bij: rode lijn=> waar de CI elkaar raken (niet kruisen). Hierbij zijn er geen
verbeteringen mogelijk zonder iemand slechter af te maken. Dit soorten evenwichten komen
voor door de markt.
Waar het optimum ligt gaat afhangen van de relatieve overeenkosmten tussen de
handeldrijvers. Hangt af van wie beter is in handel drijven ->
Meer naar links? B drijft beter handel.
Meer naar rechts? A drijft betere handel
Mensen drijven handel met elkaar zonder dat oevrheid tussen komt -> we komen in pareto-
efficiënte punt want ze drijven handel ten voordele van zichzelf altijd.
Edgeworth box werkt ook voor meerdere mensen.
Belang?
Overheid heeft geen taak – buiten waarborgen eigendomsrechten en openbare orde
(i.e. elke interventie zou enkel verstorend en welvaartsbeperkend werken). In het marktevenwicht
gaat er een relatieve prijs zijn voor de goederen -> bepaalde hoeveelheid van x2 opgeven voor x1=
bepaalt relatieve prijzen en wordt weergegeven door de rode lijn. De helling van de rode lijn is gelijk
aan de helling van de budgertrechte in evenwicht. De driehoek toont alle mogelijke bundels voor A
en B.
4
2020-2021
1
, Inleiding
• Definitie van overheidsinterventie? Wat is het kader van de cursus?
• Vormen van overheidsinterventie? Wat is het en ewelke vormen bestaan er?
• Doel van overheidsinterventie?
(En kan de overheid dit bereiken?) zijn er overheidsfalen of niet?
• Omvang van overheidsinterventie?
Studiedomein openbare financiën?
= Activiteit van de overheidssector (of publieke sector). Openbare financiën gaat over de financierde
activiteiten van de overheidssector.
Directe interventie: (heeft directe invloed op de economie/bevolking door de beslissingen)
→ Productie goederen/diensten door overheid(sbedrijven)
→ Aankopen goederen/diensten door overheid
→ Transfers naar gezinnen/bedrijven
→ Regulering dmv wetten, decreten, fiscale regels
• ‘stop met roken’ wet
Indirecte interventie: (gedrag beïnvloeden door relatieve prijzen veranderen)
• Beïnvloeden relatieve prijzen (bvb. door belastingen)
• Prijzen van tabak relatief verhogen en zo gaan mensen hun gedrag aanpassen
Idealitair: Keuze gedreven door Efficiëntie en Effectiviteit. Wat is de meest effectieve en
kostefficiënte manier om bepaald gedrag teweeg te brengen? Indirect of direct? =>
Werkelijkheid:
→ Vaak ideologische invloeden (bvb. VS: regulering vs. overheidsproductie)
→ Beperkingen door EU (bvb. Stabiliteits- & Groeipact)
In deze cursus: Iets bredere invalshoek dan gebruikelijk
-> Publieke besluitvorming (’Public Choice’): publieke besluitvorming is niet altijd
evident -> beslissingen zijn anders dan we zouden verwachten.
-> Procedurele aspecten (bvb. Begrotingcyclus,…)
NIET in deze cursus:
-> Budgetterings- & evaluatietechnieken (i.e. Deel 2, Hfst3, sectie 3)
-> Macro-economische aspecten openbare financiën (inflatie, werkloosheid, enz.)
Maar wat is ’overheidsinterventie’ nu precies?
2
,Vier kenmerken (= 1 definitie):
Activiteiten van overheidssector ( private sector). Publieke sector moet iets doen (gaat niet om
de private sector)
Aanbieden overheidsdiensten en opleggen regels. Overheid heeft de bevoegddheid om wetten
enz. te maken en kan straffen uit delen in tegenstelling tot de private sector
Opm: Mogelijkheid machtsuitoefening door overheid ( vrijwillige ruil)
Financiering via belastingsgelden (<-> persoonlijk inkomen). Overheid kan zich financieren door
inning van belastingen
Opm1: Geen relatie tot betalingsbereidheid individu.
Er is geen relatie tussen wat jij vindt van het leger en bedrag dat je gaat
geven aan het leger -> zit in belastingen.
Opm2: Mogelijkheid vrijbuitersgedrag.
Als je jouw belastingen niet betaalt -> kan je van bepaalde dingen niet
worden uitgesloten (bv leger).
Je betaalt niet mee aan een dam -> als die dam er staat gaat het ook jouw
huis beschermen tegen de zee.
-> Doel is maximaliseren welzijn gemeenschap ( individu)
Doel overheidsinterventie: Max maatschappelijk welzijn
Puur economisch perspectief:
Cruciaal (normatief) uitgangspunt: Pareto criterium
Def: ’Only mutually beneficial trades are acceptable’: moet voor iedereen zo hoog zijn
Def: Een verhoging van het maatschappelijk welzijn door een verhoging van het welzijn van individu
A is enkel aanvaardbaar als niemand anders er op achteruit gaat als iedereen op zelfde niveau
blijft, en iemand wordt beter en niemand anders gaat naar beneden = paretoverbetering=
welvaartverbetering. Hiervoor moet je kijken naar de som van welzijn van iedereen. Indien er toch
iemand slechter wordt -> of dit verlies nu kleiner is dan de winst voor iemand anders of niet -> verlies
is slecht en moet worden vermeden.
-> Impliciet waarde-oordeel: ’Elk verlies is slecht!’
-> Geen interpersonele nutsvergelijking: winst A <-> verlies B
(soms contra-intuitief: rijkste rijker, armste niet slechter -> Pareto verbetering!)
We streven nar pareto- efficiëntie:
Optimum: Geen verbetering A mogelijk zonder verslechtering B
= ’pareto efficientie’
3
, OPM: Pareto optimum kan bereikt worden via marktmechanisme -> Eerste Theorema van de
Welvaartseconomie. Er is dus geen overheid nodig voor een pareto- efficiëntie.
(Denk aan wat plaatsvindt in de Edgeworth box!):
IC: combianties geven zelfde nut. We hebben afwegingen voor persoon A en persoon B aan
de andere kant.
Edgeworth box brengt deze twee dingen samen om te kijken wat er in de markt gebeurt.
(iedereen is altijd beter af hoe verder weg ze zijn van hun oorsprong). Wanneer ze meer
hebben van alle goederen -> zijn ze beter af (=assumptie).
Deze twee personen gaan handel drijven. Binnen het blauwe gearceerde deel ->
paretoverbetering want beide personnen kunnen op eenhogere IC terecht komen. Maar
wanneer we links of rechts gaan van dat deel -> is er verslechtering van A of B-> geen pareto-
verbetering. Beiden kunnen op een hogere IC geraken dan oorpronkelijk.
Optimum is bij: rode lijn=> waar de CI elkaar raken (niet kruisen). Hierbij zijn er geen
verbeteringen mogelijk zonder iemand slechter af te maken. Dit soorten evenwichten komen
voor door de markt.
Waar het optimum ligt gaat afhangen van de relatieve overeenkosmten tussen de
handeldrijvers. Hangt af van wie beter is in handel drijven ->
Meer naar links? B drijft beter handel.
Meer naar rechts? A drijft betere handel
Mensen drijven handel met elkaar zonder dat oevrheid tussen komt -> we komen in pareto-
efficiënte punt want ze drijven handel ten voordele van zichzelf altijd.
Edgeworth box werkt ook voor meerdere mensen.
Belang?
Overheid heeft geen taak – buiten waarborgen eigendomsrechten en openbare orde
(i.e. elke interventie zou enkel verstorend en welvaartsbeperkend werken). In het marktevenwicht
gaat er een relatieve prijs zijn voor de goederen -> bepaalde hoeveelheid van x2 opgeven voor x1=
bepaalt relatieve prijzen en wordt weergegeven door de rode lijn. De helling van de rode lijn is gelijk
aan de helling van de budgertrechte in evenwicht. De driehoek toont alle mogelijke bundels voor A
en B.
4
