Ontwikkelingspsychologie
Deel 1
Luc Goossens
------------------------
Ku Leuven
2021
1
,Inleiding:
Sofie lentschner werd geboren in 1908, als tweede kind van Joodse ouders die zich vestigden in
Leipzig, Duitsland, een stad die bloeide op het gebied van handel en culturele vitaliteit. Haar vader
was een succesvol zakenman en gemeenschapsleider, haar moeder een socialite die bekend stond
om haar charme, schoonheid en gastvrijheid. Als baby toonde Sofie de vastberadenheid en het
doorzettingsvermogen die ze haar hele leven zou behouden. Ze zat lange tijd kleine voorwerpen te
inspecteren met haar ogen en handen. De enige gebeurtenis die consequent haar blik doorbrak was
het geluid van de piano in de zitkamer. Zodra Sofie kon kruipen, trok zij zich vastberaden op om de
toetsen te betasten en zich te verwonderen over de tinkelende klanken. Tegen de tijd dat Sofie naar
de lagere school ging, was zij een in zichzelf gekeerd kind, dat zich vaak niet op haar gemak voelde op
de feestjes waar meisjes van de sociale status van haar familie geacht werden heen te gaan. Ze
verdiepte zich in schoolwerk, vooral in het beheersen van vreemde talen - een vast onderdeel van
het Duitse basis- en middelbaar onderwijs. Twee keer per week kreeg ze pianoles van de beste leraar
in Leipzig. Tegen de tijd dat Sofie haar middelbareschooldiploma haalde, sprak ze vloeiend Engels en
Frans en was ze een volleerd pianiste geworden. Terwijl de meeste Duitse meisjes van haar tijd op
hun twintigste trouwden, stelde Sofie een serieuze verkering uit ten gunste van haar studie aan de
universiteit. Haar ouders begonnen zich af te vragen of hun intense, leergierige dochter zich ooit in
het gezinsleven zou kunnen integreren. Sofie wilde zowel trouwen als studeren, maar haar plannen
werden gedwarsboomd door de politieke turbulentie van haar tijd. Toen Hitler aan de macht kwam
in het begin van de jaren 1930, verhuisde Sofie's vader, uit angst voor de veiligheid van zijn vrouw en
kinderen, naar België. De omstandigheden voor Joden in Europa verslechterden snel. De nazi's
plunderden Sofies ouderlijk huis en legden beslag op haar vaders bedrijf. Aan het eind van de jaren
dertig verloor Sofie het contact met op een handjevol na al haar tantes, ooms, neven en
jeugdvrienden, van wie velen in veewagens werden gedreven en naar de vernietigingskampen van de
nazi's werden getransporteerd. In 1939, toen de anti-joodse wetten en de wreedheden toenamen,
vluchtte Sofie's familie naar de Verenigde Staten. Toen Sofie 30 werd, stemden haar ouders, die
ervan overtuigd waren dat zij nooit zou trouwen en een carrière nodig zou hebben voor financiële
zekerheid, ermee in om haar terug naar school te laten gaan. Sofie behaalde twee masterdiploma's,
een in muziek en de andere in bibliothecaris schap. Toen ontmoette ze tijdens een blind date Philip,
een officier uit het Amerikaanse leger. Philip's kalme, zachte aard vulde Sofie's intensiteit en
wereldsheid aan. Binnen zes maanden waren ze getrouwd. In de vier jaar die volgden, werden twee
dochters en een zoon geboren. Toen de Tweede Wereldoorlog was afgelopen, verliet Philip het leger
en opende een kleine herenkledingzaak. Sofie verdeelde haar tijd tussen de zorg voor de kinderen en
het helpen van Philip in de winkel. Ze was nu in de veertig en een toegewijde moeder, maar er waren
maar weinig vrouwen van haar leeftijd die nog kinderen opvoedden. Terwijl Philip worstelde met de
zaak, bracht hij meer uren op het werk door, en Sofie voelde zich vaak eenzaam. Ze raakte zelden de
piano aan, wat pijnlijke herinneringen opriep aan jeugdige levensplannen die door de oorlog in
duigen waren gevallen. Sofie's gevoel van isolement en gebrek aan voldoening maakten haar vaak
humeurig. s Avonds laat kon men haar en Philip horen ruziën. Toen Sofie's kinderen ouder werden,
keerde ze terug naar school, dit keer om een onderwijsbevoegdheid te behalen. Uiteindelijk begon ze
op 50-jarige leeftijd een carrière als lerares Duits en Frans aan middelbare scholieren en Engels aan
pas aangekomen immigranten. Dit verlichtte niet alleen de financiële problemen van haar gezin,
maar gaf haar ook een gevoel van voldoening en creativiteit. Deze jaren behoorden tot de meest
energieke en bevredigende van Sofie's leven. Zij had een onuitputtelijk enthousiasme voor het
lesgeven - voor het overbrengen van haar vaardigheid met taal, haar kennis uit de eerste hand over
2
,de gevolgen van haat en onderdrukking, en haar praktische begrip van hoe men zich moet aanpassen
aan het leven in een nieuw land. Zij zag haar kinderen, wier jonge levens vrij waren van het
oorlogstrauma, veel van haar waarden en verbintenissen overnemen en hun huwelijks- en
beroepsleven beginnen op het verwachte tijdstip. Sofie naderde de leeftijd van 60 jaar met een
optimistische blik. Bevrijd van de financiële last van het betalen van de studie van hun kinderen,
keken zij en Philip uit naar meer vrije tijd. Hun genegenheid en respect voor elkaar verdiepten zich.
Sofie begon weer piano te spelen. Maar deze periode van tevredenheid was van korte duur. Op een
morgen werd Sofie wakker en voelde een harde bobbel onder haar arm. Enkele dagen later stelde
haar dokter de diagnose kanker. Sofie's temperamentvolle karakter en haar vermogen om zich aan
radicale veranderingen in haar leven aan te passen, hielpen haar de ziekte het hoofd te bieden. Ze
zag het als een vijand die bestreden en overwonnen moest worden. Het resultaat was dat ze nog vijf
jaar leefde. Ondanks de uitputting van de chemotherapie bleef Sofie haar onderwijstaken volhouden
en bleef ze haar woedende moeder bezoeken en boodschappen doen. Maar toen ze lichamelijk
zwakker werd, had ze niet langer het uithoudingsvermogen om haar lessen te volgen. De laatste
weken was ze bedlegerig en gleed ze stilletjes de dood in, met Philip aan haar zijde. De
begrafeniskapel stroomde vol met honderden Sofie’s studenten. Een van Sofie's drie kinderen, Laura,
is de auteur van dit boek. Laura en haar man Ken, die een jaar voor Sofie's dood getrouwd waren,
denken nog vaak aan Sofie's boodschap, die ze op de vooravond van hun trouwdag in besloten kring
uitspraken: "Ik heb van mijn eigen leven en huwelijk geleerd dat je een leven samen moet
opbouwen, maar ook een leven apart. Je moet elkaar de tijd, de ruimte en de steun gunnen om je
eigen identiteit te smeden, je eigen manieren om je uit te drukken en aan anderen te geven. Het
belangrijkste ingrediënt van jullie relatie moet respect zijn. Laura en Ken vestigden zich in een kleine
stad in het middenwesten, vlakbij Illinois State University, waar ze vele jaren aan de faculteit
verbonden waren - Laura aan de faculteit Psychologie, Ken aan de faculteit Wiskunde. Ze hebben
twee zonen, David en Peter, aan wie Laura veel verhalen over Sofie's leven heeft verteld en die haar
nalatenschap voortzetten. David deelt de voorliefde van zijn grootmoeder voor het onderwijs: hij is
leraar in het derde leerjaar. Peter, een advocaat, deelt haar liefde voor muziek, en zijn vrouw,
Melissa, is net als Sofie een getalenteerde linguïst en muzikant. Toen Peter Melissa ten huwelijk
vroeg, schoof hij een familiestuk om haar vinger. In het doosje dat de ring bevatte, vond Melissa een
geschreven kopie van het verhaal van Sofie en haar familie. Sofie had ook een levenslange invloed op
veel van haar leerlingen.
Een professor in menselijke ontwikkeling schreef naar Laura: Ik geef les in een klas over levenslange
ontwikkeling. Toen ik het tekstboek opensloeg en de foto's van je moeder zag, was ik erg verbaasd. Ik
heb op de middelbare school Duitse les van haar gehad. Ik herinner me haar als een zeer harde
lerares die haar studenten verantwoordelijk hield en ook om ieder van ons gaf. Dat zij een
ongelooflijke lerares was, drong pas echt tot me door toen ik tijdens mijn studietijd naar Duitsland
ging en Duits kon verstaan en spreken.
3
, 1. Geschiedenis, theorie en onderzoeksmethoden
1.1 Een wetenschappelijk, toegepast en interdisciplinair gebied
1.1.1 Wat is ontwikkelingspsychologie en welke factoren sti muleren de uitbreiding van het
vakgebied?
Ontwikkelingspsychologie = Bestuderen van stabiliteit en verandering over de levensloop
Begin van levensloop = de bevruchting (niet de geboorte)
Tab 1
Einde van levensloop = overlijden
Sommige dingen blijven hetzelfde in het leven Stabiliteit
Andere aspecten veranderen Een kind gedraagt zich anders dan een volwassene
Welke aspecten van het gedrag blijven stabiel en welke veranderen?
Het domein ontwikkelingspsychologie is:
1. Wetenschappelijk: onderzoek
2. Toegepast: Vragen vanuit de praktijk bv. in de rechtbank Er is een misdaad gepleegd en de enige getuige is
een kind Kunnen we dat vertrouwen? (Is zijn geheugen accuraat genoeg?)
3. Interdisciplinair: Discipline: ontwikkelingspsychologie Is een tak van de wetenschap werkt samen met
andere takken van de wetenschap Ontwikkelingspsychologie gaat dan ook vooruit
1.2 Fundamentele kwesties
Theorie
Theorie = Een geordend en samenhangend geheel van uitspraken dat gedrag beschrijft, verklaart en voorspelt.
(Uitspraken over het gedrag, hangen onderling samen en vertonen een bepaalde ordening)
Meer specifieke uitspraken worden afgeleid uit algemene uitspraken
VOORBEELD:
Gehechtheidstheorie: Kinderen hebben de neiging een nauwe band te ontwikkelen met de verzorgingsfiguur (de
moeder)
Gedrag beschrijven (observeren): bv. baby huilt Wanneer moeder hoofd boven wiegje steekt Baby stopt
met huilen en glimlacht naar mama ( totaal ander gedrag bij de baby)
Gedrag verklaren: baby probeert de aanwezigheid van de moeder te behouden
Gedrag voorspellen: Wat gaat het kind doen wanneer hij een beetje ouder is en kan wandelen? Kindje gaat
moeder achternalopen
Theorieën zijn belangrijk om 2 redenen
1. Begrijpen (wat er gebeurt): Theorieën bieden ons ordende kaders voor onze waarnemingen van mensen. Ze
geven richting en betekenis aan wat wij zien (nu gaan we kijken wat de baby doet als die kruipt of wat die doet
wanneer die rondloopt) Dat heeft ook betekenis Kind zorgt ervoor dat mama in de buurt blijft
2. Basis voor praktijk: Theorieën die door onderzoek zijn geverifieerd bieden een solide basis voor praktisch
handelen. Als we goede theorieën hebben weten wat te doen om het welzijn van kinderen te verbeteren.
Zodra een theorie ons helpt de ontwikkeling te begrijpen, zijn wij in een veel betere positie om te weten
hoe wij het welzijn en de behandeling van kinderen en volwassenen kunnen verbeteren.
Theorieën worden beïnvloed door de culturele waarden en geloofssystemen van hun tijd. Maar theorieën
verschillen op één belangrijk punt van louter opvattingen of overtuigingen: Het voortbestaan van een theorie
4
