ONTWIKKELINGSSPYCHOLGIE
HOOFDSTUK 1: INLEIDING IN DE ONTWIKKELINGSPYCHOLOGIE
INLEIDENDE VRAGEN & BEGRIPPEN (EXAMEN)
_Wat is ontwikkelingspsychologie? (!) _Waarom ontwikkelingspsychologie?
_Definitie: De studie die men probeert te _Eerst moet je kennis opdoen rond de
begrijpen hoe een mens ontwikkelt van ontwikkelingspsychologie, daarna kan je al je
conceptie tot dood kennis toepassen in de opvoeding &
onderwijs.
_Nature: Genetische eigenschappen en de
daarbij horende rijping _de manier waarop een leerkracht gedrag
interpreteert en benadert beïnvloedt het
_Nurture: Invloeden vanuit de omgeving,
gedrag van het kind. Als gedrag als ‘lastig’
“men is zo geworden”
wordt gezien, kan di leiden tot negatieve
_Hebben kinderen dan zelf geen invloed op hun reacties, waardoor het gedrag kan
ontwikkeling? (!) verergeren (!)
_Het kind is in staat zijn eigen ontwikkeling te _Ontwikkeling is een complex samenspel van
sturen aanleg, milieu en zelfsturing (!)
_Het actieve of creatieve kind _Aanleg > nature: Iets dat je meekrijgt van
bij je geboorte
_Zelfbepaling en autonomie
_Milieu > nurture: Iets dat je meekrijgt
_Neemt toe met de leeftijd
vanuit je omgeving
> Omgevingsinvloeden spelen een sterke rol
_Zelfsturing: leiden van je eigen gedrag
wanneer ze extremer zijn en dit meestal in
negatieve zin (!) _De ontwikkeling van een kind evolueert
geleidelijk aan, maar ook in stappen
_Vb. pesten –> negatief zelfbeeld Vb.
weinig taal -> taalontwikkeling _Kwalitatieve benadering:
_Gevoelige periode (sensitieve periode) (!) _Zich stapsgewijs ontwikkelen
_Een kind is rijp om iets aan te leren _In stadia
_Het is de ideale periode om iets aan te leren _Kwantitatieve benadering
_Bv. rond de leeftijd van 3 jaar zijn de _Geleidelijk veranderen (vloeiend)
hersenen klaar om een tweede taal aan te
leren (!)
Benaming Periode Ontwikkelgebieden en onderzoeksvragen
Prenatale Voor de _Aandacht voor de lichamelijke ontw.
periode geboorte
Babyperiode 0-18 maanden _goede hechting
_Vroeg sociaal gedrag
_Ontwikkeling van motoriek = aandachtspunt
Peuterperiode 18 maanden- 3j _Taalontwikkeling & Denkontwikkeling staan centraal
(!) _Sociale ontwikkeling, ontwikkeling van motoriek en hechting
van belang
Kleuterperiode 3-6 jaar _Taalontwikkeling = aandachtspunt
(!) _Sociale ontwikkeling, ontwikkeling aanvankelijk rekenen en
het leren controleren van emoties
Lagere 6-12 jaar _Sterke focus op schoolse ontwikkeling
schoolperiode
Adolescentieperi 12-20 jaar _Sociale en emotionele ontw
ode _Ontw. Van identiteit
Periode van 20-30 jaar _Verdere verfijning van denkvaardigheden & sociale
vroege mogelijkheden
volwassenheid
, Periode van de 30-60 jaar _Focus op werk en gezin
volwassenheid
Periode van Ouder dan 60 _Onderzoek naar verminderen van cognitieve & motorische
latere jaar vaardigheden
volwassenheid
PERIODES EN LEEFTIJDEN
_Tijd is belangrijk om te ordenen in de ontwikkelingspsychologie
_Bepaalde periodes vallen samen met andere belangrijke periodes:
_Van babytijd naar peutertijd met eventueel de instapklas (tussen 2.5-3 jaar)
_Overgang van instapklas naar de kleuterklas
_Overgang van kleuterklas naar lagere school
_Overgang van lagere school naar middelbare school
_Afgebakende periodes markeren typische onderzoeksvragen, eigenschappen, vaardigheden bij
een kind aanwezig
_Voorbeeld: wanneer een kind niet de mogelijkheden heeft gehad om zich veilig te hechten, dan
is er een kans dat de verdere emotionele ontwikkeling in de adolescentie moeilijker verloopt of
verstoord is (bv. niet in staat zijn om vriendschappen aan te gaan, vermijden van duurzame
relaties)
_Spreekt voor zich dat kinderen ondersteund moeten worden
_tabel: opvoedingstaken
Leeftijden Voorbeelden van ontwikkelingsopgaven Voorbeelden van opvoedingstaken
0-2 jaar _Controle krijgen over het eigen lichaam _een veilige omgeving bieden
_Exploreren _exploratie aanmoedigen
_Leren spreken _bepaalde mate van autonome
_Leren lopen _praten met het kind
2-6 jaar _herinneringen proberen vasthouden _op speelse wijze het kind cognitief
_leren omgaan met leeftijdsgenootjes stimuleren ondersteunen
_leren wat goed is en wat fout _omgang met anderen toelaten
_op een gepaste wijze straf en beloning
gebruiken
6-12 jaar _leren lezen, schrijven en rekenen _schoolse presentaties waarderen
_contact met leeftijdsgenoten zoeken _omgang let anderen aanmoedigen
_fysieke behendigheid ondersteuning _spelen aanmoedigen
12-16 jaar _eigen lichaam leren accepteren _adolescenten toelaten te experimenteren
_emotioneel afhankelijk worden in functie van het zoeken naar hun
_de eigen identiteit verder ontwikkelen identiteit
_steun bieden
EEN AANTEL VISIES OP DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN
_verspillende visies op ontwikkeling
_verschillende tijdsstadiums
PSYCHODYNAMISCH (EXAMEN)
_Begin van de 20ste eeuw
_Invloed van het gezin op de ontwikkeling van het kind
_Ervaringen of trauma’s in kindertijd van cruciaal belang
_Freud: psychoseksuele persoonlijkheidsontwikkeling
_Erikson: psychosociale persoonlijkheidsontwikkeling
Voorbeeld: stel dat een kind snel woorden moet verzinnen omtrent het woord ‘liefde’ en het aarzelt of
geeft ongewone associaties zoals verdriet en verlies, dan kan dat een aanzet zijn om hierover de therapie
of het gesprek verder uit te bouwen
,BEHAVIORISME (EXAMEN)
_Geeft invloed op hoe men gedrag kan aanleren
_= een leertheorie (andere benaming)
_Aandacht voor waarneembaar gedrag
_Straffen en belonen zijn belangrijk in opvoeding
_Klassieke conditionering
_Het kind leert een toekomstige toekomst voorspellen
Bv: Pavlov heeft een hond leren kwijlen als de bel gaat. Normaal gaat een hond niet kwijlen als de bel gaat.
Het dier maakt na een tijd de associatie met de bel. Hierop moet je wel oefenen dit lukt niet na 1x.
Bv. een reclamemakers tonen vaak een mooi beeld dat aangename gevoelens oproept en koppelen het
aan een bepaald product door ze samen te tonen. Op een bepaald moment roept het zien van het product
in de winkel (zonder het aangename beeld) een aangenaam gevoel op en ga je het sneller kopen
_Controversiële proef: hoe angst creëren voor bepaalde dieren?
Bv: Een 11 maand oude jongen liet men herhaaldelijk een luid en onaangenaam geluid horen. Tegelijkertijd
lieten ze hem een rat zien. Van de rat was hij eerst niet bang, maar na een aantal ervaringen met het helse
lawaai vermeed het kind de rat en ontstond er zelf een angst voor de rat. Later werd er vastgesteld dat het
kind ook een angst had ontwikkeld voor andere kleine dieren.
_operante conditionering
_die het gedrag van mensen en dieren kan verklaren
_men leert het gedrag aanleiding geeft tot een bepaald gevolg
_enkele begrippen uit de leerpsychologie
_Bekrachtigen:
_Positieve bekrachtigers
_Een beloning en versterkt altijd het gedrag
_Als je een kind beloond met een snoepje omdat het kind flink was, dan word het
gedrag positief bekrachtigd door een snoepje
_Negatieve bekrachtigers
_Iets onaangenaams verdwijnt of wordt weggenomen
_Stel dat je een kind een opmerking geeft omdat het zijn jas niet aan de kapstok
hing. De dag nadien doet het kind dit nu wel om een nieuwe berisping te
vermijden.
_Telkens of af en toe bekrachtigen/ intermitterende bekrachtigen (!)
_Beloningen moet niet altijd worden gegeven wanneer we gedrag willen aanmoedigen.
Aangeleerd gedrag zal door het af en toe bekrachtigen bv minder snel uitdoven.
_Primaire bekrachtigen
_De beloning is een beloning op zichzelf, zoals snoep, drinken, ..
_Secundaire bekrachtigers
_De beloning is iets aangeleerds, zoals geld of punten op een rapport
_Straf
_Straf vermindert gedrag.
_Straf kan bestaan uit het toedienen van iets onaangenaams zoals even aan de kant
staan, ..
_Gewenning of habituatie
, _Een respons verdwijnt bij het herhaaldelijk aanbieden van de veroorzakende prikkel.
Bv. de trein in je achtertuin zal je na verloop niet meer horen.
_Uitdoving en negeren: Gedrag dat niet meer wordt gevolgd door het gewenste effect, zal
afnemen of uitdoven. _Bijvoorbeeld: als men geen aandacht meer krijgt van anderen als men
iemand pest
_Sociaal leren (Bandura) (!)
_Leren gebeurt ook door observeren en imiteren
_Imiteren kan leiden tot beloning
_Imiteren kan op zich reeds voldoening geven
_Belang van besef van onze voorbeeldfunctie > kinderen kopiëren ons gedrag
(!)_experiment: Bandura-experiment toonde aan dat kinderen agressief gedrag imitieren na
observatie van een model. Dit onderstreept het belang van observerend leren en de
voorbeeldfunctie van opvoeders/leerkrachten.
COGNITIEF-WETENSCHAPPELIJKE BENADERING (EXMAEN)
_Richt zich vooral op hoe mensen denken, waarnemen en informatie verwerken
_Heeft inzicht in de verwerkingsprocessen die in het menselijke brein plaatsvinden
_Aandacht blijkt een rol te spelen bij het doorsturen van informatie naar de verschillende geheugens
_Het cognitivisme > belangrijke bijdrage geleverd aan onze kennis over het verwerven en integreren
van informatie en van toepassing ervan
_Begrippen:
_Kort sensorisch geheugen (KSG)
_Korte termijngeheugen (KTG)
_Lange termijngeheugen (LTG)
_Werkgeheugen (WG)
_Belang voor onderwijs: hoe verder opbouwen van (bestaande) kennis?
_Nadenken over hoe we het best les geven, instructies geven en hoe we feedback geven.
_Rekening houden met de mentale capaciteiten van het kind: zijn verwerkingssnelheid,
voorstellingsvermogen, redeneervermogen, geheugen enz.
SYSTEEMBENADERINGEN (EXAMEN)
_Het bio-ecologisch model van bronfenbrenner (zie afb p34)
_Microsysteem
_Staat het dichtst bij het kind
_Omvat de directe invloeden van gezinsleden, vrienden,
leerkracht, …
_Mesosysteem
_Gaat om de relaties tussen verschillende microsystemen en hoe
die relaties een invloed kunnen hebben op het kind. Hoe reageren
ouders op de vrienden van het kind?
_Deze relaties moeten elkaar ondersteunen.
_Exosysteem
_Invloeden afkomstig van maatschappelijke systemen
HOOFDSTUK 1: INLEIDING IN DE ONTWIKKELINGSPYCHOLOGIE
INLEIDENDE VRAGEN & BEGRIPPEN (EXAMEN)
_Wat is ontwikkelingspsychologie? (!) _Waarom ontwikkelingspsychologie?
_Definitie: De studie die men probeert te _Eerst moet je kennis opdoen rond de
begrijpen hoe een mens ontwikkelt van ontwikkelingspsychologie, daarna kan je al je
conceptie tot dood kennis toepassen in de opvoeding &
onderwijs.
_Nature: Genetische eigenschappen en de
daarbij horende rijping _de manier waarop een leerkracht gedrag
interpreteert en benadert beïnvloedt het
_Nurture: Invloeden vanuit de omgeving,
gedrag van het kind. Als gedrag als ‘lastig’
“men is zo geworden”
wordt gezien, kan di leiden tot negatieve
_Hebben kinderen dan zelf geen invloed op hun reacties, waardoor het gedrag kan
ontwikkeling? (!) verergeren (!)
_Het kind is in staat zijn eigen ontwikkeling te _Ontwikkeling is een complex samenspel van
sturen aanleg, milieu en zelfsturing (!)
_Het actieve of creatieve kind _Aanleg > nature: Iets dat je meekrijgt van
bij je geboorte
_Zelfbepaling en autonomie
_Milieu > nurture: Iets dat je meekrijgt
_Neemt toe met de leeftijd
vanuit je omgeving
> Omgevingsinvloeden spelen een sterke rol
_Zelfsturing: leiden van je eigen gedrag
wanneer ze extremer zijn en dit meestal in
negatieve zin (!) _De ontwikkeling van een kind evolueert
geleidelijk aan, maar ook in stappen
_Vb. pesten –> negatief zelfbeeld Vb.
weinig taal -> taalontwikkeling _Kwalitatieve benadering:
_Gevoelige periode (sensitieve periode) (!) _Zich stapsgewijs ontwikkelen
_Een kind is rijp om iets aan te leren _In stadia
_Het is de ideale periode om iets aan te leren _Kwantitatieve benadering
_Bv. rond de leeftijd van 3 jaar zijn de _Geleidelijk veranderen (vloeiend)
hersenen klaar om een tweede taal aan te
leren (!)
Benaming Periode Ontwikkelgebieden en onderzoeksvragen
Prenatale Voor de _Aandacht voor de lichamelijke ontw.
periode geboorte
Babyperiode 0-18 maanden _goede hechting
_Vroeg sociaal gedrag
_Ontwikkeling van motoriek = aandachtspunt
Peuterperiode 18 maanden- 3j _Taalontwikkeling & Denkontwikkeling staan centraal
(!) _Sociale ontwikkeling, ontwikkeling van motoriek en hechting
van belang
Kleuterperiode 3-6 jaar _Taalontwikkeling = aandachtspunt
(!) _Sociale ontwikkeling, ontwikkeling aanvankelijk rekenen en
het leren controleren van emoties
Lagere 6-12 jaar _Sterke focus op schoolse ontwikkeling
schoolperiode
Adolescentieperi 12-20 jaar _Sociale en emotionele ontw
ode _Ontw. Van identiteit
Periode van 20-30 jaar _Verdere verfijning van denkvaardigheden & sociale
vroege mogelijkheden
volwassenheid
, Periode van de 30-60 jaar _Focus op werk en gezin
volwassenheid
Periode van Ouder dan 60 _Onderzoek naar verminderen van cognitieve & motorische
latere jaar vaardigheden
volwassenheid
PERIODES EN LEEFTIJDEN
_Tijd is belangrijk om te ordenen in de ontwikkelingspsychologie
_Bepaalde periodes vallen samen met andere belangrijke periodes:
_Van babytijd naar peutertijd met eventueel de instapklas (tussen 2.5-3 jaar)
_Overgang van instapklas naar de kleuterklas
_Overgang van kleuterklas naar lagere school
_Overgang van lagere school naar middelbare school
_Afgebakende periodes markeren typische onderzoeksvragen, eigenschappen, vaardigheden bij
een kind aanwezig
_Voorbeeld: wanneer een kind niet de mogelijkheden heeft gehad om zich veilig te hechten, dan
is er een kans dat de verdere emotionele ontwikkeling in de adolescentie moeilijker verloopt of
verstoord is (bv. niet in staat zijn om vriendschappen aan te gaan, vermijden van duurzame
relaties)
_Spreekt voor zich dat kinderen ondersteund moeten worden
_tabel: opvoedingstaken
Leeftijden Voorbeelden van ontwikkelingsopgaven Voorbeelden van opvoedingstaken
0-2 jaar _Controle krijgen over het eigen lichaam _een veilige omgeving bieden
_Exploreren _exploratie aanmoedigen
_Leren spreken _bepaalde mate van autonome
_Leren lopen _praten met het kind
2-6 jaar _herinneringen proberen vasthouden _op speelse wijze het kind cognitief
_leren omgaan met leeftijdsgenootjes stimuleren ondersteunen
_leren wat goed is en wat fout _omgang met anderen toelaten
_op een gepaste wijze straf en beloning
gebruiken
6-12 jaar _leren lezen, schrijven en rekenen _schoolse presentaties waarderen
_contact met leeftijdsgenoten zoeken _omgang let anderen aanmoedigen
_fysieke behendigheid ondersteuning _spelen aanmoedigen
12-16 jaar _eigen lichaam leren accepteren _adolescenten toelaten te experimenteren
_emotioneel afhankelijk worden in functie van het zoeken naar hun
_de eigen identiteit verder ontwikkelen identiteit
_steun bieden
EEN AANTEL VISIES OP DE ONTWIKKELING VAN KINDEREN
_verspillende visies op ontwikkeling
_verschillende tijdsstadiums
PSYCHODYNAMISCH (EXAMEN)
_Begin van de 20ste eeuw
_Invloed van het gezin op de ontwikkeling van het kind
_Ervaringen of trauma’s in kindertijd van cruciaal belang
_Freud: psychoseksuele persoonlijkheidsontwikkeling
_Erikson: psychosociale persoonlijkheidsontwikkeling
Voorbeeld: stel dat een kind snel woorden moet verzinnen omtrent het woord ‘liefde’ en het aarzelt of
geeft ongewone associaties zoals verdriet en verlies, dan kan dat een aanzet zijn om hierover de therapie
of het gesprek verder uit te bouwen
,BEHAVIORISME (EXAMEN)
_Geeft invloed op hoe men gedrag kan aanleren
_= een leertheorie (andere benaming)
_Aandacht voor waarneembaar gedrag
_Straffen en belonen zijn belangrijk in opvoeding
_Klassieke conditionering
_Het kind leert een toekomstige toekomst voorspellen
Bv: Pavlov heeft een hond leren kwijlen als de bel gaat. Normaal gaat een hond niet kwijlen als de bel gaat.
Het dier maakt na een tijd de associatie met de bel. Hierop moet je wel oefenen dit lukt niet na 1x.
Bv. een reclamemakers tonen vaak een mooi beeld dat aangename gevoelens oproept en koppelen het
aan een bepaald product door ze samen te tonen. Op een bepaald moment roept het zien van het product
in de winkel (zonder het aangename beeld) een aangenaam gevoel op en ga je het sneller kopen
_Controversiële proef: hoe angst creëren voor bepaalde dieren?
Bv: Een 11 maand oude jongen liet men herhaaldelijk een luid en onaangenaam geluid horen. Tegelijkertijd
lieten ze hem een rat zien. Van de rat was hij eerst niet bang, maar na een aantal ervaringen met het helse
lawaai vermeed het kind de rat en ontstond er zelf een angst voor de rat. Later werd er vastgesteld dat het
kind ook een angst had ontwikkeld voor andere kleine dieren.
_operante conditionering
_die het gedrag van mensen en dieren kan verklaren
_men leert het gedrag aanleiding geeft tot een bepaald gevolg
_enkele begrippen uit de leerpsychologie
_Bekrachtigen:
_Positieve bekrachtigers
_Een beloning en versterkt altijd het gedrag
_Als je een kind beloond met een snoepje omdat het kind flink was, dan word het
gedrag positief bekrachtigd door een snoepje
_Negatieve bekrachtigers
_Iets onaangenaams verdwijnt of wordt weggenomen
_Stel dat je een kind een opmerking geeft omdat het zijn jas niet aan de kapstok
hing. De dag nadien doet het kind dit nu wel om een nieuwe berisping te
vermijden.
_Telkens of af en toe bekrachtigen/ intermitterende bekrachtigen (!)
_Beloningen moet niet altijd worden gegeven wanneer we gedrag willen aanmoedigen.
Aangeleerd gedrag zal door het af en toe bekrachtigen bv minder snel uitdoven.
_Primaire bekrachtigen
_De beloning is een beloning op zichzelf, zoals snoep, drinken, ..
_Secundaire bekrachtigers
_De beloning is iets aangeleerds, zoals geld of punten op een rapport
_Straf
_Straf vermindert gedrag.
_Straf kan bestaan uit het toedienen van iets onaangenaams zoals even aan de kant
staan, ..
_Gewenning of habituatie
, _Een respons verdwijnt bij het herhaaldelijk aanbieden van de veroorzakende prikkel.
Bv. de trein in je achtertuin zal je na verloop niet meer horen.
_Uitdoving en negeren: Gedrag dat niet meer wordt gevolgd door het gewenste effect, zal
afnemen of uitdoven. _Bijvoorbeeld: als men geen aandacht meer krijgt van anderen als men
iemand pest
_Sociaal leren (Bandura) (!)
_Leren gebeurt ook door observeren en imiteren
_Imiteren kan leiden tot beloning
_Imiteren kan op zich reeds voldoening geven
_Belang van besef van onze voorbeeldfunctie > kinderen kopiëren ons gedrag
(!)_experiment: Bandura-experiment toonde aan dat kinderen agressief gedrag imitieren na
observatie van een model. Dit onderstreept het belang van observerend leren en de
voorbeeldfunctie van opvoeders/leerkrachten.
COGNITIEF-WETENSCHAPPELIJKE BENADERING (EXMAEN)
_Richt zich vooral op hoe mensen denken, waarnemen en informatie verwerken
_Heeft inzicht in de verwerkingsprocessen die in het menselijke brein plaatsvinden
_Aandacht blijkt een rol te spelen bij het doorsturen van informatie naar de verschillende geheugens
_Het cognitivisme > belangrijke bijdrage geleverd aan onze kennis over het verwerven en integreren
van informatie en van toepassing ervan
_Begrippen:
_Kort sensorisch geheugen (KSG)
_Korte termijngeheugen (KTG)
_Lange termijngeheugen (LTG)
_Werkgeheugen (WG)
_Belang voor onderwijs: hoe verder opbouwen van (bestaande) kennis?
_Nadenken over hoe we het best les geven, instructies geven en hoe we feedback geven.
_Rekening houden met de mentale capaciteiten van het kind: zijn verwerkingssnelheid,
voorstellingsvermogen, redeneervermogen, geheugen enz.
SYSTEEMBENADERINGEN (EXAMEN)
_Het bio-ecologisch model van bronfenbrenner (zie afb p34)
_Microsysteem
_Staat het dichtst bij het kind
_Omvat de directe invloeden van gezinsleden, vrienden,
leerkracht, …
_Mesosysteem
_Gaat om de relaties tussen verschillende microsystemen en hoe
die relaties een invloed kunnen hebben op het kind. Hoe reageren
ouders op de vrienden van het kind?
_Deze relaties moeten elkaar ondersteunen.
_Exosysteem
_Invloeden afkomstig van maatschappelijke systemen
