Wetenschappelijke Integriteit 2025-2026
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Introductie ethiek en integriteit........................................................................................3
1. Wat is wetenschap?............................................................................................................................3
2. Wat is integere wetenschap?..............................................................................................................4
3. Oeps… fout voorbeeld........................................................................................................................4
4. Wat is ethiek in wetenschap?.............................................................................................................6
a. Onderzoeksethiek – Research ethics..................................................................................................6
b. Procedurele ethiek vs. Situationele ethiek.........................................................................................8
5. Theorie vs. Praktijk – ethiek op papier vs. Ethiek in actie...................................................................8
6. Ethic of care - de zorgethiek...............................................................................................................8
7. Casus – een onderzoek naar pesten bij jonge kinderen......................................................................9
8. De geëngageerde criminoloog..........................................................................................................10
9. Centrale concepten van deze les.......................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Integriteit en ethiek in de voorbereidende fase van onderzoek......................................12
1. De onderzoeksvraag als vertrekpunt voor ethische reflectie............................................................12
2. Welke onderzoeksmethode zal je hanteren?....................................................................................15
3. Wie zijn de participanten? Hoe benader/ rekruteer je ze?...............................................................15
4. Wat is de meerwaarde voor de deelnemers? Worden ze vergoed?..................................................16
5. Hoe informeer je participanten? Op welke manier stemmen ze in?.................................................18
a. Informatie en transparantie, ten allen tijde?....................................................................................20
6. Hoe zal je omgaan met vertrouwelijkheid en de privacy gevoeligheid van de gegevens?................21
7. Welke impact zal je onderzoek hebben op de participanten?..........................................................21
8. Conclusie..........................................................................................................................................22
Hoofdstuk 3: Uitvoeringsfase van onderzoek Deel 1............................................................................23
1. De Theorie........................................................................................................................................23
a. Verschillende soorten onderzoek......................................................................................................23
b. Morele dilemma’s.............................................................................................................................28
c. Ethische reflexiviteit..........................................................................................................................29
d. Kernconcepten.................................................................................................................................29
2. De Praktijk.........................................................................................................................................33
a. Stappenplan casusanalyse................................................................................................................33
Hoofdstuk 4: Uitvoeringsfase van onderzoek Deel 2............................................................................35
1. De Theorie........................................................................................................................................35
a. Rol van literatuur in een onderzoek..................................................................................................35
b. Integer bronnengebruik....................................................................................................................36
c. AI in de literatuurstudie....................................................................................................................38
1
,d. Literatuurstudie: verschillende methoden........................................................................................40
e. Literatuurstudie en ethiek................................................................................................................42
A) Matthew effect.................................................................................................................................42
B) Eurocentrisme..................................................................................................................................42
C) Kolonialisme van de kennisproductie...............................................................................................42
f. Discoursanalyse en ethiek..................................................................................................................45
g. Dossierstudie en ethiek.....................................................................................................................46
Hoofdstuk 5: Gastcollege: Historici Privacy & Ethiek............................................................................47
OVERZICHT...........................................................................................................................................47
1. Casus: Persoonlijke correspondentie in heropvoedingsinstellingen.................................................47
2. Archiefonderzoek en sociale geschiedenis........................................................................................47
3. Raadplegen en publiceren................................................................................................................48
4. Anonimiseren, pseudonimiseren?....................................................................................................48
5. Toetsingskader..................................................................................................................................48
a. Kan anonimiseren het wetenschappelijke karakter van onderzoek schaden?..................................48
b. Anonimisering & sociale stigma’s.....................................................................................................49
c. Impact van identificatie op levende personen..................................................................................49
d. Impact op de overledene..................................................................................................................50
A) Welke belangen hadden personen in het verleden om hun privacy te beschermen?......................50
B) Postume waardigheid: het respecteren van de privacy....................................................................50
C) Postume waardigheid: identificeren.................................................................................................50
Hoofdstuk 6: Ethiek, analyse, interpretatie en rapportage...................................................................51
1. Analyse.............................................................................................................................................51
a. Analyse & Rapportage......................................................................................................................51
2. Bespreking tekst Sabi Redwood (2008).............................................................................................52
a. Violence in onderzoek......................................................................................................................55
b. Research less violence......................................................................................................................55
3. Analyse en GenAI?............................................................................................................................56
2
,Hoofdstuk 1: Introductie ethiek en integriteit
1. Wat is wetenschap?
2 aspecten zijn cruciaal:
De eis van de neutraliteit objectiviteit Objectiteit (Latour, 2002)
o Wat wetenschappers beweren mag niet door henzelf opgelegd, afgedwongen,
uitgelokt of gemanipuleerd zijn
o = wat vertelt het onderzoeksobject ons zelf?
Geen invloeden van buitenaf, dus niet van de onderzoeker, niet van de
omgeving etc.
De collectiviteit
o Individuele wetenschappers dragen bij aan het collectief van de kennisproductie
o ‘peers’ op-de-proefstelling:
bouwen voort op, reproduceren, controleren, stellen in vraag, bekritiseren,
verfijnen
o ‘peers’ intern controle mechanisme van de wetenschappen (vb. peer review)
o daarom moet de wetenschapper ‘open’ en ‘transparant’ zijn, het werk
‘controleerbaar’
o Merites individuele wetenschappers - “but they never start from scratch”
Pluraliteit binnen de wetenschappen?
o Verschillende vormen en studieobjecten
Dieren, mensen, het heelal, ‘deeltjes en materie’, kunst, bossen, historische
documenten
o Diverse methodieken
Experimentele settings
een knikker rolt op een vlak in een gecontroleerde omgeving
Vaak echter complexe wereld
waarin je geen controle hebt over het studieobject (mens, dier,
fenomeen)
Wetenschap
o Harde wetenschap - harde bewijzen?
o Zachte wetenschap – consistentie
3
, 2. Wat is integere wetenschap?
Wetenschap die zich houdt aan deze constraints / kenmerken
Doet de wetenschapper dat niet → inbreuk op de integriteit
o vb. wetenschapper manipuleert data
o vb. wetenschapper refereert niet naar de bestaande kennis
o vb. wetenschapper is niet transparant waardoor peers niet kunnen verifiëren
o Vb. ongeoorloofd gebruik GenAI
3. Oeps… fout voorbeeld
Inbreuk op de Basis constraints – generische kenmerken van de wetenschap
Wetenschappelijk wangedrag ‘scientific misconduct / deviance in science /
wetenschapsfraude’
o Containerbegrip
Pluralisme in de wetenschappen → complex → verschillende normen
4
Inhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Introductie ethiek en integriteit........................................................................................3
1. Wat is wetenschap?............................................................................................................................3
2. Wat is integere wetenschap?..............................................................................................................4
3. Oeps… fout voorbeeld........................................................................................................................4
4. Wat is ethiek in wetenschap?.............................................................................................................6
a. Onderzoeksethiek – Research ethics..................................................................................................6
b. Procedurele ethiek vs. Situationele ethiek.........................................................................................8
5. Theorie vs. Praktijk – ethiek op papier vs. Ethiek in actie...................................................................8
6. Ethic of care - de zorgethiek...............................................................................................................8
7. Casus – een onderzoek naar pesten bij jonge kinderen......................................................................9
8. De geëngageerde criminoloog..........................................................................................................10
9. Centrale concepten van deze les.......................................................................................................11
Hoofdstuk 2: Integriteit en ethiek in de voorbereidende fase van onderzoek......................................12
1. De onderzoeksvraag als vertrekpunt voor ethische reflectie............................................................12
2. Welke onderzoeksmethode zal je hanteren?....................................................................................15
3. Wie zijn de participanten? Hoe benader/ rekruteer je ze?...............................................................15
4. Wat is de meerwaarde voor de deelnemers? Worden ze vergoed?..................................................16
5. Hoe informeer je participanten? Op welke manier stemmen ze in?.................................................18
a. Informatie en transparantie, ten allen tijde?....................................................................................20
6. Hoe zal je omgaan met vertrouwelijkheid en de privacy gevoeligheid van de gegevens?................21
7. Welke impact zal je onderzoek hebben op de participanten?..........................................................21
8. Conclusie..........................................................................................................................................22
Hoofdstuk 3: Uitvoeringsfase van onderzoek Deel 1............................................................................23
1. De Theorie........................................................................................................................................23
a. Verschillende soorten onderzoek......................................................................................................23
b. Morele dilemma’s.............................................................................................................................28
c. Ethische reflexiviteit..........................................................................................................................29
d. Kernconcepten.................................................................................................................................29
2. De Praktijk.........................................................................................................................................33
a. Stappenplan casusanalyse................................................................................................................33
Hoofdstuk 4: Uitvoeringsfase van onderzoek Deel 2............................................................................35
1. De Theorie........................................................................................................................................35
a. Rol van literatuur in een onderzoek..................................................................................................35
b. Integer bronnengebruik....................................................................................................................36
c. AI in de literatuurstudie....................................................................................................................38
1
,d. Literatuurstudie: verschillende methoden........................................................................................40
e. Literatuurstudie en ethiek................................................................................................................42
A) Matthew effect.................................................................................................................................42
B) Eurocentrisme..................................................................................................................................42
C) Kolonialisme van de kennisproductie...............................................................................................42
f. Discoursanalyse en ethiek..................................................................................................................45
g. Dossierstudie en ethiek.....................................................................................................................46
Hoofdstuk 5: Gastcollege: Historici Privacy & Ethiek............................................................................47
OVERZICHT...........................................................................................................................................47
1. Casus: Persoonlijke correspondentie in heropvoedingsinstellingen.................................................47
2. Archiefonderzoek en sociale geschiedenis........................................................................................47
3. Raadplegen en publiceren................................................................................................................48
4. Anonimiseren, pseudonimiseren?....................................................................................................48
5. Toetsingskader..................................................................................................................................48
a. Kan anonimiseren het wetenschappelijke karakter van onderzoek schaden?..................................48
b. Anonimisering & sociale stigma’s.....................................................................................................49
c. Impact van identificatie op levende personen..................................................................................49
d. Impact op de overledene..................................................................................................................50
A) Welke belangen hadden personen in het verleden om hun privacy te beschermen?......................50
B) Postume waardigheid: het respecteren van de privacy....................................................................50
C) Postume waardigheid: identificeren.................................................................................................50
Hoofdstuk 6: Ethiek, analyse, interpretatie en rapportage...................................................................51
1. Analyse.............................................................................................................................................51
a. Analyse & Rapportage......................................................................................................................51
2. Bespreking tekst Sabi Redwood (2008).............................................................................................52
a. Violence in onderzoek......................................................................................................................55
b. Research less violence......................................................................................................................55
3. Analyse en GenAI?............................................................................................................................56
2
,Hoofdstuk 1: Introductie ethiek en integriteit
1. Wat is wetenschap?
2 aspecten zijn cruciaal:
De eis van de neutraliteit objectiviteit Objectiteit (Latour, 2002)
o Wat wetenschappers beweren mag niet door henzelf opgelegd, afgedwongen,
uitgelokt of gemanipuleerd zijn
o = wat vertelt het onderzoeksobject ons zelf?
Geen invloeden van buitenaf, dus niet van de onderzoeker, niet van de
omgeving etc.
De collectiviteit
o Individuele wetenschappers dragen bij aan het collectief van de kennisproductie
o ‘peers’ op-de-proefstelling:
bouwen voort op, reproduceren, controleren, stellen in vraag, bekritiseren,
verfijnen
o ‘peers’ intern controle mechanisme van de wetenschappen (vb. peer review)
o daarom moet de wetenschapper ‘open’ en ‘transparant’ zijn, het werk
‘controleerbaar’
o Merites individuele wetenschappers - “but they never start from scratch”
Pluraliteit binnen de wetenschappen?
o Verschillende vormen en studieobjecten
Dieren, mensen, het heelal, ‘deeltjes en materie’, kunst, bossen, historische
documenten
o Diverse methodieken
Experimentele settings
een knikker rolt op een vlak in een gecontroleerde omgeving
Vaak echter complexe wereld
waarin je geen controle hebt over het studieobject (mens, dier,
fenomeen)
Wetenschap
o Harde wetenschap - harde bewijzen?
o Zachte wetenschap – consistentie
3
, 2. Wat is integere wetenschap?
Wetenschap die zich houdt aan deze constraints / kenmerken
Doet de wetenschapper dat niet → inbreuk op de integriteit
o vb. wetenschapper manipuleert data
o vb. wetenschapper refereert niet naar de bestaande kennis
o vb. wetenschapper is niet transparant waardoor peers niet kunnen verifiëren
o Vb. ongeoorloofd gebruik GenAI
3. Oeps… fout voorbeeld
Inbreuk op de Basis constraints – generische kenmerken van de wetenschap
Wetenschappelijk wangedrag ‘scientific misconduct / deviance in science /
wetenschapsfraude’
o Containerbegrip
Pluralisme in de wetenschappen → complex → verschillende normen
4
