MODULE 1: TERREINVERKENING VAN DE PEDAGOGIEK
Module 1A: de pluraliteit van de pedagogiek
ETYMOLOGIE
Educatie [opvoeding] {1650} < frans éducation < latijn educationem, 4e nv. van educatio
[idem], van educare (verl. deelw. educatum) [grootbrengen, opvoeden], van educere [naar
buiten brengen, oprichten, opvoeden], van ex [uit, omhoog] + ducere [leiden]
Pedagogie [opvoeding] {1495}. Grieks paidagōgíā ‘opvoeding’, afleiding van paidagōgós
‘opvoeder, leraar’, eerder al ‘slaaf die toezicht houdt op de kinderen en ze naar school
brengt’, gevormd uit paĩs (genitief paidós) ‘kind’ en agōgós ‘gids, brenger, leider’
Agogie [optreden] {1490}, Latijn agere ‘handelen, doen, in beweging zetten’. Latijn agere is
verwant met Grieks ágein ‘drijven, leiden
Onderscheid tussen formele, informele en non-formele educatie:
Formele = doelgericht en doelbewust bv het krijgen van een
diploma
Informeel = is vaak NIET intentioneel en heeft geen doelgericht
traject en is soms per toeval bv ppt presenteren je drukt op de
letter B dan verdwijnt het en als je op W drukt dan wordt het wit.
Je leerde het per pure toeval
Non-formeel = leidt niet tot een getuigschrift (bv een diploma).
En als er een certificaat is dan betekent niet dat je een zekerheid
hebt op een job dankzij diezelfde certificaat bv de EE
DE PLURALITEIT VAN DE (PED)AGOGIEK
Pedagogiek= integratieve wetenschap
à Verzameling van:
- Filosofie
- Psychologie
- Sociologie
-> daardoor wordt pedagogische wetenschappen gezien als een “luie
wetenschap”
1
,MEERVOUDIGHEID VAN DE PEDAGOGIEK
Verschillende theoretische brillen om naar educatie te kijken
Werkelijkheid: praktijk van educatie (opvoeding, onderwijs, vorming, opleiding, training...),
beïnvloeding van de werkelijkheid gericht op ontwikkeling, leerprocessen en
gedragsverandering; toch gebaseerd op theorie (evt. persoonlijk en niet getoetst, maar
opvattingen, regels, principes...)
-> er zijn heel veel perspectieven om naar dezelfde werkelijheid te kijken
Pedagogische Theorie: verworven inzichten om pedagogische praktijk te veranderen;
resulteert in pedagogische theorieën die inzicht verschaffen in complexe relaties tussen
handelingen en educatie- effecten
-> het proberen vh kapteren vd verschillende perspectieven
Wetenschapstheorie: meta-theorieën (theorie over theorieën); Relatie met praktijk? Moet
wetenschap zich enkel bezighouden met feiten (empirische discussie) of mag (moet?) ze ook
uitspraken doen over wenselijkheden?
-> alle pedagogische theorien omvatten we in een grote metatheorie
Moet pedagogiek de opvoedingswerkelijkheid verhelderen, verklaren, voorspellen,
veranderen? Welke methoden gebruiken?
Pedagogische verscheidenheid
• Pedagogische theorie:
o én wetenschap van opvoeding?
o én dienstbaar voor opvoeding?
• Pedagogische verantwoordelijkheid
o beschrijven wat er in opvoeding gebeurt
o ook opvoeding ‘optimaliseren’?
kritiek: ze zeggen dat er geen opdeling zou mogen zijn tussen de educator en de persoon die
geeduceerd wordt
dienstbaarheid van de pedagogiek
Verschillende opvattingen
• wat ‘opvoeding’ is en zou moeten zijn
• wetenschappelijkheid van pedagogische theorie
2
,Verschillende wetenschapsopvattingen: 3 traditionele stromingen
1) Empirisch-analytische pedagogiek
2) Handelingsgerichte pedagogiek
3) Hermeneutische pedagogiek
-> Ondertussen meer varianten: bv. cultuurhistorische school,
-> taalanalytische pedagogiek, Franse school, Pragmatische pedagogiek...
HERMENEUTISCHE PEDAGOGIEK
= geesteswetenschappelijke pedagogiek
• Zelfverstaan van de praktijk
• Zinvolheid
• Culturele rol van de theorie: bewustmaken van de praktijk
o Verwoorden van vragen, bekommernissen, interpretaties van situaties
o Discursieve rol: theorie in gesprek (diskurs) met praktijk
o Praktijk helpen bij het verwoorden van wat haar zelf bezighoudt
• Impliciet, onbewust, fragmentair
• Theorievorming= zoeken naar begrippen om het zelfverstaan te verwoorden en zo
onbewuste voorstellingen naar een bewust niveau te brengen en fragmentaire
praktische kennis te systematiseren en te vertalen naar een meer coherente theorie
o Wetenschap = theorievorming
o Theorievorming-> verwoording van ervaringen (elk ding moet getest zijn en elke
theorie is gebaseerd op experimenten)
o I.p.v. veralgemeenbaarheid > begrip voor eigenheid van situaties, bijzonderheden
in de praktijk (ze staan aan de zijlijn en kijken naar wat er in de praktijk gebeurt
en vragen zich af: “wat speelt er hier een rol” , zonder zichzelf te bemoeien in die
praktijk)
• I.p.v. causale wetmatigheden, eerder pogen om mens en werkelijkheid te begrijpen
• Vrijheidsperspectief
3
, EMIRISCH-ANALYTISCH PEDAGOGIEK
• Waarheid
• ‘Wetenschap streeft naar ware kennis’
o objectieve kennis
o werkelijkheid weergeven zoals ze is, of streven naar...
• Descriptieve opvoedingswetenschap:
o Zuiver beschrijven wat opvoeding feitelijk is
o Nadruk op causale wetmatigheden
o Niet wat mensen moeten doen
o hoogstens wat mensen doen, in welke omstandigheden en wat de gevolgen zijn
• normatieve pedagogische theorievorming
• praktische pedagogische experimenten
• Zuivere objectieve beschrijving
o Wetmatigheden in de pedagogische
werkelijkheid
o Algemeen geldende voorwaarden
o Effectieve en efficiënte aanpak, GEEN
voorschriften
HANDELINGSGERICHTE PEDAGOGIEK
• Bruikbaarheid
• Spanningsveld empirische opvoedingswetenschap versus normatieve en praktische
pedagogiek
• Handelingsgericht:
o Integratie elementen empirische opvoedingswetenschap
o Naast informeren ook en vooral adviseren (als mensen problemen ervaren in de
praktijk is het de rol van de wetenschap om dat probleem dan te bekijken en
oplossen)
o Meedenken met de praktijk en bruikbare kennis aanreiken (er is een sterke
interactie tss praktijk en wetenschap)
o Vnl. optimalisatiepogingen
• Uitgangspunt: concrete opvoedingspraktijken
o Exploratief onderzoek brengt complexiteit situatie in beeld
- Wat is beste voor deze betrokkenen?
- Waarom effect? Waarom ongewenste effecten?
- Efficiëntie aanpak?
o Participatie, emancipatie, communicatie, dialoog
o NIET theorievrij
- Optimalisatie praktijk + wetenschappelijke theorievorming
- Pragmatische verantwoordelijkheid
4
Module 1A: de pluraliteit van de pedagogiek
ETYMOLOGIE
Educatie [opvoeding] {1650} < frans éducation < latijn educationem, 4e nv. van educatio
[idem], van educare (verl. deelw. educatum) [grootbrengen, opvoeden], van educere [naar
buiten brengen, oprichten, opvoeden], van ex [uit, omhoog] + ducere [leiden]
Pedagogie [opvoeding] {1495}. Grieks paidagōgíā ‘opvoeding’, afleiding van paidagōgós
‘opvoeder, leraar’, eerder al ‘slaaf die toezicht houdt op de kinderen en ze naar school
brengt’, gevormd uit paĩs (genitief paidós) ‘kind’ en agōgós ‘gids, brenger, leider’
Agogie [optreden] {1490}, Latijn agere ‘handelen, doen, in beweging zetten’. Latijn agere is
verwant met Grieks ágein ‘drijven, leiden
Onderscheid tussen formele, informele en non-formele educatie:
Formele = doelgericht en doelbewust bv het krijgen van een
diploma
Informeel = is vaak NIET intentioneel en heeft geen doelgericht
traject en is soms per toeval bv ppt presenteren je drukt op de
letter B dan verdwijnt het en als je op W drukt dan wordt het wit.
Je leerde het per pure toeval
Non-formeel = leidt niet tot een getuigschrift (bv een diploma).
En als er een certificaat is dan betekent niet dat je een zekerheid
hebt op een job dankzij diezelfde certificaat bv de EE
DE PLURALITEIT VAN DE (PED)AGOGIEK
Pedagogiek= integratieve wetenschap
à Verzameling van:
- Filosofie
- Psychologie
- Sociologie
-> daardoor wordt pedagogische wetenschappen gezien als een “luie
wetenschap”
1
,MEERVOUDIGHEID VAN DE PEDAGOGIEK
Verschillende theoretische brillen om naar educatie te kijken
Werkelijkheid: praktijk van educatie (opvoeding, onderwijs, vorming, opleiding, training...),
beïnvloeding van de werkelijkheid gericht op ontwikkeling, leerprocessen en
gedragsverandering; toch gebaseerd op theorie (evt. persoonlijk en niet getoetst, maar
opvattingen, regels, principes...)
-> er zijn heel veel perspectieven om naar dezelfde werkelijheid te kijken
Pedagogische Theorie: verworven inzichten om pedagogische praktijk te veranderen;
resulteert in pedagogische theorieën die inzicht verschaffen in complexe relaties tussen
handelingen en educatie- effecten
-> het proberen vh kapteren vd verschillende perspectieven
Wetenschapstheorie: meta-theorieën (theorie over theorieën); Relatie met praktijk? Moet
wetenschap zich enkel bezighouden met feiten (empirische discussie) of mag (moet?) ze ook
uitspraken doen over wenselijkheden?
-> alle pedagogische theorien omvatten we in een grote metatheorie
Moet pedagogiek de opvoedingswerkelijkheid verhelderen, verklaren, voorspellen,
veranderen? Welke methoden gebruiken?
Pedagogische verscheidenheid
• Pedagogische theorie:
o én wetenschap van opvoeding?
o én dienstbaar voor opvoeding?
• Pedagogische verantwoordelijkheid
o beschrijven wat er in opvoeding gebeurt
o ook opvoeding ‘optimaliseren’?
kritiek: ze zeggen dat er geen opdeling zou mogen zijn tussen de educator en de persoon die
geeduceerd wordt
dienstbaarheid van de pedagogiek
Verschillende opvattingen
• wat ‘opvoeding’ is en zou moeten zijn
• wetenschappelijkheid van pedagogische theorie
2
,Verschillende wetenschapsopvattingen: 3 traditionele stromingen
1) Empirisch-analytische pedagogiek
2) Handelingsgerichte pedagogiek
3) Hermeneutische pedagogiek
-> Ondertussen meer varianten: bv. cultuurhistorische school,
-> taalanalytische pedagogiek, Franse school, Pragmatische pedagogiek...
HERMENEUTISCHE PEDAGOGIEK
= geesteswetenschappelijke pedagogiek
• Zelfverstaan van de praktijk
• Zinvolheid
• Culturele rol van de theorie: bewustmaken van de praktijk
o Verwoorden van vragen, bekommernissen, interpretaties van situaties
o Discursieve rol: theorie in gesprek (diskurs) met praktijk
o Praktijk helpen bij het verwoorden van wat haar zelf bezighoudt
• Impliciet, onbewust, fragmentair
• Theorievorming= zoeken naar begrippen om het zelfverstaan te verwoorden en zo
onbewuste voorstellingen naar een bewust niveau te brengen en fragmentaire
praktische kennis te systematiseren en te vertalen naar een meer coherente theorie
o Wetenschap = theorievorming
o Theorievorming-> verwoording van ervaringen (elk ding moet getest zijn en elke
theorie is gebaseerd op experimenten)
o I.p.v. veralgemeenbaarheid > begrip voor eigenheid van situaties, bijzonderheden
in de praktijk (ze staan aan de zijlijn en kijken naar wat er in de praktijk gebeurt
en vragen zich af: “wat speelt er hier een rol” , zonder zichzelf te bemoeien in die
praktijk)
• I.p.v. causale wetmatigheden, eerder pogen om mens en werkelijkheid te begrijpen
• Vrijheidsperspectief
3
, EMIRISCH-ANALYTISCH PEDAGOGIEK
• Waarheid
• ‘Wetenschap streeft naar ware kennis’
o objectieve kennis
o werkelijkheid weergeven zoals ze is, of streven naar...
• Descriptieve opvoedingswetenschap:
o Zuiver beschrijven wat opvoeding feitelijk is
o Nadruk op causale wetmatigheden
o Niet wat mensen moeten doen
o hoogstens wat mensen doen, in welke omstandigheden en wat de gevolgen zijn
• normatieve pedagogische theorievorming
• praktische pedagogische experimenten
• Zuivere objectieve beschrijving
o Wetmatigheden in de pedagogische
werkelijkheid
o Algemeen geldende voorwaarden
o Effectieve en efficiënte aanpak, GEEN
voorschriften
HANDELINGSGERICHTE PEDAGOGIEK
• Bruikbaarheid
• Spanningsveld empirische opvoedingswetenschap versus normatieve en praktische
pedagogiek
• Handelingsgericht:
o Integratie elementen empirische opvoedingswetenschap
o Naast informeren ook en vooral adviseren (als mensen problemen ervaren in de
praktijk is het de rol van de wetenschap om dat probleem dan te bekijken en
oplossen)
o Meedenken met de praktijk en bruikbare kennis aanreiken (er is een sterke
interactie tss praktijk en wetenschap)
o Vnl. optimalisatiepogingen
• Uitgangspunt: concrete opvoedingspraktijken
o Exploratief onderzoek brengt complexiteit situatie in beeld
- Wat is beste voor deze betrokkenen?
- Waarom effect? Waarom ongewenste effecten?
- Efficiëntie aanpak?
o Participatie, emancipatie, communicatie, dialoog
o NIET theorievrij
- Optimalisatie praktijk + wetenschappelijke theorievorming
- Pragmatische verantwoordelijkheid
4
