STRAFRECHT
WAT IS HET NUT VAN HET STRAFRECHT?
Beschermen SL, voorkomen dat de dader nog eens in fout gaat
Persberichten benader met kritische geest; vermoeden van onschuld
Bediende van bakkerij riskeert celstraf voor diefstal van geld
uit kassa: “Het gaat om 30.000 euro”
Huisarts riskeert 30 maanden voor aanranding van patiënte
tijdens huisbezoek maar ontkent: “Zij heeft mij verleid”
Man die Yves (37) doodstak na zeven jaar voorwaardelijk
vrij: “Dat is tegenwoordig de prijs van een mensenleven”
Aan het strafrecht worden onterechte kenmerken toegekend:
ongenuanceerd, repressief, fouten, flirten met vermoeden van onschuld ->
gevaar voor PUNITIEF POPULISME (invoeren van doodstraf bv. als er iets
erg gebeurt, maar België is lid van raad van Europa; lijfstraffen zijn ook
een vorm van onmenselijkheid die nooit mogen worden gevoerd)
Men vermoed dat zwaardere straffen voor lage recidive zirgen, maar door
wetenschappelijk onderzoek zien we eigenlijk meer risico op herval en
plus moet je niet zo denken want iedereen komt uiteindelijk toch vrij
Repressief kenmerk: door media/ politiek, maar strookt niet met de
werkelijkheid
Zware straffen zijn contra-productief
o 1ste persbericht: niet in overeenstemming met vermoeden van
onschuld + andere mogelijkheden + “celstraf toekennen” is geen
juridisch begrip, maar “gevangenisstraf” (die als ultimum
remedium wordt gebruikt)
o 2de persbericht: als je kijkt naar seksuele wet, vind je geen 30
maanden geeft indruk dat de arts ak veroordeeld wordt, dus niet
in overeenstemming met vermoeden van onschuld + aanranding
wordt niet gebruikt, aantasting beter
o 3de persbericht: toezicht van invrijheidstelling uitgeoefend door OH,
kans op recidive groter zonder voorwaardelijke invrijheidssteling
(zegen ter bescherming van de maatschappij)
Actualiteit
o “Vrouwen in Afghanistan mogen niet meer publiekelijk praten,
zingen of voordragen. De regels zijn een uitwerking van de
ultrastrikte sharia die geldt in Afghanistan (25 augustus 2024)”
onmogelijk in België, gebonden door verdragsstaten van de Raad
van Euroopa
o “Laten leeglopen van autobanden voortaan strafbaar in
Antwerpen. Wie vanaf begin oktober nog zo’n actie onderneemt,
bijvoorbeeld als deel van een protest tegen SUV’s, mag een GAS-
boete verwachten (16 september 2024)” gasboetes zijn
bestuurlijke sancties: geen strafrecht, maar een concurrentieel
handhavingsmechanisme
STRAFWETBOEK 1867 (BELGIË INTUSSEN ONAFHANKELIJK)
, Vóór 1867: Code Napoléon
Nederland nooit erin geslaagd om hun SW naar ons te brengen
Haus (U Gent) en Nypels (U Luik) hebben bijgedragen tot het mogelijk
maken ervan, maar in grote mate erfenis/ overnamye van Code Napoléon
Geen visie over doelstellingen die met bestraffing worden nageleefd
Klassieke leer
o Schuldbegrip staat centraal. Elkeen heeft keuze tussen het goede
en het kwade
o Als je terug in criminaliteit hervalt, krijg je nog zwaardere straffen
dan de eerste keer
Doelstelling van de bestraffing = vergelding (extra pijn doen), intimidatie
en preventie
Intussen gewijzigd, aangevuld -> onleesbaar kluwen
Veel rechtsfiguren hebben geen wettelijke basis (bv. dwaling), veel
straffen zijn artificieel (bv. door correctionalisering), archaïsch taalgebruik
(waarvoor staan bepaalde begrippen?), geen voeling met
wetenschappelijk onderzoek,…
NIEUWE WETBOEK
Commissie tot hervorming van het strafrecht
o Vierde poging sinds 1979 (Châtel&D’Haenens; Legros; Holsters)
o Damien Vandermeersch, Joëlle Rozie en Jeroen De Herdt
Publicatie: Belgisch Staatsblad 8 april 2024
In werking: 2 jaar na publicatie: 8 april 2026
Nog wachten op Strafuitvoeringswetboek
Nieuwe strafwetboek
o ACCURAAT = garantie voor rechtszekerheid; rechtsregels zijn
afgestemd op invulling van de rechtspraktijk; als wetgever heb je
ene billijk en rechtvaardig arsenaal voor zowel de dader als het
slachtoffer
o COHERENT = vlotte toepassing op concrete situaties
o EENVOUDIG = iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
GEVANGENISSTRAF ALS ULTIMUM REMEDIUM
Grote aandacht voor resocialisatie en herstel
MAAR politiek heeft laatste woord:
o Nog steeds strenge recidiveregels: strenger in nieuw wetboek dan
in actueel wetboek
o Nog steeds TBS (terbeschikkingsstelling) /verlengde opvolging
De bestraffingspijlers
o Visie over de doelstellingen van de straf
o Gevangenisstraf als ultimum remedium
o Gelijkwaardige straffen, maar oog voor proportionaliteit en
individualisering van de bestraffing (andere standpunt, bv. moord
kan een suïcidepact zijn, maar ook een partner die al jaren fysiek
mishandeld werd en beslist heeft zijn agressieve partner te
vermoorden; dus je moet elke zaak afzonderlijk bepalen en niet al
te veel veralgemenen)
o Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus
o Nieuwe vormen van bestraffing
o Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie:
gevangenisstraf wordt gezien als uitgangsstraf
,BEGRIPSBEPALING STRAFRECHT
Niet gemakkelijk plaats- en tijdgebonden
o Strafrecht beoogt de handhaving van een aantal waarden in een
bepaald land op een gegeven ogenblik, bv. Afghanistan
o Gefederaliseerd straf recht: gewesten hebben de bevoegdheid om
straffen uit te spreken, bv. dierenwelzijn, dus het is niet enkel op
federaal niveau
Werkdefinitie:
o Het strafrecht is het geheel van rechtsregels die bepaalde
gedragingen strafbaar stellen en sancties bepalen die op de
daders toepasselijk zijn
3 sleutelbegrippen
o Misdrijf: algemene term, niet langer een driedeling (misdaad,
wanbedrijf en overtreding); een gedrag waarop de wet een sanctie
stelt, niet alles wat moreel verwerpelijk is, is een misdrijf
Legaliteitsprincipe= wettelijke basis om van strafrecht te
kunnen spreken
Belastingontduiking is misschien moreel verwerpelijk, maar
niet strafbaar; net zoals een lijk verbergen
o Dader (= persoon)
Natuurlijke persoon (geen dieren, wel bv. een instrument
van een misdrijf) en geen strafrechtelijke
verantwoordelijkheid voor andermans daad zoals in BW; dit
is het persoonlijke karakter van de straf
Rechtspersonen sinds 1999 strafrechtelijk beoordeeld
In ME: dierenprocessen, nu niet maar mogen wel als
instrument gebruikt worden (een hond opzettelijk een kind
laten bijten)
Strafrechtelijk handhavingsmechanisme kan van start
zonder geïdentificeerde persoon: als er geen identificatie is,
is er geen bestraffing MAAR seponering (zaak zonder
gevolg rangschikken als er bv. een opportuniteitsoordeel is)
door Openbaar Ministerie (na opsporingsonderzoek) OF
beschikking tot ontslag van onderzoek door raadkamer (na
gerechtelijk onderzoek)
o Strafrechtelijke sanctie: bredere term die niet gelijk is aan straf,
want sancties niet enkel in strikte zin
Ook maatregelen (bv. internering)
Ook reacties in het Vlaams jeugddelinquentierecht (=
maatregelen + sancties): minderjarigen krijgen geen
straffen opgelegd, dus kan strafrecht niet van toepassing
zijn op hen
Ook punitieve sancties in de zin van artikel 6 EVRM
(“criminal charge”) verschillende rechten van
verdediging moeten worden gewaarborgd (voor straffen,
maar ook voor punitieve sancties als gasboets)
Ook sancties sui generis
Ook bestraffingsmodaliteiten
Strafrecht heeft subsidiaire karakter, dus ook andere
handhavingsmechanismen: bestuurlijke sancties (bv. GAS-sancties; als
alternatief om de niet-naleving van de reglementen en verordeningen van
de gemeenten af te dwingen via de ruime bevoegdheid die ze hebben;
tuchtsancties): opgelegd door een bestuurlijke overheid en niet door
strafrechter
, KENMERKEN STRAFRECHT
4 kenmerken
o Sanctierecht
o Legaal recht: legaliteitsprincipe, nullum crime sine lege (geen
misdrijf zonder wet), nullum poena sine lege (geen straf zonder wet)
o Publiekrecht
overheid straft omdat openbare orde werd geraakt, het is
niet omdat private rechtsgoederen aangetast worden
spilfiguur= Openbaar Ministerie (vertegenwoordigt
gemeenschap)
slachtoffer niet nodig om strafprocedure op te starten (er
zijn geen klachtmisdrijven meer)
zaak is geseponeerd, maar de klager besluit met
genoeg bewijsmateriaal een klacht in te dienen en
zich te voegen als burgerlijke partij om alsnog een
schadevergoeding te verkrijgen; geen zekerheid over
bestraffing
slachtoffer mag zich niet inlaten over de bestraffing, enkel
schadevergoeding als slachtoffer initiatief neemt, risico
van startkosten en gerechtskosten als hij verliest, wetgever
zal nooit toelaten dat hij zich uitspreekt over de bestraffing
“beschuldigde” is een persoon voor Hof van Assisen,
anders “beklaagde” bij correctionele – of
politierechtbank en als er geen doorverwijzing is naar
een rechtbank is dit een verdachte
Slachtoffer is aanwezig bij feitenrechte voor
schadevergoeding pas wanneer betrokkene schuldig
verklaard wordt wegens regels van burgerlijk
aansprakelijkheidsrecht
geen andersluidende overeenkomsten: je kan er niet van
afwijken
toestemming slachtoffer is irrelevant, tenzij de niet-
toestemming een constitutief bestanddeel is
rechtsverwerking bestaat niet in het strafrecht
o Een autonome rechtstak
STRAFRECHT- AUTONOME RECHTSTAK
Geen hulprecht ten dienste van andere rechtstakken = handhavingsrecht
met algemene draagwijdte
Conceptuele autonomie (bv. onroerend goed)
o = strafrecht bepaalt eigen begrippenkader zonder gebonden te zijn
door andere rechtstakken (cf. Voorafgaande Titel Boek 2: art.79-
81) invulling begrip nacht (boek II): periode vertrekkend van 21U
’s avonds tot 5 uur in de ochtend van belang voor bepaalde
situaties om te zien of er een sancties moet worden opgelegd of
niet; andere vb. is misdrijven tegen personen met maatschappelijke
functie (wordt uitgelegd wie een maatschappelijke functie bezit)
hogere straf misschien
o Meestal heeft de strafrechter de meeste macht, maar uitzonderlijk
rekening houden met burgerlijk recht (art.16 V.T. Sv.: misdrijf
houdt verband met uitvoering van de overeenkomst waarvan het
bestaan ontkend wordt of waarvan de uitlegging betwist wordt), bv.
boek uitlenen aan iemand, betreffende goed terug willen maar de
WAT IS HET NUT VAN HET STRAFRECHT?
Beschermen SL, voorkomen dat de dader nog eens in fout gaat
Persberichten benader met kritische geest; vermoeden van onschuld
Bediende van bakkerij riskeert celstraf voor diefstal van geld
uit kassa: “Het gaat om 30.000 euro”
Huisarts riskeert 30 maanden voor aanranding van patiënte
tijdens huisbezoek maar ontkent: “Zij heeft mij verleid”
Man die Yves (37) doodstak na zeven jaar voorwaardelijk
vrij: “Dat is tegenwoordig de prijs van een mensenleven”
Aan het strafrecht worden onterechte kenmerken toegekend:
ongenuanceerd, repressief, fouten, flirten met vermoeden van onschuld ->
gevaar voor PUNITIEF POPULISME (invoeren van doodstraf bv. als er iets
erg gebeurt, maar België is lid van raad van Europa; lijfstraffen zijn ook
een vorm van onmenselijkheid die nooit mogen worden gevoerd)
Men vermoed dat zwaardere straffen voor lage recidive zirgen, maar door
wetenschappelijk onderzoek zien we eigenlijk meer risico op herval en
plus moet je niet zo denken want iedereen komt uiteindelijk toch vrij
Repressief kenmerk: door media/ politiek, maar strookt niet met de
werkelijkheid
Zware straffen zijn contra-productief
o 1ste persbericht: niet in overeenstemming met vermoeden van
onschuld + andere mogelijkheden + “celstraf toekennen” is geen
juridisch begrip, maar “gevangenisstraf” (die als ultimum
remedium wordt gebruikt)
o 2de persbericht: als je kijkt naar seksuele wet, vind je geen 30
maanden geeft indruk dat de arts ak veroordeeld wordt, dus niet
in overeenstemming met vermoeden van onschuld + aanranding
wordt niet gebruikt, aantasting beter
o 3de persbericht: toezicht van invrijheidstelling uitgeoefend door OH,
kans op recidive groter zonder voorwaardelijke invrijheidssteling
(zegen ter bescherming van de maatschappij)
Actualiteit
o “Vrouwen in Afghanistan mogen niet meer publiekelijk praten,
zingen of voordragen. De regels zijn een uitwerking van de
ultrastrikte sharia die geldt in Afghanistan (25 augustus 2024)”
onmogelijk in België, gebonden door verdragsstaten van de Raad
van Euroopa
o “Laten leeglopen van autobanden voortaan strafbaar in
Antwerpen. Wie vanaf begin oktober nog zo’n actie onderneemt,
bijvoorbeeld als deel van een protest tegen SUV’s, mag een GAS-
boete verwachten (16 september 2024)” gasboetes zijn
bestuurlijke sancties: geen strafrecht, maar een concurrentieel
handhavingsmechanisme
STRAFWETBOEK 1867 (BELGIË INTUSSEN ONAFHANKELIJK)
, Vóór 1867: Code Napoléon
Nederland nooit erin geslaagd om hun SW naar ons te brengen
Haus (U Gent) en Nypels (U Luik) hebben bijgedragen tot het mogelijk
maken ervan, maar in grote mate erfenis/ overnamye van Code Napoléon
Geen visie over doelstellingen die met bestraffing worden nageleefd
Klassieke leer
o Schuldbegrip staat centraal. Elkeen heeft keuze tussen het goede
en het kwade
o Als je terug in criminaliteit hervalt, krijg je nog zwaardere straffen
dan de eerste keer
Doelstelling van de bestraffing = vergelding (extra pijn doen), intimidatie
en preventie
Intussen gewijzigd, aangevuld -> onleesbaar kluwen
Veel rechtsfiguren hebben geen wettelijke basis (bv. dwaling), veel
straffen zijn artificieel (bv. door correctionalisering), archaïsch taalgebruik
(waarvoor staan bepaalde begrippen?), geen voeling met
wetenschappelijk onderzoek,…
NIEUWE WETBOEK
Commissie tot hervorming van het strafrecht
o Vierde poging sinds 1979 (Châtel&D’Haenens; Legros; Holsters)
o Damien Vandermeersch, Joëlle Rozie en Jeroen De Herdt
Publicatie: Belgisch Staatsblad 8 april 2024
In werking: 2 jaar na publicatie: 8 april 2026
Nog wachten op Strafuitvoeringswetboek
Nieuwe strafwetboek
o ACCURAAT = garantie voor rechtszekerheid; rechtsregels zijn
afgestemd op invulling van de rechtspraktijk; als wetgever heb je
ene billijk en rechtvaardig arsenaal voor zowel de dader als het
slachtoffer
o COHERENT = vlotte toepassing op concrete situaties
o EENVOUDIG = iedereen wordt geacht de strafwet te kennen
GEVANGENISSTRAF ALS ULTIMUM REMEDIUM
Grote aandacht voor resocialisatie en herstel
MAAR politiek heeft laatste woord:
o Nog steeds strenge recidiveregels: strenger in nieuw wetboek dan
in actueel wetboek
o Nog steeds TBS (terbeschikkingsstelling) /verlengde opvolging
De bestraffingspijlers
o Visie over de doelstellingen van de straf
o Gevangenisstraf als ultimum remedium
o Gelijkwaardige straffen, maar oog voor proportionaliteit en
individualisering van de bestraffing (andere standpunt, bv. moord
kan een suïcidepact zijn, maar ook een partner die al jaren fysiek
mishandeld werd en beslist heeft zijn agressieve partner te
vermoorden; dus je moet elke zaak afzonderlijk bepalen en niet al
te veel veralgemenen)
o Gediversifieerd straffenpalet met strafniveaus
o Nieuwe vormen van bestraffing
o Strafuitvoeringsrechtbank (SURB) als centrale uitvoeringsinstantie:
gevangenisstraf wordt gezien als uitgangsstraf
,BEGRIPSBEPALING STRAFRECHT
Niet gemakkelijk plaats- en tijdgebonden
o Strafrecht beoogt de handhaving van een aantal waarden in een
bepaald land op een gegeven ogenblik, bv. Afghanistan
o Gefederaliseerd straf recht: gewesten hebben de bevoegdheid om
straffen uit te spreken, bv. dierenwelzijn, dus het is niet enkel op
federaal niveau
Werkdefinitie:
o Het strafrecht is het geheel van rechtsregels die bepaalde
gedragingen strafbaar stellen en sancties bepalen die op de
daders toepasselijk zijn
3 sleutelbegrippen
o Misdrijf: algemene term, niet langer een driedeling (misdaad,
wanbedrijf en overtreding); een gedrag waarop de wet een sanctie
stelt, niet alles wat moreel verwerpelijk is, is een misdrijf
Legaliteitsprincipe= wettelijke basis om van strafrecht te
kunnen spreken
Belastingontduiking is misschien moreel verwerpelijk, maar
niet strafbaar; net zoals een lijk verbergen
o Dader (= persoon)
Natuurlijke persoon (geen dieren, wel bv. een instrument
van een misdrijf) en geen strafrechtelijke
verantwoordelijkheid voor andermans daad zoals in BW; dit
is het persoonlijke karakter van de straf
Rechtspersonen sinds 1999 strafrechtelijk beoordeeld
In ME: dierenprocessen, nu niet maar mogen wel als
instrument gebruikt worden (een hond opzettelijk een kind
laten bijten)
Strafrechtelijk handhavingsmechanisme kan van start
zonder geïdentificeerde persoon: als er geen identificatie is,
is er geen bestraffing MAAR seponering (zaak zonder
gevolg rangschikken als er bv. een opportuniteitsoordeel is)
door Openbaar Ministerie (na opsporingsonderzoek) OF
beschikking tot ontslag van onderzoek door raadkamer (na
gerechtelijk onderzoek)
o Strafrechtelijke sanctie: bredere term die niet gelijk is aan straf,
want sancties niet enkel in strikte zin
Ook maatregelen (bv. internering)
Ook reacties in het Vlaams jeugddelinquentierecht (=
maatregelen + sancties): minderjarigen krijgen geen
straffen opgelegd, dus kan strafrecht niet van toepassing
zijn op hen
Ook punitieve sancties in de zin van artikel 6 EVRM
(“criminal charge”) verschillende rechten van
verdediging moeten worden gewaarborgd (voor straffen,
maar ook voor punitieve sancties als gasboets)
Ook sancties sui generis
Ook bestraffingsmodaliteiten
Strafrecht heeft subsidiaire karakter, dus ook andere
handhavingsmechanismen: bestuurlijke sancties (bv. GAS-sancties; als
alternatief om de niet-naleving van de reglementen en verordeningen van
de gemeenten af te dwingen via de ruime bevoegdheid die ze hebben;
tuchtsancties): opgelegd door een bestuurlijke overheid en niet door
strafrechter
, KENMERKEN STRAFRECHT
4 kenmerken
o Sanctierecht
o Legaal recht: legaliteitsprincipe, nullum crime sine lege (geen
misdrijf zonder wet), nullum poena sine lege (geen straf zonder wet)
o Publiekrecht
overheid straft omdat openbare orde werd geraakt, het is
niet omdat private rechtsgoederen aangetast worden
spilfiguur= Openbaar Ministerie (vertegenwoordigt
gemeenschap)
slachtoffer niet nodig om strafprocedure op te starten (er
zijn geen klachtmisdrijven meer)
zaak is geseponeerd, maar de klager besluit met
genoeg bewijsmateriaal een klacht in te dienen en
zich te voegen als burgerlijke partij om alsnog een
schadevergoeding te verkrijgen; geen zekerheid over
bestraffing
slachtoffer mag zich niet inlaten over de bestraffing, enkel
schadevergoeding als slachtoffer initiatief neemt, risico
van startkosten en gerechtskosten als hij verliest, wetgever
zal nooit toelaten dat hij zich uitspreekt over de bestraffing
“beschuldigde” is een persoon voor Hof van Assisen,
anders “beklaagde” bij correctionele – of
politierechtbank en als er geen doorverwijzing is naar
een rechtbank is dit een verdachte
Slachtoffer is aanwezig bij feitenrechte voor
schadevergoeding pas wanneer betrokkene schuldig
verklaard wordt wegens regels van burgerlijk
aansprakelijkheidsrecht
geen andersluidende overeenkomsten: je kan er niet van
afwijken
toestemming slachtoffer is irrelevant, tenzij de niet-
toestemming een constitutief bestanddeel is
rechtsverwerking bestaat niet in het strafrecht
o Een autonome rechtstak
STRAFRECHT- AUTONOME RECHTSTAK
Geen hulprecht ten dienste van andere rechtstakken = handhavingsrecht
met algemene draagwijdte
Conceptuele autonomie (bv. onroerend goed)
o = strafrecht bepaalt eigen begrippenkader zonder gebonden te zijn
door andere rechtstakken (cf. Voorafgaande Titel Boek 2: art.79-
81) invulling begrip nacht (boek II): periode vertrekkend van 21U
’s avonds tot 5 uur in de ochtend van belang voor bepaalde
situaties om te zien of er een sancties moet worden opgelegd of
niet; andere vb. is misdrijven tegen personen met maatschappelijke
functie (wordt uitgelegd wie een maatschappelijke functie bezit)
hogere straf misschien
o Meestal heeft de strafrechter de meeste macht, maar uitzonderlijk
rekening houden met burgerlijk recht (art.16 V.T. Sv.: misdrijf
houdt verband met uitvoering van de overeenkomst waarvan het
bestaan ontkend wordt of waarvan de uitlegging betwist wordt), bv.
boek uitlenen aan iemand, betreffende goed terug willen maar de
