Samenvatting Gezondheidsvoorlichting en Gedragsverandering

Gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering
Planmatige aanpak
Hoofdstuk 1

Gezondheidsvoorlichting: de combinatie van leerervaringen ontwikkeld en ontworpen om gemeenschappen
(communities) te helpen om gezondheid te bevorderen. In Nederland eerder vaak aangeduid met de naam
GVO (gezondheidsvoorlichting en -opvoeding. Vanwege de preventie van geestelijke en gedragsstoornissen is
de term later aangevuld tot GVO/Preventie
Het is onderdeel van gezondheidsbevordering: een combinatie van voorlichting en omgevingsveranderingen
die gezond gedrag en gezonde leefomgeving stimuleren.
Belangrijk instrument hiervoor planmatig gezondheidsvoorlichting.
Functionarissen die gezondheidsvoorlichting als hoofdtaak hebben worden tegenwoordig
gezondheidsbevorderaar (GB ‘er) genoemd

Preventie heeft als doel het voorkomen van gezondheidsproblemen door:
 Het optimaliseren van de voorwaarden voor gezondheid
 Het wegnemen van ongunstige factoren die van invloed zijn op gezondheid

Primaire preventie: voorkomen van een gezondheidsprobleem of categorie aandoeningen. Richt zich op het
wegnemen van oorzaken of risicofactoren voor aandoeningen.
Secundaire preventie (vroege opsporing): identificeren van mensen met een voorstadium of vroeg stadium
van een aandoening zodat gerichte vroegbehandeling mogelijk is om erger te voorkomen.
Tertiaire preventie: beheersen van een handicap of ziekte om kwaliteit van leven te behouden of te vergroten.

Onderscheid gemaakt in preventie tussen
Hogerisicobenadering: eerst een risicogroep geïdentificeerd.
Populatiebenadering: hele bevolking of een grote deelgroep

We onderscheiden de volgende preventie vormen:
Universele preventie: gericht op totale bevolking of grote groepen daarbinnen
Doel is om bij alle mensen de gezondheid te verbeteren en de kans op ziekte te verminderen ( primaire
preventie en populatie benadering)
Selectieve preventie: gericht op bevolkingsgroepen met een verhoogd risico.
Doel is de gezondheid van specifieke risicogroepen te verbeteren ( secundaire preventie,
hogerisicobenadering)
Geïdentificeerde preventie: richt zich op individuen die nog geen gediagnosticeerde ziekte hebben maar wel
beginnende klachten of symptomen.
Doel is het voorkomen van het ontstaan van ziekte of verdere gezondheidsschade voorkomen ( secundaire
preventie, hoogrisicobenadering)
Zorggerelateerde preventie: richt zich op individuen met een ziekte.
Doel is ziektelast reduceren en complicaties of comorbiditeit voorkomen. (hoogrisicobenadering, tertiaire
preventie)

Middelen voor gezondheidsbevordering:
 Voorlichting
 Wet en regelgeving
 Aanbieding van (zorg)voorzieningen

, Waar vroeger de nadruk vrijwel uitsluitend lag op voorlichting aan individuen met riskant of ongezond gedrag
wordt nu veel genuanceerder gedacht over de doelgroepen van gezondheidsvoorlichting.
We kennen op 5 niveaus doelgroepen onderscheiden met daarin personen die beslissingen nemen.
1. Individueel niveau: personen die risico lopen, risicogedrag vertonen of patienten
2. Interpersoonlijk of groepsniveau: ouders, vrienden, leerkrachten, hulpverleners
3. Organisatieniveau: schooldirecteuren, bedrijfsmanagers
4. Lokaal niveau: opinieleiders in wijken/dorpen, redacteuren lokale kranten
5. Samenlevingsniveau: Landelijke politici en ambtenaren of besturen van vakbonden of
werkgeversorganisaties.

Wanneer gezondheidsvoorlichting stapsgewijs en planmatig wordt ontwikkeld, geïmplementeerd en
geëvalueerd wordt is de kans op succes groter.
Stappen van planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering.
1. Analyse van gezondheidsproblemen: wat zijn de belangrijke gezondheidsproblemen waarmee een
doelgroep wordt geconfronteerd
2. Analyse van gedrag: wat zijn mogelijke gedragsoorzaken van gezondheidsproblemen en
gedragsoplossingen om die problemen het hoofd te bieden
3. Analyse van determinanten van gedrag: wat zijn de determinanten van dit gedrag
 Persoonlijke determinanten
 omgevingsdeterminanten
4. Interventieontwikkeling: ontwikkeling van interventie om determinanten van gedrag en het gedrag
zelf te veranderen met als doel een verbetering van gezondheid en kwaliteit van leven.
5. Interventie-implementatie en disseminatie:
 Implementatie: uitvoering zoals bedoeld
 Disseminatie: planmatige verspieding of invoering
6. Evaluatie: het is belangrijk dat interventies worden geëvalueerd om na te gaan of de interventie de
gewenste resultaten heeft (effectevaluatie)en of deze is uitgevoerd zoals gepland (procesevaluatie)

Valkuilen (analoog aan de stappen ) en oplossingen
1. Een niet bestaand probleem: bij nader inzien bestaat het probleem niet of nauwelijks
2. Verkeerd gedrag: gedrag waarop de interventie zich richt heeft een onbekende of onzekere relatie
met het probleem
3. Verkeerde gedragsdeterminanten: interventie richt zich op determinanten die voor de doelgroep niet
relevant zijn.
4. Verkeerde interventie: de keuze voor een interventie is niet adequaat voor het onderliggende
probleem en determinanten
5. Verkeerde implementatie: ontwikkeling van een interventie met onvoldoende aandacht voor
implementatie
6. Evaluatie: injuist kiezen van evaluatie niveau.

I. Definieer een zorgvuldige vraagstelling
II. Inventariseer direct beschikbare kennis
III. desk research: zoek literatuur, statistieken of andere documentatie die direct of indirect de vraag
van beantwoorden
IV. Zoek empirisch ondersteunende theorien die direct of indirect de vraag kunnen beantwoorden
V. Doe aanvullend onderzoek
VI. Leidt antwoorden af en pas deze toe