Deel 1: Wat we al weten over krachtige leeromgevingen: focus op het
leerproces en de maatschappelijke context
1 Effectieve denk- en leerprocessen volgens het (sociaal)
constructivisme
Het ‘sociale’ binnen het sociaalconstructivisme verwijst naar het belang van interactie
tussen mensen bij het leren.
1.1 Basiskenmerken van constructieve leerprocessen
1.1.1 Effectief leren is actief
Leren is een actief proces van betekenisgeving. Leren vraagt steeds een verwerking van
informatie tot persoonlijke kennis. Kennis ontstaat pas wanneer de leerling iets doet met
de informatie.
1.1.2 Effectief leren is constructief
Leren is een activiteit waarbij de lerende zelf zijn eigen werkelijkheid construeert en
persoonlijk betekenis toekent. Kennis wordt opgebouwd (of zelfs gedeeltelijk gesloopt).
1.1.3 Effectief leren is cumulatief
Bij het leren wordt gebruik gemaakt van eerder opgedane kennis en vaardigheden waarop
verder wordt gebouwd.
1.1.4 Effectief leren is zelfgestuurd/zelfregulerend
Leerlingen moeten in staat en bereid zijn om het verloop van het leerproces over een
langere periode te beheren en te bewaken.
1.1.5 Effectief leren is doel georiënteerd/is een doelgericht proces
Het leerproces blijkt succesvoller te verlopen, wanneer de lerende een duidelijker doel
voor ogen heeft met zijn leren of wanneer hij zelf zijn eigen leerdoelen kan stellen.
1.1.6 Effectief leren is gesitueerd
Kennis is altijd verbonden met de context waarin ze verworven en toegepast wordt.
1.1.7 Effectief leren is interactief en coöperatief
Sociale interacties zetten aan tot het expliciteren van en reflecteren over
aanpakstrategieën, inzichten,… waardoor de begripsvorming, heuristische methoden en
cognitieve vaardigheden worden bevorderd.
1.1.8 Effectief leren is individueel verschillend
Afhankelijk van verschillende factoren leren we anders en verschilt het leerresultaat van
persoon tot persoon.
1
,1.2 Tips voor krachtige leeromgevingen
inhoud instructietechni
eken
krachtige
leeromgevin
gen
sequentie van sociale context
leertaken
2 Invloed van maatschappelijke contextveranderingen
2.1 Maatschappelijke uitdagingen voor het onderwijs
2.1.1 Van doceren naar leren
Bij een verschuiving van onderwijzen naar leren veranderen de rol en de taak van de
leerkracht meer en meer in de richting van de begeleider van een leerproces. Het gaat
erom dat leerlingen echt belangrijke competenties verwerven door actief hun eigen
kennisbestand te construeren.
2.1.2 Van individueel leren naar coöperatief leren
In actuele leersituaties worden leerlingen meer en meer geplaatst in leersituaties waarin
ze samenwerken in teams. Leerlingen moeten in teams een probleem aanpakken,
onderling taken verdelen en overleggen, elkaar vak inhouden uitleggen omdat ze
gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat en daarop ook in belangrijke
mate worden afgerekend, zowel collectief als individueel.
2.1.3 Van onderwerpen naar intellectuele vaardigheden
Het ontwikkelen van methodische wijzen om problemen op te lossen en het leren van
communicatieve vaardigheden krijgen ook feitelijk meer aandacht en inzet in het
onderwijs.
2.1.4 Van summatieve beoordeling naar formatieve bijsturing
Voor optimale leerresultaten is regelmatige tussentijdse beoordeling nodig om leerlingen
feedback te geven op hun leeractiviteit. Formatieve (vormgevende beoordelingen) kunnen
deze feedback geven. Summatieve (afsluitende beoordelingen) zijn veel minder geschikt
om bij te sturen, ze zijn hoogstens geschikt om een herkansing na een onvoldoende
beoordeling te beïnvloeden.
2.1.5 Van afzonderlijke vakken naar integratie van vakken
Het onderwijs probeert leerinhouden uit verschillende vak inhouden te groeperen rond
één thema of één kernprobleem dat onder de noemer ‘totaliteitsonderwijs’ valt. Doelen
2
, worden dan geformuleerd in de vorm van competenties. Competenties zijn daarbij
combinaties van kennis, vaardigheden en attitudes die betekenis hebben voor latere
taken.
2.1.6 Van eenmalig afstuderen naar levenslang leren
Algemene kennis en basiskennis blijft langer bruikbaar maar moet telkens opnieuw
verbonden worden met actuele specifieke kennis en vaardigheden. De school moet
voorbereiden op levenslang leren in plaats van te werken naar ‘afstuderen’, alsof dat het
einde is.
3 Krachtige leeromgevingen volgens het EGO
Bij het ervaringsgericht onderwijs staan de procesvariabelen welbevinden en
betrokkenheid centraal. Deze variabelen bieden een meerwaarde tegenover aanpak- en
effectvariabelen.
Welbevinden en betrokkenheid geven weer hoe de leeromgeving inwerkt op de leerling.
3.1 Krachtige leeromgevingen die betrokkenheid stimuleren
Vijf betrokkenheidverhogende factoren:
- Leerlingenactiviteit
- Werkelijkheidsnabijheid (bv ASA principe)
- Leerlingeninitiatief
- Aanpassing aan niveau
- Sfeer en relatie
3.2 Didactische richtlijnen
Er kan pas een echte ontwikkeling tot stand komen wanneer leerlingen betrokken bezig
zijn. Welbevinden is een noodzakelijke voorwaarde om tot betrokkenheid te komen.
Welbevinden en betrokkenheid van leerlingen worden nagestreefd voor te werken aan de 5
betrokkenheidsverhogende factoren.
3
leerproces en de maatschappelijke context
1 Effectieve denk- en leerprocessen volgens het (sociaal)
constructivisme
Het ‘sociale’ binnen het sociaalconstructivisme verwijst naar het belang van interactie
tussen mensen bij het leren.
1.1 Basiskenmerken van constructieve leerprocessen
1.1.1 Effectief leren is actief
Leren is een actief proces van betekenisgeving. Leren vraagt steeds een verwerking van
informatie tot persoonlijke kennis. Kennis ontstaat pas wanneer de leerling iets doet met
de informatie.
1.1.2 Effectief leren is constructief
Leren is een activiteit waarbij de lerende zelf zijn eigen werkelijkheid construeert en
persoonlijk betekenis toekent. Kennis wordt opgebouwd (of zelfs gedeeltelijk gesloopt).
1.1.3 Effectief leren is cumulatief
Bij het leren wordt gebruik gemaakt van eerder opgedane kennis en vaardigheden waarop
verder wordt gebouwd.
1.1.4 Effectief leren is zelfgestuurd/zelfregulerend
Leerlingen moeten in staat en bereid zijn om het verloop van het leerproces over een
langere periode te beheren en te bewaken.
1.1.5 Effectief leren is doel georiënteerd/is een doelgericht proces
Het leerproces blijkt succesvoller te verlopen, wanneer de lerende een duidelijker doel
voor ogen heeft met zijn leren of wanneer hij zelf zijn eigen leerdoelen kan stellen.
1.1.6 Effectief leren is gesitueerd
Kennis is altijd verbonden met de context waarin ze verworven en toegepast wordt.
1.1.7 Effectief leren is interactief en coöperatief
Sociale interacties zetten aan tot het expliciteren van en reflecteren over
aanpakstrategieën, inzichten,… waardoor de begripsvorming, heuristische methoden en
cognitieve vaardigheden worden bevorderd.
1.1.8 Effectief leren is individueel verschillend
Afhankelijk van verschillende factoren leren we anders en verschilt het leerresultaat van
persoon tot persoon.
1
,1.2 Tips voor krachtige leeromgevingen
inhoud instructietechni
eken
krachtige
leeromgevin
gen
sequentie van sociale context
leertaken
2 Invloed van maatschappelijke contextveranderingen
2.1 Maatschappelijke uitdagingen voor het onderwijs
2.1.1 Van doceren naar leren
Bij een verschuiving van onderwijzen naar leren veranderen de rol en de taak van de
leerkracht meer en meer in de richting van de begeleider van een leerproces. Het gaat
erom dat leerlingen echt belangrijke competenties verwerven door actief hun eigen
kennisbestand te construeren.
2.1.2 Van individueel leren naar coöperatief leren
In actuele leersituaties worden leerlingen meer en meer geplaatst in leersituaties waarin
ze samenwerken in teams. Leerlingen moeten in teams een probleem aanpakken,
onderling taken verdelen en overleggen, elkaar vak inhouden uitleggen omdat ze
gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat en daarop ook in belangrijke
mate worden afgerekend, zowel collectief als individueel.
2.1.3 Van onderwerpen naar intellectuele vaardigheden
Het ontwikkelen van methodische wijzen om problemen op te lossen en het leren van
communicatieve vaardigheden krijgen ook feitelijk meer aandacht en inzet in het
onderwijs.
2.1.4 Van summatieve beoordeling naar formatieve bijsturing
Voor optimale leerresultaten is regelmatige tussentijdse beoordeling nodig om leerlingen
feedback te geven op hun leeractiviteit. Formatieve (vormgevende beoordelingen) kunnen
deze feedback geven. Summatieve (afsluitende beoordelingen) zijn veel minder geschikt
om bij te sturen, ze zijn hoogstens geschikt om een herkansing na een onvoldoende
beoordeling te beïnvloeden.
2.1.5 Van afzonderlijke vakken naar integratie van vakken
Het onderwijs probeert leerinhouden uit verschillende vak inhouden te groeperen rond
één thema of één kernprobleem dat onder de noemer ‘totaliteitsonderwijs’ valt. Doelen
2
, worden dan geformuleerd in de vorm van competenties. Competenties zijn daarbij
combinaties van kennis, vaardigheden en attitudes die betekenis hebben voor latere
taken.
2.1.6 Van eenmalig afstuderen naar levenslang leren
Algemene kennis en basiskennis blijft langer bruikbaar maar moet telkens opnieuw
verbonden worden met actuele specifieke kennis en vaardigheden. De school moet
voorbereiden op levenslang leren in plaats van te werken naar ‘afstuderen’, alsof dat het
einde is.
3 Krachtige leeromgevingen volgens het EGO
Bij het ervaringsgericht onderwijs staan de procesvariabelen welbevinden en
betrokkenheid centraal. Deze variabelen bieden een meerwaarde tegenover aanpak- en
effectvariabelen.
Welbevinden en betrokkenheid geven weer hoe de leeromgeving inwerkt op de leerling.
3.1 Krachtige leeromgevingen die betrokkenheid stimuleren
Vijf betrokkenheidverhogende factoren:
- Leerlingenactiviteit
- Werkelijkheidsnabijheid (bv ASA principe)
- Leerlingeninitiatief
- Aanpassing aan niveau
- Sfeer en relatie
3.2 Didactische richtlijnen
Er kan pas een echte ontwikkeling tot stand komen wanneer leerlingen betrokken bezig
zijn. Welbevinden is een noodzakelijke voorwaarde om tot betrokkenheid te komen.
Welbevinden en betrokkenheid van leerlingen worden nagestreefd voor te werken aan de 5
betrokkenheidsverhogende factoren.
3
