DEEL 1: SPRAAKAPRAXIE
2. Spraakapraxie begrijpen
2.2 Inleiding
Praxis of ‘actie’
- Doelbewuste bewegingen die geleerd werden door oefening en ervaring
- Geen bewegingen die genetisch aanwezig zijn (reflexen, ademhalingsbewegingen), bewegingen zonder
oefening
- Praxis = de vaardigheid om deze geleerde bewegingen doelbewust uit te voeren
Apraxie of ‘zonder actie’
- Stoornis in het doelbewust uitvoeren van geleerde bewegingen
Voorbeelden
Tanden poetsen, de vrouw heeft het concept niet meer van wat tanden poetsen is. Ze kamt haar haar met de
tandenborstel.
Aankleden, een actie die complex is met opeenvolging van acties, een man wist niet meer welke kleren hij eerst
moest aandoen: eerst onderhemdje daarna hemd.
Spreken is een complex motorische vaardigheid
- Samenwerking van cognitie, taal en sensori-motorische processen
- Doorheen de ontwikkeling is er aangeleerd hoe een woord moet klinken, en hoe je dat moet uitspreken
- Spraakverwerving vrij automatisch en onbewust
- Toch door ervaring en oefening, met verfijning en verbetering tot in de puberjaren
- Snel (2 tot 4 woorden per seconde)
- Accuraat (1 verspreking op 1000 woorden)
- = feedforward
Spraakapraxie (‘spraak zonder actie’)
- Wanneer het spreken plots of geleidelijk niet meer doelbewust kan ingezet worden
- Automatische taal en spraak beter bewaard (repertoire van taal/spraak dat klaar zit en overtraind of gedrild
is)
• Tellen, dagen van de week, spreekwoorden/zegswijzen, gebed, …
,2.3 De samenwerking tussen spraak en taal
Taalverwerkingmodel voor woorden (zie cursus p. 14-15
*schema niet kennen
- We horen taal en kunnen taal lezen
Taal: woorden oproepen
Iemand zegt het woord peer: je beeld je een peer in, je weet hoe het smaakt
Semantisch systeem: woorden die we leren of horen worden gekoppeld aan hun betekenis = component
waarin woordbetekenissen gepresenteerd zijn
Onderverdeeld in:
1) Verbaal semantisch systeem (woordbetekenissen)
Bv. zonder problemen woorden met dezelfde betekenis associëren
2) Non-verbaal semantisch systeem (kennis over objecten en mensen)
Bv. dezelfde taken uitvoeren met plaatjes van objecten
Hoe meer voorspelbaar een woord, hoe makkelijker geactiveerd
Hoe abstracter en minder voorspelbaar, hoe moeilijker om te begrijpend
Lemma = combinatie van het verbalen woord en non-verbale woord
→ in semantische systeem: geordend naar betekenis van het woord
→ in auditieve systeem: ‘beer’ en ‘peer’ naast elkaar opgelagen
Fonologisch output lexicon: woordvorm: is het een kort of lang woord, hoeveel lettergrepen, welke
klanken…
= vaardigheid om gesproken woorden beschikbaar te maken voor de spreker
Hoe frequenter een woord gebruikt, hoe meer acces tot het lexicon
Fonologische codering: fonemen selecteren en ordenen → kruiswoordraadsel wordt ingevuld + fonologische
regels worden toegepast
, Gesproken woorden begrijpen → 3 taalmodules
1) Auditieve analysesysteem
2) Auditieve outputlexicon
3) Semantische systeem
Spraak
Vervolgens omgezet in motorische code
Transformatie van de code gebeurt in twee motorische fasen
1) Spraakmotorische planning en/of motorische programmering (spraakapraxie)
2) Uitvoering (dysartrie)
→ voorbereiding van de actuele productie van spraakbewegingen
→ motorische vaardigheid van spreken wordt uitgedaagd
→ door hersenschade één of meerdere bovengenoemde taalprocessen → afasie (= verworven taalstoornis
→ door hersenschade de motorische spraakmotorische processen getroffen → spraakmotorische stoornis;
spraakapraxie en/of dysartrie
2.4 Motorische spraakklankgeheugen
Fonologische code wordt motorische code
= oproepen van motorische informatie over de verschillende spraakklanken en over de opeenvolging ervan.
Discussie literatuur
1) Onderscheid tussen spraak plannen en programmeren
2) Welke informatie verwerken de processen plannen en programmeren
Spraakapraxie = een stoornis is die de geleerde handeling treft door een stoornis in de planning en programmering
ervan → motorisch geheugen waar spraakbewegingen gestockeerd zijn
Spreken = bewegen
*video spraakapraxie
, 2.4.1 Structuurspecifieke informatie
1. Selectie van articulatorische bewegingsdoelen
- Bewegingspatroon wordt gepland
• Opeenvolging van syllaben (kool – mees = 2 patronen)
• Articulatieplaats en de articulatiewijze
• Temporele eigenschappen van de beweging (duur van de beweging en duur van de spraakklanken)
Voorbeeld
Motorisch patroon voor /SA/
- S
• Kaak en lippen vrij gesloten
• Tong hoog tegen alveolarenboog, gootje in de tong
• Velumheffing (lucht mag niet door de neus)
• Stembanden open
- A: Kaak openen en tong laag (a) en stembanden sluiten
+ timing
Bewegingspatroon wordt aangepast aan de context
- Situationele context
• Roepen of fluisteren
• Snel/traag praten
• Met een lolly praten
- Articulatorische context
• Bijvoorbeeld SA en SI = coarticulatie
Motorisch leren: de opgeslagen informatie klopt niet meer met de nieuwe motorische ervaring: auditieve,
tactiele en proprioceptieve informatie
Eenzelfde volwassene zegt telkens 1 keer de /s/ in telkens een andere
articulatorische context, 1) /sa/ en 2) /si/. Dit resulteert in tongcurves (elke
10msec) tijdens de articulatie van de /s/ in /sa/ en /si/. De curves tijdens de
eerste helft van de articulatie van de /s/ zijn in volle lijn en de articulatie
tijdens de tweede helft van de consonant wordt met stippenlijnen
aangeduid.
2. Spraakapraxie begrijpen
2.2 Inleiding
Praxis of ‘actie’
- Doelbewuste bewegingen die geleerd werden door oefening en ervaring
- Geen bewegingen die genetisch aanwezig zijn (reflexen, ademhalingsbewegingen), bewegingen zonder
oefening
- Praxis = de vaardigheid om deze geleerde bewegingen doelbewust uit te voeren
Apraxie of ‘zonder actie’
- Stoornis in het doelbewust uitvoeren van geleerde bewegingen
Voorbeelden
Tanden poetsen, de vrouw heeft het concept niet meer van wat tanden poetsen is. Ze kamt haar haar met de
tandenborstel.
Aankleden, een actie die complex is met opeenvolging van acties, een man wist niet meer welke kleren hij eerst
moest aandoen: eerst onderhemdje daarna hemd.
Spreken is een complex motorische vaardigheid
- Samenwerking van cognitie, taal en sensori-motorische processen
- Doorheen de ontwikkeling is er aangeleerd hoe een woord moet klinken, en hoe je dat moet uitspreken
- Spraakverwerving vrij automatisch en onbewust
- Toch door ervaring en oefening, met verfijning en verbetering tot in de puberjaren
- Snel (2 tot 4 woorden per seconde)
- Accuraat (1 verspreking op 1000 woorden)
- = feedforward
Spraakapraxie (‘spraak zonder actie’)
- Wanneer het spreken plots of geleidelijk niet meer doelbewust kan ingezet worden
- Automatische taal en spraak beter bewaard (repertoire van taal/spraak dat klaar zit en overtraind of gedrild
is)
• Tellen, dagen van de week, spreekwoorden/zegswijzen, gebed, …
,2.3 De samenwerking tussen spraak en taal
Taalverwerkingmodel voor woorden (zie cursus p. 14-15
*schema niet kennen
- We horen taal en kunnen taal lezen
Taal: woorden oproepen
Iemand zegt het woord peer: je beeld je een peer in, je weet hoe het smaakt
Semantisch systeem: woorden die we leren of horen worden gekoppeld aan hun betekenis = component
waarin woordbetekenissen gepresenteerd zijn
Onderverdeeld in:
1) Verbaal semantisch systeem (woordbetekenissen)
Bv. zonder problemen woorden met dezelfde betekenis associëren
2) Non-verbaal semantisch systeem (kennis over objecten en mensen)
Bv. dezelfde taken uitvoeren met plaatjes van objecten
Hoe meer voorspelbaar een woord, hoe makkelijker geactiveerd
Hoe abstracter en minder voorspelbaar, hoe moeilijker om te begrijpend
Lemma = combinatie van het verbalen woord en non-verbale woord
→ in semantische systeem: geordend naar betekenis van het woord
→ in auditieve systeem: ‘beer’ en ‘peer’ naast elkaar opgelagen
Fonologisch output lexicon: woordvorm: is het een kort of lang woord, hoeveel lettergrepen, welke
klanken…
= vaardigheid om gesproken woorden beschikbaar te maken voor de spreker
Hoe frequenter een woord gebruikt, hoe meer acces tot het lexicon
Fonologische codering: fonemen selecteren en ordenen → kruiswoordraadsel wordt ingevuld + fonologische
regels worden toegepast
, Gesproken woorden begrijpen → 3 taalmodules
1) Auditieve analysesysteem
2) Auditieve outputlexicon
3) Semantische systeem
Spraak
Vervolgens omgezet in motorische code
Transformatie van de code gebeurt in twee motorische fasen
1) Spraakmotorische planning en/of motorische programmering (spraakapraxie)
2) Uitvoering (dysartrie)
→ voorbereiding van de actuele productie van spraakbewegingen
→ motorische vaardigheid van spreken wordt uitgedaagd
→ door hersenschade één of meerdere bovengenoemde taalprocessen → afasie (= verworven taalstoornis
→ door hersenschade de motorische spraakmotorische processen getroffen → spraakmotorische stoornis;
spraakapraxie en/of dysartrie
2.4 Motorische spraakklankgeheugen
Fonologische code wordt motorische code
= oproepen van motorische informatie over de verschillende spraakklanken en over de opeenvolging ervan.
Discussie literatuur
1) Onderscheid tussen spraak plannen en programmeren
2) Welke informatie verwerken de processen plannen en programmeren
Spraakapraxie = een stoornis is die de geleerde handeling treft door een stoornis in de planning en programmering
ervan → motorisch geheugen waar spraakbewegingen gestockeerd zijn
Spreken = bewegen
*video spraakapraxie
, 2.4.1 Structuurspecifieke informatie
1. Selectie van articulatorische bewegingsdoelen
- Bewegingspatroon wordt gepland
• Opeenvolging van syllaben (kool – mees = 2 patronen)
• Articulatieplaats en de articulatiewijze
• Temporele eigenschappen van de beweging (duur van de beweging en duur van de spraakklanken)
Voorbeeld
Motorisch patroon voor /SA/
- S
• Kaak en lippen vrij gesloten
• Tong hoog tegen alveolarenboog, gootje in de tong
• Velumheffing (lucht mag niet door de neus)
• Stembanden open
- A: Kaak openen en tong laag (a) en stembanden sluiten
+ timing
Bewegingspatroon wordt aangepast aan de context
- Situationele context
• Roepen of fluisteren
• Snel/traag praten
• Met een lolly praten
- Articulatorische context
• Bijvoorbeeld SA en SI = coarticulatie
Motorisch leren: de opgeslagen informatie klopt niet meer met de nieuwe motorische ervaring: auditieve,
tactiele en proprioceptieve informatie
Eenzelfde volwassene zegt telkens 1 keer de /s/ in telkens een andere
articulatorische context, 1) /sa/ en 2) /si/. Dit resulteert in tongcurves (elke
10msec) tijdens de articulatie van de /s/ in /sa/ en /si/. De curves tijdens de
eerste helft van de articulatie van de /s/ zijn in volle lijn en de articulatie
tijdens de tweede helft van de consonant wordt met stippenlijnen
aangeduid.
