HOOFDSTUK 1: INLEIDING
2. Situering en vindplaats in van het
verbintenissenrecht
2.1 SITUERING IN HET RECHT
1. Indeling van de rechtstakken
Verschil tussen privaatrecht en publiekrecht.
Publiekrecht: Alle regels die de organisatie van de staat beheersen en de regels die van toepassing
zijn op de relatie tussen de overheid en de burgers.
Privaatrecht: Verhouding tussen particuliere personen – natuurlijke personen of rechtspersonen –
onderling.
Binnen het privaatrecht is het verbintenissenrecht een van de basisrechtstakken. Het bevat de elementaire
regels omtrent juridische verplichtingen tussen personen en wordt daarom wel eens ‘de moeder van het
privaatrecht’ genoemd.
2.2 VINDPLAATS VAN HET VERBINTENISSENRECHT IN DE
BELGISCHE WETGEVING
2. Burgerlijk wetboek – algemeen en bijzonder
verbintenissenrecht
Wij bekijken vooral Titel III (‘Contracten of verbintenissen uit overeenkomsten in het algemeen’) en Titel
IV (‘Verbintenissen buiten overeenkomst’) van boek III. algemeen verbintenissenrecht
De andere titels van Boek III bevatten evengoed regels die men onder het verbintenissenrecht zou kunnen
onderbrengen, zij het dat dit geen algemene regels zijn, maar bijzondere regels bijzonder
verbintenissenrecht
Deze kunnen niet van elkaar losgekoppeld worden. De bijzondere regel zal steeds voorgaan op de
algemene regel.
(bv. Handelshuurovereenkomst regels algemeen verbintenissenrecht, regels van het gemeen
huurrecht én de bijzondere regels van de Handelshuurwet).
3. Continuïteit van het verbintenissenrecht
Door Napoleon ingevoerd op 21 maart 1804. Verklaart waarom ons verbintenissenrecht vaak gelijkloopt
1
,met dat in sommige andere landen. Gelijkenissen en verschillen tussen de rechtstelsels van andere landen
worden bestudeerd in de rechtswetenschap ‘rechtsvergelijking.
Grote delen van het algemeen verbintenissenrecht zijn meer den tweehonderd jaar nagenoeg
ongewijzigd gebleven, maar het recht evolueert voortdurend.
Verbintenissenrecht is een rechtstak die gekenmerkt wordt door ‘continuïteit en standvastigheid’.
4. Systematisering en concretisering van het verbintenissenrecht
in de jurisprudentie
Verandert naargelang de (veranderde) maatschappelijke inzichten, denk aan ‘openbare orde’ en ‘goede
zeden’.
Er wordt veel belang gehecht aan het begrip ‘goede trouw’.
Belangrijk om rechtspraak van in het bijzonder het Hof van Cassatie en de doctrine er steeds op na te
slaan. Zij hebben een niet te onderschatten invloed (gehad) op de systematisering en de uitwerking van
het verbintenissenrecht zoals wij het vandaag kennen.
5. Wetgevende initiatieven m.b.t. het bijzonder
verbintenissenrecht
In de loop der jaren werden volledig nieuwe regels ingevoerd m.b.t. handelshuur, woninghuur,
consumentenkoop, kosteloze borgtocht, zakelijke zekerheden op roerende goederen,..
Wat het er niet makkelijker op maakt is dat ook buiten het Burgerlijk wetboek tal van wetten bestaan die
regels van verbintenissenrecht bevatten.
6. Wetgevende initiatieven – naar een nieuw algemeen
verbintenissenrecht
Men is van mening dat het verbintenissenrecht gemoderniseerd moet worden. Bij Ministerieel besluit
van 30 september 2017 ‘houdende oprichting van de Commissie tot hervorming van het Burgerlijk
Wetboek ‘ (BS 9 oktober 2017) werden daarom twee commissies opgericht om het materiële
verbintenissenrecht de 21ste eeuw in te loodsen.
7. Geen eenvormig mondiaal of Europees verbintenissenrecht
Er zijn talloze situaties waarin niet het Belgische verbintenissenrecht, maar het verbintenissenrecht van
een ander land van toepassing is. Om te bepalen welk verbintenissenrecht van toepassing is, bestaan er
regels die (veelal) het nationale recht overstijgen. Ze behoren dan ook tot het internationaal privaatrecht.
2
,8. Informatiebronnen
Juridisch woordenboek: www.juridischwoordenboek.be
Juridische bronnen: www.belgielex.be www.Lex.be www.rechtbanken-tribunaux.be
Wetgeving: http://justitie.belgium.be http://jure.juridat.just.fgov.be
Rechtspraak: http://jure.juridat.just.fgov.be (vooral hogere rechtspraak, arresten Hof van Cassatie)
3
, 3. Begripsomschrijving en karakteristieke
eigenschappen van de verbintenis
3.1 HET BEGRIP VERBINTENIS
1. Geen wettelijke definitie
Kernbegrip: Een verbintenis creëert een verbinding, een (rechts)band tussen personen. Op grond van die
band kan iemand iets juridisch afdwingen (eisen) van een andere persoon. Wat die ene persoon juridisch
kan afdwingen, is het voorwerp van de verbintenis.
2. Doctrinale definitie
In de gezaghebbende rechtsleer is de definitie van verbintenis scherp gesteld:
‘Een vermogensrechtelijke verbintenis is een rechtsband … tussen twee of meer personen, ontstaan
krachtens de wet ingevolge van een eenzijdige of een meerzijdige rechtshandeling of ingevolge een ander
menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de andere(n) – met name de schuldeiser jegens
de schuldenaar – in geld waarneembare en juridische afdwingbare aanspraken kan (kunnen) doen gelden.
3.2 Karakteristieke eigenschappen van de
verbintenis
3. Verschillende karakteristieke eigenschappen
3.2.1 Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen
4. Minimaal twee betrokken personen
Bij een verbintenis zijn altijd minimaal twee personen of ‘partijen betrokken.
Het recht kent twee soorten personen, een natuurlijk persoon (mens van vlees en bloed) of een
rechtspersoon (een entiteit waaraan het recht rechten en plichten toekent (overheden, venootschappen,
verenigingen,..).
Ingevolge de verbintenis is de ene persoon – de schuldenaar – iets verschuldigd aan de andere persoon –
de schuldeiser (invalshoek van de passieve zijde). De schuldeiser kan op grond van de verbintenis iets
vorderen van de schuldenaar (invalshoek van de actieve zijde).
5. Vorderingsrecht versus zakelijk recht
Verbintenissen houden essentieel een vorderingsrecht in van een schuldeiser op een schuldenaar.
Verbintenissen of vorderingsrechten: impliceert een band tussen personen.
Zakelijk recht: het recht van een persoon op een bepaalde zaak.
4
2. Situering en vindplaats in van het
verbintenissenrecht
2.1 SITUERING IN HET RECHT
1. Indeling van de rechtstakken
Verschil tussen privaatrecht en publiekrecht.
Publiekrecht: Alle regels die de organisatie van de staat beheersen en de regels die van toepassing
zijn op de relatie tussen de overheid en de burgers.
Privaatrecht: Verhouding tussen particuliere personen – natuurlijke personen of rechtspersonen –
onderling.
Binnen het privaatrecht is het verbintenissenrecht een van de basisrechtstakken. Het bevat de elementaire
regels omtrent juridische verplichtingen tussen personen en wordt daarom wel eens ‘de moeder van het
privaatrecht’ genoemd.
2.2 VINDPLAATS VAN HET VERBINTENISSENRECHT IN DE
BELGISCHE WETGEVING
2. Burgerlijk wetboek – algemeen en bijzonder
verbintenissenrecht
Wij bekijken vooral Titel III (‘Contracten of verbintenissen uit overeenkomsten in het algemeen’) en Titel
IV (‘Verbintenissen buiten overeenkomst’) van boek III. algemeen verbintenissenrecht
De andere titels van Boek III bevatten evengoed regels die men onder het verbintenissenrecht zou kunnen
onderbrengen, zij het dat dit geen algemene regels zijn, maar bijzondere regels bijzonder
verbintenissenrecht
Deze kunnen niet van elkaar losgekoppeld worden. De bijzondere regel zal steeds voorgaan op de
algemene regel.
(bv. Handelshuurovereenkomst regels algemeen verbintenissenrecht, regels van het gemeen
huurrecht én de bijzondere regels van de Handelshuurwet).
3. Continuïteit van het verbintenissenrecht
Door Napoleon ingevoerd op 21 maart 1804. Verklaart waarom ons verbintenissenrecht vaak gelijkloopt
1
,met dat in sommige andere landen. Gelijkenissen en verschillen tussen de rechtstelsels van andere landen
worden bestudeerd in de rechtswetenschap ‘rechtsvergelijking.
Grote delen van het algemeen verbintenissenrecht zijn meer den tweehonderd jaar nagenoeg
ongewijzigd gebleven, maar het recht evolueert voortdurend.
Verbintenissenrecht is een rechtstak die gekenmerkt wordt door ‘continuïteit en standvastigheid’.
4. Systematisering en concretisering van het verbintenissenrecht
in de jurisprudentie
Verandert naargelang de (veranderde) maatschappelijke inzichten, denk aan ‘openbare orde’ en ‘goede
zeden’.
Er wordt veel belang gehecht aan het begrip ‘goede trouw’.
Belangrijk om rechtspraak van in het bijzonder het Hof van Cassatie en de doctrine er steeds op na te
slaan. Zij hebben een niet te onderschatten invloed (gehad) op de systematisering en de uitwerking van
het verbintenissenrecht zoals wij het vandaag kennen.
5. Wetgevende initiatieven m.b.t. het bijzonder
verbintenissenrecht
In de loop der jaren werden volledig nieuwe regels ingevoerd m.b.t. handelshuur, woninghuur,
consumentenkoop, kosteloze borgtocht, zakelijke zekerheden op roerende goederen,..
Wat het er niet makkelijker op maakt is dat ook buiten het Burgerlijk wetboek tal van wetten bestaan die
regels van verbintenissenrecht bevatten.
6. Wetgevende initiatieven – naar een nieuw algemeen
verbintenissenrecht
Men is van mening dat het verbintenissenrecht gemoderniseerd moet worden. Bij Ministerieel besluit
van 30 september 2017 ‘houdende oprichting van de Commissie tot hervorming van het Burgerlijk
Wetboek ‘ (BS 9 oktober 2017) werden daarom twee commissies opgericht om het materiële
verbintenissenrecht de 21ste eeuw in te loodsen.
7. Geen eenvormig mondiaal of Europees verbintenissenrecht
Er zijn talloze situaties waarin niet het Belgische verbintenissenrecht, maar het verbintenissenrecht van
een ander land van toepassing is. Om te bepalen welk verbintenissenrecht van toepassing is, bestaan er
regels die (veelal) het nationale recht overstijgen. Ze behoren dan ook tot het internationaal privaatrecht.
2
,8. Informatiebronnen
Juridisch woordenboek: www.juridischwoordenboek.be
Juridische bronnen: www.belgielex.be www.Lex.be www.rechtbanken-tribunaux.be
Wetgeving: http://justitie.belgium.be http://jure.juridat.just.fgov.be
Rechtspraak: http://jure.juridat.just.fgov.be (vooral hogere rechtspraak, arresten Hof van Cassatie)
3
, 3. Begripsomschrijving en karakteristieke
eigenschappen van de verbintenis
3.1 HET BEGRIP VERBINTENIS
1. Geen wettelijke definitie
Kernbegrip: Een verbintenis creëert een verbinding, een (rechts)band tussen personen. Op grond van die
band kan iemand iets juridisch afdwingen (eisen) van een andere persoon. Wat die ene persoon juridisch
kan afdwingen, is het voorwerp van de verbintenis.
2. Doctrinale definitie
In de gezaghebbende rechtsleer is de definitie van verbintenis scherp gesteld:
‘Een vermogensrechtelijke verbintenis is een rechtsband … tussen twee of meer personen, ontstaan
krachtens de wet ingevolge van een eenzijdige of een meerzijdige rechtshandeling of ingevolge een ander
menselijke gedraging, op grond waarvan de ene(n) jegens de andere(n) – met name de schuldeiser jegens
de schuldenaar – in geld waarneembare en juridische afdwingbare aanspraken kan (kunnen) doen gelden.
3.2 Karakteristieke eigenschappen van de
verbintenis
3. Verschillende karakteristieke eigenschappen
3.2.1 Een verbintenis creëert een rechtsband tussen personen
4. Minimaal twee betrokken personen
Bij een verbintenis zijn altijd minimaal twee personen of ‘partijen betrokken.
Het recht kent twee soorten personen, een natuurlijk persoon (mens van vlees en bloed) of een
rechtspersoon (een entiteit waaraan het recht rechten en plichten toekent (overheden, venootschappen,
verenigingen,..).
Ingevolge de verbintenis is de ene persoon – de schuldenaar – iets verschuldigd aan de andere persoon –
de schuldeiser (invalshoek van de passieve zijde). De schuldeiser kan op grond van de verbintenis iets
vorderen van de schuldenaar (invalshoek van de actieve zijde).
5. Vorderingsrecht versus zakelijk recht
Verbintenissen houden essentieel een vorderingsrecht in van een schuldeiser op een schuldenaar.
Verbintenissen of vorderingsrechten: impliceert een band tussen personen.
Zakelijk recht: het recht van een persoon op een bepaalde zaak.
4
