Psychologie
Hoofdstuk 1: De geschiedenis van de psychologie
1.3 Geschiedenis van de psychologie
1879: Wilhelm Wundt richtte het eerste psychologisch laboratorium op in Leipzig.
1.3.1 De verre voorgeschiedenis
Zodra de primitieve mens een begin van zelfbewustzijn ontwikkelde, is hij zich wellicht vragen gaan
stellen over de wijze waarop hijzelf en zijn soortgenoten zich plegen te gedragen en hoe hij daar het
best rekening mee kon houden.
Bepaalde inzichten uit gegroeid.
Opkomst filosofie betekende een hele vooruitgang (4 e eeuw v.C. met Socrates, Plato en
Aristoteles).
Nieuw was de expliciete manier waarop ze zich met allerlei vragen inlieten en de systematiek die ze
aanbrachten in hun inzichten.
1.3.2 De meer directe voorgeschiedenis
In de 16e eeuw een belangrijke ommekeer in het westerse denken.
Ontdekkingsreizen
Uitvinding boekdrukkunst
Herontdekking van antieke geschriften
Met een hernieuwde aandacht voor de antieke cultuur kwam ook de mens meer centraal te staan na
eeuwen middeleeuws theocentrisme. Dat alles bracht met zich mee dat mensen zich vragen
begonnen te stellen bij de traditionele opvattingen en meer belang gingen toekennen aan hun eigen
waarnemingen en denkvermogens.
Ontwikkeling in de filosofie
Veel filosofen vroegen zich af wat de waarde is van onze kennis, waar onze overtuigingen vandaan
komen en hoe we tot meer betrouwbare inzichten kunnen komen.
Twee belangrijke stromen (omdat ze het belang benadrukken van één van de pijlers van de moderne
wetenschap):
- Rationalisme: Waarin vooral de waarde van het logisch denken wordt beklemtoond
(Descartes).
- Empirische: Het belang nadrukken van zintuigelijke waarnemingen (John Locke).
Dualisme (Descartes):
Maakt een onderscheid tussen wat hij de res cogitans noemde, het denkend vermogen of de geest,
en de res extensa, dat is alles wat uitgebreidheid vertoont, wat ruimte inneemt: ruimte.
- “Alleen materie kan wetenschappelijk onderzocht worden.”
- “Geest onderzoeken kan niet via zintuiglijke waarneming worden onderzocht, beter
rechtstreeks via het denken zelf (dus via filosofie) bestudeerd worden.”
Immaterieel en empirisch ontoegankelijk
Is vrij en er kan geen vaste wetmatigheid ontdekt worden.
- Kunstmatige opdeling tussen lichaam en ziel hinderde lange tijd de ontwikkeling van de
menswetenschappen en meer bepaald van een wetenschappelijke psychologie.
1
,John Locke:
Mensen komen ter wereld als een tabula rasa, een onbeschreven blad.
Het menselijk bewustzijn is bij de geboorte als een lege ruimte, die pas later gaandeweg gevuld
wordt met de vele indrukken die we opdoen via zintuigen.
Het bewustzijn is wel toegankelijk voor observatie, maar bleef beperkt tot de eigen innerlijke
gewaarwording.
Pas later inzicht dat inzichten ook door anderen gecontroleerd moeten kunnen worden en
experimenteel getoetst.
Impulsen vanuit de natuurwetenschappen
Dubbele impact op het ontstaan van de psychologie:
- Filosofen begonnen zich vragen te stellen over hoe kennis tot stand komt en in hoeverre die
betrouwbaar is.
- Ze stonden stil bij vragen waar men vroeger nooit stil bij stond en die totaal buiten hun eigen
wetenschapsdomein vielen.
Psychofysica:
Fysiologen en fysici gebruikten hun wetenschappelijke kennis om die nieuwe (psychologische)
problemen meteen aan te pakken en gaven op die manier het ontstaan aan een nieuw soort
wetenschappelijke psychologie.
1.3.3 De psychologie als wetenschap van bewustzijn
Wundt en het structuralisme
Wundt = vader van de wetenschappelijke psychologie.
Eerste laboratorium voor experimentele psychologie 1879
Introductie van de experimentele methode:
Situaties uitlokken, om ze op die manier in meer gecontroleerde omstandigheden te kunnen
onderzoeken.
Experimentele bewustzijnspsychologie
Titchener:
- De situatie uitlokken en onderzoeken via introspectie.
- Hoofddoel: De structuur van de geest onderzoeken.
Structuralisme
Functionalisme
In Amerika sloeg de bewustzijnspsychologie niet goed aan.
Gebruikten wel de methoden, maar niet de inhoud van de structuralistische
bewustzijnspsychologie.
Men richtte zich liever op de werking of de functie van het bewustzijn in de plaats van de
structuur.
Functionalistische bewustzijnspsychologie:
Bewustzijn vervangen door mental-activities.
Verwijzend naar de innerlijke leer- en denkprocessen die mensen inschakelen op oplossingen te
vinden voor de problemen die ze tegenkomen.
Men ging de introspectiegegevens aanvullen met externe observatie.
De volgende stap waren dierenproeven.
2
,1.3.4 De behavioristische evolutie
Weg van de rechtstreekse bewustzijnsonderzoek en meer in de richting van het uitwendig
waarneembare gedrag.
Alle gedragingen kunnen herleid worden tot stimulus-respons-verbindingen.
Reflexologie:
- Pavlov
- Conditioneringsproces
Watson = stichter van het behaviorisme
- Alle innerlijke processen dienen volledig buiten beschouwing gelaten.
Uiterlijke waarneembare responsen (R) po de actueel inwerkende stimuli (S) zijn van
betekenis. (S-R schema)
- Vond de sleutel in de geconditioneerde reflexen van Pavlov.
1.3.5 Nieuwe klemtonen in Europa
Gestaltepsychologie
Een geheel dat niet te herleiden is tot een eenvoudige optelling van de delen waaruit het is
opgebouwd, maar dat eigen kenmerken vertoont die alleen terug te vinden zijn in de Gestalt als
geheel.
Köhler:
- Aha-erlebnis: Het ineens vatten van de oplossing.
Als het mentaal herstructureren van de aparte stukjes van de probleemsituatie tot een
nieuw overzichtelijk geheel.
De dieptepsychologie
Freud:
- Psychoanalyse
- Gedrag verklaard door onbewuste motieven
Dieptepsychologie:
Er werd niet gezocht in bewuste overwegingen of weloverwogen gedragsinterventies, maar in
diepere zogenaamde onbewuste motieven.
Andere medewerkers:
- Adler: Individuele psychologie
- Jung: Analytische psychologie
Het gaat steeds om gedachten, gevoelens of verlangens waarvan de persoon zich op de een of
andere manier niet durft of wil bewust worden.
Het zijn dus geen dingen die gewoon vergeten zijn of waar hij toevallig niet aan denkt, maar
belevingsinhouden die actief uit het bewustzijn verbannen zouden zijn, omdat ze als te bedreigend
ervaren werden voor het individu.
3
, 1.3.6 Amerika en de herontdekking van het innerlijke
Neobehaviorisme
Een stroming die behavioristisch bleef, maar met een paar wijzigingen.
Woodworth:
- Stimulus – organisme – reactie (SOR-schema)
- De O verwijst naar de black box: Het verborgen innerlijke van het individu, dat allerlei
factoren bevat die en belangrijke invloed kunnen hebben op het gedrag, maar wel geen
rechtstreekse inkijk hebben.
Impact van de O kan enkel indirect worden geregistreerd.
Humanistische psychologie
De inhoud is belangrijker dan de vorm.
Werkten vooral met verwaarloosde gebieden zoals creativiteit, vriendschap…
- Maslow: Motivatietheorie
- Rogers: cliëntele psychotherapie
Overzicht van de belangrijkste psychologische stromingen:
1.2.7 Hedendaagse stromingen in de psychologie
Cognitieve psychologie
Het gedrag is niet te herleiden tot een simpele reactie op de binnenkomende prikkels.
Stellen de vraag hoe wij ertoe komen om, vertrekkend van chaos van betekenisloze prikkels, een
overzichtelijk beeld van de wereld op te bouwen.
Proberen van de black box een white box te maken.
Biologische psychologie
Evolutionaire herkomst van bepaald gedragsaspect.
- Ethologie: Onderzoekt soortspecifiek gedrag van dieren in het natuurlijke milieu.
- Sociobiologie: Onderzoeken biologische en vooral erfelijke basis voor typisch menselijk
gedrag, uitgemond in evolutionaire psychologie: evolutionaire basis, naast opvoeding en
cultuur.
- Fysiologische psychologie: Relaties tussen gedrag en bepaalde lichaamsprocessen.
4
Hoofdstuk 1: De geschiedenis van de psychologie
1.3 Geschiedenis van de psychologie
1879: Wilhelm Wundt richtte het eerste psychologisch laboratorium op in Leipzig.
1.3.1 De verre voorgeschiedenis
Zodra de primitieve mens een begin van zelfbewustzijn ontwikkelde, is hij zich wellicht vragen gaan
stellen over de wijze waarop hijzelf en zijn soortgenoten zich plegen te gedragen en hoe hij daar het
best rekening mee kon houden.
Bepaalde inzichten uit gegroeid.
Opkomst filosofie betekende een hele vooruitgang (4 e eeuw v.C. met Socrates, Plato en
Aristoteles).
Nieuw was de expliciete manier waarop ze zich met allerlei vragen inlieten en de systematiek die ze
aanbrachten in hun inzichten.
1.3.2 De meer directe voorgeschiedenis
In de 16e eeuw een belangrijke ommekeer in het westerse denken.
Ontdekkingsreizen
Uitvinding boekdrukkunst
Herontdekking van antieke geschriften
Met een hernieuwde aandacht voor de antieke cultuur kwam ook de mens meer centraal te staan na
eeuwen middeleeuws theocentrisme. Dat alles bracht met zich mee dat mensen zich vragen
begonnen te stellen bij de traditionele opvattingen en meer belang gingen toekennen aan hun eigen
waarnemingen en denkvermogens.
Ontwikkeling in de filosofie
Veel filosofen vroegen zich af wat de waarde is van onze kennis, waar onze overtuigingen vandaan
komen en hoe we tot meer betrouwbare inzichten kunnen komen.
Twee belangrijke stromen (omdat ze het belang benadrukken van één van de pijlers van de moderne
wetenschap):
- Rationalisme: Waarin vooral de waarde van het logisch denken wordt beklemtoond
(Descartes).
- Empirische: Het belang nadrukken van zintuigelijke waarnemingen (John Locke).
Dualisme (Descartes):
Maakt een onderscheid tussen wat hij de res cogitans noemde, het denkend vermogen of de geest,
en de res extensa, dat is alles wat uitgebreidheid vertoont, wat ruimte inneemt: ruimte.
- “Alleen materie kan wetenschappelijk onderzocht worden.”
- “Geest onderzoeken kan niet via zintuiglijke waarneming worden onderzocht, beter
rechtstreeks via het denken zelf (dus via filosofie) bestudeerd worden.”
Immaterieel en empirisch ontoegankelijk
Is vrij en er kan geen vaste wetmatigheid ontdekt worden.
- Kunstmatige opdeling tussen lichaam en ziel hinderde lange tijd de ontwikkeling van de
menswetenschappen en meer bepaald van een wetenschappelijke psychologie.
1
,John Locke:
Mensen komen ter wereld als een tabula rasa, een onbeschreven blad.
Het menselijk bewustzijn is bij de geboorte als een lege ruimte, die pas later gaandeweg gevuld
wordt met de vele indrukken die we opdoen via zintuigen.
Het bewustzijn is wel toegankelijk voor observatie, maar bleef beperkt tot de eigen innerlijke
gewaarwording.
Pas later inzicht dat inzichten ook door anderen gecontroleerd moeten kunnen worden en
experimenteel getoetst.
Impulsen vanuit de natuurwetenschappen
Dubbele impact op het ontstaan van de psychologie:
- Filosofen begonnen zich vragen te stellen over hoe kennis tot stand komt en in hoeverre die
betrouwbaar is.
- Ze stonden stil bij vragen waar men vroeger nooit stil bij stond en die totaal buiten hun eigen
wetenschapsdomein vielen.
Psychofysica:
Fysiologen en fysici gebruikten hun wetenschappelijke kennis om die nieuwe (psychologische)
problemen meteen aan te pakken en gaven op die manier het ontstaan aan een nieuw soort
wetenschappelijke psychologie.
1.3.3 De psychologie als wetenschap van bewustzijn
Wundt en het structuralisme
Wundt = vader van de wetenschappelijke psychologie.
Eerste laboratorium voor experimentele psychologie 1879
Introductie van de experimentele methode:
Situaties uitlokken, om ze op die manier in meer gecontroleerde omstandigheden te kunnen
onderzoeken.
Experimentele bewustzijnspsychologie
Titchener:
- De situatie uitlokken en onderzoeken via introspectie.
- Hoofddoel: De structuur van de geest onderzoeken.
Structuralisme
Functionalisme
In Amerika sloeg de bewustzijnspsychologie niet goed aan.
Gebruikten wel de methoden, maar niet de inhoud van de structuralistische
bewustzijnspsychologie.
Men richtte zich liever op de werking of de functie van het bewustzijn in de plaats van de
structuur.
Functionalistische bewustzijnspsychologie:
Bewustzijn vervangen door mental-activities.
Verwijzend naar de innerlijke leer- en denkprocessen die mensen inschakelen op oplossingen te
vinden voor de problemen die ze tegenkomen.
Men ging de introspectiegegevens aanvullen met externe observatie.
De volgende stap waren dierenproeven.
2
,1.3.4 De behavioristische evolutie
Weg van de rechtstreekse bewustzijnsonderzoek en meer in de richting van het uitwendig
waarneembare gedrag.
Alle gedragingen kunnen herleid worden tot stimulus-respons-verbindingen.
Reflexologie:
- Pavlov
- Conditioneringsproces
Watson = stichter van het behaviorisme
- Alle innerlijke processen dienen volledig buiten beschouwing gelaten.
Uiterlijke waarneembare responsen (R) po de actueel inwerkende stimuli (S) zijn van
betekenis. (S-R schema)
- Vond de sleutel in de geconditioneerde reflexen van Pavlov.
1.3.5 Nieuwe klemtonen in Europa
Gestaltepsychologie
Een geheel dat niet te herleiden is tot een eenvoudige optelling van de delen waaruit het is
opgebouwd, maar dat eigen kenmerken vertoont die alleen terug te vinden zijn in de Gestalt als
geheel.
Köhler:
- Aha-erlebnis: Het ineens vatten van de oplossing.
Als het mentaal herstructureren van de aparte stukjes van de probleemsituatie tot een
nieuw overzichtelijk geheel.
De dieptepsychologie
Freud:
- Psychoanalyse
- Gedrag verklaard door onbewuste motieven
Dieptepsychologie:
Er werd niet gezocht in bewuste overwegingen of weloverwogen gedragsinterventies, maar in
diepere zogenaamde onbewuste motieven.
Andere medewerkers:
- Adler: Individuele psychologie
- Jung: Analytische psychologie
Het gaat steeds om gedachten, gevoelens of verlangens waarvan de persoon zich op de een of
andere manier niet durft of wil bewust worden.
Het zijn dus geen dingen die gewoon vergeten zijn of waar hij toevallig niet aan denkt, maar
belevingsinhouden die actief uit het bewustzijn verbannen zouden zijn, omdat ze als te bedreigend
ervaren werden voor het individu.
3
, 1.3.6 Amerika en de herontdekking van het innerlijke
Neobehaviorisme
Een stroming die behavioristisch bleef, maar met een paar wijzigingen.
Woodworth:
- Stimulus – organisme – reactie (SOR-schema)
- De O verwijst naar de black box: Het verborgen innerlijke van het individu, dat allerlei
factoren bevat die en belangrijke invloed kunnen hebben op het gedrag, maar wel geen
rechtstreekse inkijk hebben.
Impact van de O kan enkel indirect worden geregistreerd.
Humanistische psychologie
De inhoud is belangrijker dan de vorm.
Werkten vooral met verwaarloosde gebieden zoals creativiteit, vriendschap…
- Maslow: Motivatietheorie
- Rogers: cliëntele psychotherapie
Overzicht van de belangrijkste psychologische stromingen:
1.2.7 Hedendaagse stromingen in de psychologie
Cognitieve psychologie
Het gedrag is niet te herleiden tot een simpele reactie op de binnenkomende prikkels.
Stellen de vraag hoe wij ertoe komen om, vertrekkend van chaos van betekenisloze prikkels, een
overzichtelijk beeld van de wereld op te bouwen.
Proberen van de black box een white box te maken.
Biologische psychologie
Evolutionaire herkomst van bepaald gedragsaspect.
- Ethologie: Onderzoekt soortspecifiek gedrag van dieren in het natuurlijke milieu.
- Sociobiologie: Onderzoeken biologische en vooral erfelijke basis voor typisch menselijk
gedrag, uitgemond in evolutionaire psychologie: evolutionaire basis, naast opvoeding en
cultuur.
- Fysiologische psychologie: Relaties tussen gedrag en bepaalde lichaamsprocessen.
4
