samenvatting sociale psychologie deel 1 2024/2025

SOCIALE PSYCHOLOGIE
DEEL 1




Lune Beks
SAMENVATTING SOCIALE PSYCHOLOGIE DEEL 1
GEDOCEERD DOOR G. VAN VAERENBERG

,Inhoudsopgave
Inleiding.............................................................................................................................. 4
Wat is sociale psychologie?............................................................................................. 4
Uitgangspunten sociale psychologie................................................................................4
Relatie sociale psychologie en mensenkennis/intuïtie.....................................................4
Hoofdstuk 1: methodes van sociaalpsychologisch onderzoek.............................................5
Beschrijvende methode................................................................................................... 5
Correlationele methode................................................................................................... 6
Experimentele methode.................................................................................................. 6
Tussen- en binnen- proefpersoons-manipulaties.............................................................7
Macrosituatie onder controle houden..............................................................................7
Meerdere onafhankelijke en afhankelijke variabelen.......................................................8
Empirische cyclus............................................................................................................ 8
Hoofdstuk 7: altruïstisch gedrag......................................................................................... 9
De definitie van altruïstisch gedrag.................................................................................9
Methodologie van onderzoek over altruïsme...................................................................9
‘Altruïstische intentie’ en beoordeling van het gedrag....................................................9
Waarom helpen mensen?.............................................................................................. 10
Versterkers en straffen voor helpend gedrag................................................................10
Aantal getuigen in noodsituatie naar beslissingsmodel van hulpverlening....................10
Waarom experimenten zo uitvoerig beschrijven?..........................................................11
Altruïsme als het uitoefenen van macht........................................................................13
slotbeschouwing............................................................................................................ 13
Hoofdstuk 3: sociale invloed............................................................................................. 13
Invloed aanwezigheid van anderen...............................................................................14
Wanneer sociale inhibitie en sociale facilitatie?.............................................................15
Waarom sociale inhibitie en sociale facilitatie?..............................................................16
Hypothetisch-deductieve toetsing van theorie van sociale activering...........................16
Is mere presence voldoende?........................................................................................18
Is sociale- activeringstheorie nu bewezen?....................................................................18
Meerderheidsinvloed..................................................................................................... 18
Basisparadigma van Asch..............................................................................................19
Determinanten van sociale invloed................................................................................20
Gelijk hebben en gelijk krijgen....................................................................................20
Steun van geestverwant.............................................................................................20
Trivialiteit van een beoordelingstaak?........................................................................20
Minderheidsinvloed........................................................................................................ 20


1

, Omgekeerde paradigma van Asch.................................................................................20
Toch invloed van minderheid?.......................................................................................21
Het basisparadigma van Moscovici................................................................................21
Meerderheid versus minderheid: fundamenteel verschillend?.......................................22
Expliciete sociale invloed: Het inwilligen van verzoeken/ gehoorzamen aan bevelen....22
Basisparadigma van Milgram en het ‘finale vooronderzoek’..........................................23
De ‘officiële’ Milgramstudies..........................................................................................24
variaties......................................................................................................................... 24
De ‘verdwenen’ Milgramstudies.....................................................................................26
Andere ethische vragen over het Milgramonderzoek.....................................................26
Conceptuele replicaties van het Milgramonderzoek......................................................26
naar een verklaring?...................................................................................................... 27
Milgram en de Holocaust...............................................................................................27
Hoofdstuk 5: stereotypes..................................................................................................28
Woord vooraf................................................................................................................. 28
Wat zijn stereotypes?.................................................................................................... 28
Hoe zijn stereotypes te meten?.....................................................................................29
Waar komen stereotypes vandaan?...............................................................................29
Categorisering als eigenschap van informatieverwerking..............................................29
Het opbouwen van een (gunstig) zelfbeeld....................................................................30
Het in stand houden van de maatschappelijke status quo.............................................30
Stereotypes en de verwerking van informatie over personen........................................30
Stereotypes en de identificatie van gedrag...................................................................30
Stereotypes bepalen mee hoe mensen gedrag verklaren..............................................31
Stereotypes bepalen mee hoe we mensen beoordelen.................................................31
Stereotypes bepalen mee overt gedrag.........................................................................32
Stereotypes houden zichzelf in stand............................................................................33
Waarom zo weerbarstig/ sterk blijven bestaan?.........................................................33
Hoe kunnen stereotypes veranderen?........................................................................34
Slotbeschouwing............................................................................................................ 35
Hoofdstuk 4: attitudes...................................................................................................... 35
Woord vooraf................................................................................................................. 35
De voorspellende waarde van metingen van attitudes..................................................36
Meting van attitudes door zelfbeschrijvingen................................................................36
Attitudes en gedrag....................................................................................................... 36
Indirecte metingen van attitudes...................................................................................37
APT: affective priming test.........................................................................................38
De vorming van attitudes..............................................................................................38


2

, Evaluatief leren.......................................................................................................... 39
Contactconditionering................................................................................................ 39
Baanbrekende demonstraties van ‘mere exposure’......................................................39
Mere exposure is geen artefact.....................................................................................40
Mere exposure buiten het laboratorium.........................................................................41
Kenmerken mere exposure............................................................................................ 41
Naar een verklaring....................................................................................................... 42
speciaal geval van contactconditionering......................................................................43
Attitudeverandering via gedragsverandering................................................................44
Cognitieve dissonantietheorie.......................................................................................44
Onderzoek geïnspireerd door de cognitieve-dissonantietheorie.................................45
Leidt het maken van een keuze tot de re-evaluatie van de opties?............................45
Zelfperceptie, zelfaffirmatie en evaluatieve gedragsaansteking....................................47
Zelfperceptietheorie................................................................................................... 47
Zelfaffirmatietheorie................................................................................................... 47
Evaluatieve gedragsaansteking..................................................................................47
Hoofdstuk 6: agressie....................................................................................................... 48
Woord vooraf................................................................................................................. 48
Hoe valt agressief gedrag te bestuderen?.....................................................................49
De meting van agressie................................................................................................. 49
De manipulatie van ervaren agressie & agressie uitlokken...........................................50
Oorzaken van agressie..................................................................................................51
Aangeboren?.............................................................................................................. 51
aangeleerd................................................................................................................. 51
Frustratie-agressie hypothese.......................................................................................52
Provocatie en agressie -hypothese................................................................................52
De perceptie van provocatie.......................................................................................... 52
Alleen agressie tegen de provocateur?..........................................................................53
Is de agressie proportioneel aan de provocatie?............................................................53
Voelen we ons beter na een agressieve reactie op provocatie?....................................53
Voelen we ons beter na een agressieve reactie op provocatie?....................................54
Agressie en uitsluiting................................................................................................... 55
Het general Agression Model.........................................................................................55
gewelddadige computerspellen.....................................................................................56




SOCIALE PSYCHOLOGIE
3

,INLEIDING
WAT IS SOCIALE PSYCHOLOGIE?
- Wetenschappelijke studie van manier waarop gedrag van mensen beïnvloed wordt
door aanwezigheid van anderen
o Gedrag
 overt gedrag= gedrag is zichtbaar voor anderen (handelingen)
 covert gedrag= gedrag niet onmiddellijk waarneembaar door
anderen (gedachten en gevoelens)
o aanwezigheid
 Fysiek/feitelijk  door aanwezigheid gaan wij ons anders gedragen
 Bv rugzaktoerist
 Voorgesteld  denken wat anderen als mening zouden hebben
 Bv aankoopgedrag
 Impliciet/ onrechtstreeks  via reclame of producten beïnvloeden
 Bv supermarkt, verkeersdrempel

- Niet enkel beschrijven, ook verklaren en gevolgen aangeven
o Bestudeerd gedrag of oorzaken en/of gevolgen van sociale aard
- Fundamentele soc. psy.= algemene principes sociaal gedrag/invloeden op gedrag
individu  theoretisch onderzoek
- Toegepaste soc. psy= gebruikt inzichten fundamentele psy. om problemen te
begrijpen/oplossen + onderzoeken effecten van oplossingen praktijkgericht
onderzoek




UITGANGSPUNTEN SOCIALE PSYCHOLOGIE
- Situationele gedragsdeterminanten  verklaringen zoeken in context van de
mensen = situationisme
- Omgekeerd aan differentiële psychologie  verklaren via
persoonlijkheidskenmerken = dispositionisme
- Interactionisme= combinatie van beiden
- Omdat we het gedrag verklaren wil niet zeggen dat we het goedkeuren en
mogen doen
 Er zijn andere gedragsdeterminanten  onderzocht in andere deeldisciplines
- Experimenteel onderzoek  gemakkelijk feitelijke conclusies over causale relaties
- Andere methoden indien onmogelijk of ethisch onwenselijk
 Bv veldexperimenten/ observatie spontaan voorkomend gedrag
- Dieronderzoek conclusies als het niet enkel bij mens voorkomt
- Bv. Sneller leren alleen, ook bij kakkerlakken en parkieten
- Kennisopbouw  meerdere experimenten nodig voor conclusies
- Niet enkel gedrag beschrijven  gedrag kunnen voorspellen?  wat is de
oorzaak?




RELATIE SOCIALE PSYCHOLOGIE EN MENSENKENNIS/INTUÏTIE
Kritiek op onderzoek


4

, - Wat men verwacht  onderzoek gezien als onnodig
- Wat men niet heeft bedacht  wist je ervoor al, link met ervaringen
- Wat men niet verwacht  onderzoek klopt niet, is frauduleus

Intuïtie is niet getoetst en op basis van individuele ervaring

- Bv. Lief, soort zoekt soort of opposite attracts
- Bv. Advies

Sociale psychologie  wetenschappelijk onderzoek

 Intuïtie is niet altijd fout, maar is gewoon niet wetenschappelijk aangetoond

verschillen

- Systematisch   eenzijdige selectie
- Niet uit één situatie concluderen
- Objectief  subjectief
- Iets is waarheid voor iemand, maar niet meteen voor iedereen
- Gecontroleerd   onderhevig
- Geen beïnvloeding




HOOFDSTUK 1: METHODES VAN SOCIAALPSYCHOLOGISCH
ONDERZOEK
BESCHRIJVENDE METHODE
 je wil feiten verzamelen, gedrag begrijpen

1) Observatie= kijken naar gedrag van mensen
Bv. Wachtverzachters  aftelsysteem, mensen onzeker want
onvoorspelbaar
 Minder door rood rijden
Men kijkt en telt hoeveel mensen wachten of doorrijden
- Ecologische validiteit= mate waarin onderzoek conclusies toelaat over het
natuurlijk voorkomende gedrag van mensen die ze in het echte leven ook
tegenkomen  komt het overeen met dagelijkse realiteit
- Nadelen
 Hoe lang voordat je iets observeert?
 Kan heel lang duren, bv helpen van mensen in situatie
 Geen conclusies mogelijk over oorzaak van gedrag
 Bv. Factoren van omgeving, geslacht, tijd,… hebben invloed
2) Zelfbeschrijvingen= vragen aan mensen over hun gedrag
 Nadelen:
 mensen weten niet altijd (meer) waarom ze iets doen, kunnen het niet
beschrijven
 mensen kunnen niet voorspellen wat ze zullen doen
 geen gelegenheid om juist te antwoorden bv. Vragenlijsten
 niet willen beschrijven  sociale wenselijkheid, schaamte, sociale norm, we
passen antwoord aan aan persoon die het vraagt
 Voordelen
 vat krijgen op coverte processen

5

,  vat krijgen op zeldzaam overt gedrag
 bv. Scheidingsfeestjes, waarom, hoe, gedachten erbij
- het nut
 inspiratie opdoen om meer onderzoek te doen
 aanwezigheid van sociale norm (beperking)
 event sampling  momenten per dag vragen invullen
 day reconstruction method  1 keer per dag beschrijven wat er
gebeurde in de volledige dag en gevoelens/gedachten erbij

CORRELATIONELE METHODE
 is er een samenhang tussen 2 variabelen

 Men kan voorspellingen maken
a. Correlatiecoëfficiënt tussen -1 en 1
 Positief: stijging zorgt voor stijging of daling zorgt voor daling
 Negatief: stijging zorgt voor daling of daling zorgt voor stijging
 Nulcorrelatie: geen samenhang tussen variabelen
 Correlatie is geen causatie  samenhang wil niet noodzakelijk zeggen dat het een
oorzaak-gevolg relatie is

EXPERIMENTELE METHODE
 wat veroorzaakt gedrag

1) Onafhankelijke variabele: een variabele waarvan verwacht wordt dat die invloed
heeft op een afhankelijke variabele
 Of kleur overeenkwam met woord of niet
2) Afhankelijke variabele: het gedrag dat gemeten wordt
 Bv de tijd, snelheid (bij experiment van kleuren en woorden)
- Onafhankelijke variabele is oorzaak van afhankelijke variabele
- Bv. Plantjes; mineralen= onafhankelijk en grootte plantje= afhankelijk
- Manipulatie: variatie in oorzaak variatie in gevolg
- Controle- en experimentele condities
- Significante effecten  betekenisvol verschillend, berust niet op toeval
- Zoveel mogelijk alle andere mogelijke oorzaken constant houden  enkel
manipulatie mag je veranderen

Vb. storende variabele in onderzoek tussen pepsi en coca cola

Letters op glazen waarin ze cola inschenken

 Storende variabelen vermijden

Voordelen:

- Kleine steekproeven volstaan
- Weinig foutenvariabiliteit  alle andere invloeden gelijk houden
- Statistische technieken die bepalen of verschil significant is, houden
rekening met steekproefgrootte
- Of A invloed heeft op B en niet over hoe vaak A en B voorkomen
- Daadwerkelijke gedrag wordt geobserveerd, niet wat mensen zeggen dat ze doen
- Laag alledaags realisme: mensen in precies dezelfde omgeving en meer
mogelijkheden voor manipulaties


6