Samenwerkingsvaardigheden
1. Neurobiologie
- Homo Homini Lupus: “de oorlog van allen tegen allen”
o Moraal moet de revaliteit & agressie binnen de perken houden (mens is van nature een wolf)
- Sociaal Darwinisme (Herbert Spencer)
o In een vrije wereld, waar competitie mogelijk is, is het ieder voor zich:
De meest intelligente, meest ambitieuze & productiefste wint.
Hieruit komt de meest ideale mpij voort.
o Herverdeling van rijk naar arm leidt tot onafhankelijkheid en moet worden afgeraden.
o Inferieure rassen verdwijnen ten voordele van de dominante rassen.
o Spencerisme: de strijd om het bestaan, recht vd sterkste
Genetische voortbestemdheid (arm, werkloos, zwak…)
Hulp is nutteloos eigen schuld principe.
Aantasting van het empatisch vermogen kan leiden tot gruweldaden:
- Fanatisme, ideologisch of religieus geïnspireerd
- Onkritische of blinde volgzaamheid (onwetendheid, angst…)
- Groepsgevoel: inside group VS outside group (sociale categorisering, stereotypering, othering, ontmenselijking…)
Door bepaalde denkpatronen te introduceren (sociaal darwinisme, neoliberalisme…) of maatschappelijke
omstandigheden te creëren tast men het empatisch vermogen aan.
De mogelijkheid om op grote schaal en intens samen te werken is het succes van onze soort:
- Recent onderzoek weerlegt de ‘vernistheorie’ (= dun laagje vernis van moraal boven de zelfzuchtige ware aard).
- De mens (en andere dieren) beschikt over een aangeboren aanleg tot empathie, altruïsme &
samenwerking.
- Drie lagen van empathie:
o Imitatie & synchronisatie (geeuwen, lachen…, kopiëren van uitdrukkingen, gebaren, houdingen,
emotionele besmetting)
o Theory of mind: invoelen en inschatten van gevoelens, verlangens, gedachten…
Cognitieve empathie: rationeel inschatten van gedachten & gevoelens (vraagt
inspanning)
o Sympathie, medeleven, meevoelen en de drang te helpen (altruïsme).
Affectieve empathie: gevoelsmatig inleven
Onderscheid sympathie (meer afstand) – compassie (verbondenheid).
Noodzaak & voordelen van het samenwerken:
- Mens wordt prematuur geboren.
- Lange kindertijd.
o Mensenkind afhankelijk van omgeving (coöperatieve opvoeding) en ouders.
- Mens is enige zoogdier met adolescentieperiode en -brein.
o Adolescentie: vooral sociaal gedrag wijzigt in die periode.
o Kennisoverdracht over generaties heen.
- Menselijke intelligentie product van collectieve brein.
o Cognitieve intelligentie accordeert met sociale intelligentie.
- Mens is heel kwetsbaar.
o Sociale & cognitieve intelligentie succesvolle eigenschap.
o Enkel overleven dankzij hulp & zorg van anderen.
- Slim zijn = betere samenwerking = meer empathie = meer welbevinden = slimmer = …
- De mens past succesvol zijn omgeving aan aan zijn behoeften (en niet omgekeerd):
, o Snelle omslag binnen moeilijke omstandigheden.
1.1. De basis van het samenwerken – wetenschappelijke inzichten
Neurowetenschappelijke basis:
Moderne beeldvormtechnieken:
- fMRI
o Functional Magnetic Resonance Imaging: verschil O2 arm O2 rijk bloed energieverbruik.
o Bewijs van prosociaal & samenwerkingsgedrag terug te vinden in de hersenen.
o Neurobiologische bouwstenen van prosociaal gedrag bij de mens gemakkelijker in beeld te
brengen.
1.1.1. Spiegelneuronen
- Neocortex – zoogdierenbrein – reptielenbrein.
o Bewust verwerken info, redeneren, vermogen situatie van ander te voelen/ ervaren.
o Zelfde hersenregio als fysieke pijn.
o Primitieve laag van empathie, overname van kennis & vaardigheden, hoeft niet te leren
door trial and error, mens is uitstekende imitator.
o Evolutionair meest recente deel van de hersenen, stuurt sociaal gedrag, geassocieerd met
beloning en goed gevoel, bij dieren automatischer dan bij de mens, bij beschadiging imitatie
zonder morele rem.
- Virtueel spiegelen van gedrag & gevoelens in het brein.
o Bewegingspatronen, gelaatsuitdrukkingen (vb. walging), fysieke pijn & emotionele pijn.
- Sterke activiteit in prefrontale cortex bij de mens.
- Basis voor imitatie.
- Proef makaak aap Rizzolatti:
o Elektroden (brengen actieve neuronen in beeld) in hersenregio van grijpfunctie; pindanoot
grijpen uit hand onderzoeker.
o Toevallige bemerking: ook actief als onderzoeker grijpt.
1.1.2. Oxytocine (knuffelhormoon)
- Leidt tot zorggedrag bij zoogdieren.
- Hechting & scheidingsangst (bij scheiding zakt oxytocinegehalte).
- Stimuleert weeën & stuwing moedermelk.
- Zuigen van kind stimuleert oxytocineaanmaak.
- Verlaagt cortisolgehalte in bloed.
- Verhoogt vertrouwen, hechting & binding.
- Maakt minder bang, verhoogt empathie (hersencentra verantwoordelijk voor angstregulatie).
- Verminderde activiteit van de amygdalae.
- Helend effect op sociale wonden en fysieke wonden.
o Ontstekingsremmend: verlagen van risico op hart- & vaatziekten.
- Komt vrij bij knuffelen (8 hugs a day).
o Via stimulans Nervus Vagus.
- Proef Sue Carte:
o Prairiewoelmijzen vader monogaam, voedt jongen op, meer sociaal gedrag.
Hoge dichtheid oxytocinereceptoren in centra bekend voor beloningsgevoelens.
o Bergwoelmuizen jongen snel zelfstandig, vader polygaam, laat kroost in de steek, weinig
sociaal gedrag.
, 1.1.3. Nervus Vagus
- Fight or flight response
- Het parasympathische deel bevordert de assimilatie. Bij assimilatie worden de biologische stoffen
gevormd waaruit de lichaamsweefsels bestaan (vb: spijsvertering, nierfuncties…)
- Het somatisch zenuwstelsel dient voor bewuste waarneming, willekeurige bewegingen en
verwerking van opgenomen informatie (integratie). Hier zijn zintuigen en skeletspieren bij
betrokken. Door het somatische zenuwstelsel worden houding & beweging vh lichaam geregeld.
1.1.4. Tiende hersenzenuw
- Somatische/ willekeurige zenuwstelsel
- Autonoom/ onwillekeurige zenuwstelsel
o Ortosympatisch zenuwstelsel: brengt lichaam in toestand van arbeid (energie).
o Parasympatisch zenuwstelsel: brengt lichaam naar toestand van rust & herstel (Nervus Vagus)
- Bij zoogdieren voorste tak:
o Ademhalig (bewuste ademhaling)
o Aanzichtsspieren: gezichtsuitdrukkingen
o Stembanden
o Gehoorsbeentjes
o Lichaamshouding
- Vagale tonus: bij verhoging hartritme daalt, ademhaling daalt…
- Activering Nervus Vagus:
o Rustig & kalm gevoel, maakt ons meer open voor anderen wordt afgeremd door stress.
1.1.5. De frontale & prefrontale cortex
- Verwerking van informatie uit de zintuigen.
- Samenwerking met centrale & perifere zenuwstelsel.
- De basis van zelfcontrole, zelfbeheersing & wilskracht.
- Vermogen afremmen emotionele driften.
- Doelmatig reageren, abstract denken, plannen, voorspellingen & beslissingen nemen.
Hoge graad van zelfbeheersing:
- Meer activiteit in de prefrontale cortex.
Hoge graad van impulsiviteit:
- Minder activiteit in de prefrontale cortex.
- Meer activiteit in primitieve subcorticale regio’s.
Groeit lang door (ong. 25 jaar):
- Adolescentenbrein: meer risicogedrag, minder zelfcontrole…
1.1.6. VEN-neuronen & zelfbewustzijn
- De spiegeltest:
o Zichzelf herkennen in de spiegel (vanaf 2 jaar).
Aanwijzing van een aanwezig zelfbewustzijn, zelfbesef.
Zonder zelfbesef moeilijk besef van ander: prosociaal gedrag.
o Spiegelproef:
Slagen: vermogen tot mentale spiegeling abstractie van jezelf.
Spiegelproef kleine kinderen gelinkt aan proef herkennen verdriet bij volwassenen
(om gebroken lepel).
Vanaf 2 jaar komt ook besef bij kinderen van een onafhankelijk wezen.
o Verhouding hersenvolume/ lichaamsvolume groot bij dieren die zichzelf herkennen (complexe
hersenstructuur)
, Ze onderhouden complexe, langdurige relaties, ook met niet-familie.
Sterk cognitieve vaardigheden & probleemoplossend vermogen.
VEN-zenuwcellen:
- Neurowetenschapper Constantin Von Economo.
- Aanwezig bij de soorten die zichzelf herkennen in de spiegel.
o Meest bij de mens, minder bij chimps & bonobo’s.
- Bij front-temporale dementie:
o Eerst verlies van zelfbesef, perspectief, schaamtegevoel…
o Selectieve degeneratie van VEN-neuronen.
- Slechts enkele vertakkingen, maar hele lange:
o Snelle verbinding tss zenuwcelnetwerken van verschillende modules in het brein.
De aanraking:
- Gemis van aanraking bij pasgeborene:
o Stoornissen van gemoed, verstand & zelfbeheersing.
o Vatbaar voor infecties.
o Ernstige hechtingstoornissen.
- Gebonden aan cultuur & context (aanraking gemoduleerd door hogere hersenfuncties).
o Experimenten:
Kelner raakt klant lichtjes aan meer fooi.
Dokter wordt zorgzamer geëvalueerd bij aanraking lager niveau stresshormoon
bij patiënten.
- Persoonlijk contact tss teamleden is parameter voor succes vh team.
- Bij apen: vlooien.
- Kangoeroemethode: kind op buik & borst leggen gezonde ontwikkeling (oxytocine).
- Bij muizen treed bij gebrek aan aanraking (hoger stresshormoon) een verandering op in het DNA.
o Wordt doorgegeven aan volgende generatie.
o Ook minder zorg voor eigen nakomelingen.
1.1.7. Neurobiologie
- Huid zit vol receptoren.
o Paar miljoen pijnreceptoren, half miljoen aanraking- & drukreceptroen, honderdduizend
voor jeuk, koude…
- Elektrisch signaal naar hersenen.
- Hersenen integreren signaal met dat van andere zintuigen.
o Ook met andere hersencentra gecombineerd:
o Psychische gevoelens, aandacht, verwachtingen, context, herinneringen…
- Somatosensorische cortex.
- Proef: warme koffie vasthouden evaluatie van ander spontaan warmer, vriendelijker, meer
vertrouwen… dan koude koffie.
- Hersenen zijn evolutionair geprogrammeerd minder aandacht aan eigen aanrakingen te
besteden (jezelf kietelen).
1. Neurobiologie
- Homo Homini Lupus: “de oorlog van allen tegen allen”
o Moraal moet de revaliteit & agressie binnen de perken houden (mens is van nature een wolf)
- Sociaal Darwinisme (Herbert Spencer)
o In een vrije wereld, waar competitie mogelijk is, is het ieder voor zich:
De meest intelligente, meest ambitieuze & productiefste wint.
Hieruit komt de meest ideale mpij voort.
o Herverdeling van rijk naar arm leidt tot onafhankelijkheid en moet worden afgeraden.
o Inferieure rassen verdwijnen ten voordele van de dominante rassen.
o Spencerisme: de strijd om het bestaan, recht vd sterkste
Genetische voortbestemdheid (arm, werkloos, zwak…)
Hulp is nutteloos eigen schuld principe.
Aantasting van het empatisch vermogen kan leiden tot gruweldaden:
- Fanatisme, ideologisch of religieus geïnspireerd
- Onkritische of blinde volgzaamheid (onwetendheid, angst…)
- Groepsgevoel: inside group VS outside group (sociale categorisering, stereotypering, othering, ontmenselijking…)
Door bepaalde denkpatronen te introduceren (sociaal darwinisme, neoliberalisme…) of maatschappelijke
omstandigheden te creëren tast men het empatisch vermogen aan.
De mogelijkheid om op grote schaal en intens samen te werken is het succes van onze soort:
- Recent onderzoek weerlegt de ‘vernistheorie’ (= dun laagje vernis van moraal boven de zelfzuchtige ware aard).
- De mens (en andere dieren) beschikt over een aangeboren aanleg tot empathie, altruïsme &
samenwerking.
- Drie lagen van empathie:
o Imitatie & synchronisatie (geeuwen, lachen…, kopiëren van uitdrukkingen, gebaren, houdingen,
emotionele besmetting)
o Theory of mind: invoelen en inschatten van gevoelens, verlangens, gedachten…
Cognitieve empathie: rationeel inschatten van gedachten & gevoelens (vraagt
inspanning)
o Sympathie, medeleven, meevoelen en de drang te helpen (altruïsme).
Affectieve empathie: gevoelsmatig inleven
Onderscheid sympathie (meer afstand) – compassie (verbondenheid).
Noodzaak & voordelen van het samenwerken:
- Mens wordt prematuur geboren.
- Lange kindertijd.
o Mensenkind afhankelijk van omgeving (coöperatieve opvoeding) en ouders.
- Mens is enige zoogdier met adolescentieperiode en -brein.
o Adolescentie: vooral sociaal gedrag wijzigt in die periode.
o Kennisoverdracht over generaties heen.
- Menselijke intelligentie product van collectieve brein.
o Cognitieve intelligentie accordeert met sociale intelligentie.
- Mens is heel kwetsbaar.
o Sociale & cognitieve intelligentie succesvolle eigenschap.
o Enkel overleven dankzij hulp & zorg van anderen.
- Slim zijn = betere samenwerking = meer empathie = meer welbevinden = slimmer = …
- De mens past succesvol zijn omgeving aan aan zijn behoeften (en niet omgekeerd):
, o Snelle omslag binnen moeilijke omstandigheden.
1.1. De basis van het samenwerken – wetenschappelijke inzichten
Neurowetenschappelijke basis:
Moderne beeldvormtechnieken:
- fMRI
o Functional Magnetic Resonance Imaging: verschil O2 arm O2 rijk bloed energieverbruik.
o Bewijs van prosociaal & samenwerkingsgedrag terug te vinden in de hersenen.
o Neurobiologische bouwstenen van prosociaal gedrag bij de mens gemakkelijker in beeld te
brengen.
1.1.1. Spiegelneuronen
- Neocortex – zoogdierenbrein – reptielenbrein.
o Bewust verwerken info, redeneren, vermogen situatie van ander te voelen/ ervaren.
o Zelfde hersenregio als fysieke pijn.
o Primitieve laag van empathie, overname van kennis & vaardigheden, hoeft niet te leren
door trial and error, mens is uitstekende imitator.
o Evolutionair meest recente deel van de hersenen, stuurt sociaal gedrag, geassocieerd met
beloning en goed gevoel, bij dieren automatischer dan bij de mens, bij beschadiging imitatie
zonder morele rem.
- Virtueel spiegelen van gedrag & gevoelens in het brein.
o Bewegingspatronen, gelaatsuitdrukkingen (vb. walging), fysieke pijn & emotionele pijn.
- Sterke activiteit in prefrontale cortex bij de mens.
- Basis voor imitatie.
- Proef makaak aap Rizzolatti:
o Elektroden (brengen actieve neuronen in beeld) in hersenregio van grijpfunctie; pindanoot
grijpen uit hand onderzoeker.
o Toevallige bemerking: ook actief als onderzoeker grijpt.
1.1.2. Oxytocine (knuffelhormoon)
- Leidt tot zorggedrag bij zoogdieren.
- Hechting & scheidingsangst (bij scheiding zakt oxytocinegehalte).
- Stimuleert weeën & stuwing moedermelk.
- Zuigen van kind stimuleert oxytocineaanmaak.
- Verlaagt cortisolgehalte in bloed.
- Verhoogt vertrouwen, hechting & binding.
- Maakt minder bang, verhoogt empathie (hersencentra verantwoordelijk voor angstregulatie).
- Verminderde activiteit van de amygdalae.
- Helend effect op sociale wonden en fysieke wonden.
o Ontstekingsremmend: verlagen van risico op hart- & vaatziekten.
- Komt vrij bij knuffelen (8 hugs a day).
o Via stimulans Nervus Vagus.
- Proef Sue Carte:
o Prairiewoelmijzen vader monogaam, voedt jongen op, meer sociaal gedrag.
Hoge dichtheid oxytocinereceptoren in centra bekend voor beloningsgevoelens.
o Bergwoelmuizen jongen snel zelfstandig, vader polygaam, laat kroost in de steek, weinig
sociaal gedrag.
, 1.1.3. Nervus Vagus
- Fight or flight response
- Het parasympathische deel bevordert de assimilatie. Bij assimilatie worden de biologische stoffen
gevormd waaruit de lichaamsweefsels bestaan (vb: spijsvertering, nierfuncties…)
- Het somatisch zenuwstelsel dient voor bewuste waarneming, willekeurige bewegingen en
verwerking van opgenomen informatie (integratie). Hier zijn zintuigen en skeletspieren bij
betrokken. Door het somatische zenuwstelsel worden houding & beweging vh lichaam geregeld.
1.1.4. Tiende hersenzenuw
- Somatische/ willekeurige zenuwstelsel
- Autonoom/ onwillekeurige zenuwstelsel
o Ortosympatisch zenuwstelsel: brengt lichaam in toestand van arbeid (energie).
o Parasympatisch zenuwstelsel: brengt lichaam naar toestand van rust & herstel (Nervus Vagus)
- Bij zoogdieren voorste tak:
o Ademhalig (bewuste ademhaling)
o Aanzichtsspieren: gezichtsuitdrukkingen
o Stembanden
o Gehoorsbeentjes
o Lichaamshouding
- Vagale tonus: bij verhoging hartritme daalt, ademhaling daalt…
- Activering Nervus Vagus:
o Rustig & kalm gevoel, maakt ons meer open voor anderen wordt afgeremd door stress.
1.1.5. De frontale & prefrontale cortex
- Verwerking van informatie uit de zintuigen.
- Samenwerking met centrale & perifere zenuwstelsel.
- De basis van zelfcontrole, zelfbeheersing & wilskracht.
- Vermogen afremmen emotionele driften.
- Doelmatig reageren, abstract denken, plannen, voorspellingen & beslissingen nemen.
Hoge graad van zelfbeheersing:
- Meer activiteit in de prefrontale cortex.
Hoge graad van impulsiviteit:
- Minder activiteit in de prefrontale cortex.
- Meer activiteit in primitieve subcorticale regio’s.
Groeit lang door (ong. 25 jaar):
- Adolescentenbrein: meer risicogedrag, minder zelfcontrole…
1.1.6. VEN-neuronen & zelfbewustzijn
- De spiegeltest:
o Zichzelf herkennen in de spiegel (vanaf 2 jaar).
Aanwijzing van een aanwezig zelfbewustzijn, zelfbesef.
Zonder zelfbesef moeilijk besef van ander: prosociaal gedrag.
o Spiegelproef:
Slagen: vermogen tot mentale spiegeling abstractie van jezelf.
Spiegelproef kleine kinderen gelinkt aan proef herkennen verdriet bij volwassenen
(om gebroken lepel).
Vanaf 2 jaar komt ook besef bij kinderen van een onafhankelijk wezen.
o Verhouding hersenvolume/ lichaamsvolume groot bij dieren die zichzelf herkennen (complexe
hersenstructuur)
, Ze onderhouden complexe, langdurige relaties, ook met niet-familie.
Sterk cognitieve vaardigheden & probleemoplossend vermogen.
VEN-zenuwcellen:
- Neurowetenschapper Constantin Von Economo.
- Aanwezig bij de soorten die zichzelf herkennen in de spiegel.
o Meest bij de mens, minder bij chimps & bonobo’s.
- Bij front-temporale dementie:
o Eerst verlies van zelfbesef, perspectief, schaamtegevoel…
o Selectieve degeneratie van VEN-neuronen.
- Slechts enkele vertakkingen, maar hele lange:
o Snelle verbinding tss zenuwcelnetwerken van verschillende modules in het brein.
De aanraking:
- Gemis van aanraking bij pasgeborene:
o Stoornissen van gemoed, verstand & zelfbeheersing.
o Vatbaar voor infecties.
o Ernstige hechtingstoornissen.
- Gebonden aan cultuur & context (aanraking gemoduleerd door hogere hersenfuncties).
o Experimenten:
Kelner raakt klant lichtjes aan meer fooi.
Dokter wordt zorgzamer geëvalueerd bij aanraking lager niveau stresshormoon
bij patiënten.
- Persoonlijk contact tss teamleden is parameter voor succes vh team.
- Bij apen: vlooien.
- Kangoeroemethode: kind op buik & borst leggen gezonde ontwikkeling (oxytocine).
- Bij muizen treed bij gebrek aan aanraking (hoger stresshormoon) een verandering op in het DNA.
o Wordt doorgegeven aan volgende generatie.
o Ook minder zorg voor eigen nakomelingen.
1.1.7. Neurobiologie
- Huid zit vol receptoren.
o Paar miljoen pijnreceptoren, half miljoen aanraking- & drukreceptroen, honderdduizend
voor jeuk, koude…
- Elektrisch signaal naar hersenen.
- Hersenen integreren signaal met dat van andere zintuigen.
o Ook met andere hersencentra gecombineerd:
o Psychische gevoelens, aandacht, verwachtingen, context, herinneringen…
- Somatosensorische cortex.
- Proef: warme koffie vasthouden evaluatie van ander spontaan warmer, vriendelijker, meer
vertrouwen… dan koude koffie.
- Hersenen zijn evolutionair geprogrammeerd minder aandacht aan eigen aanrakingen te
besteden (jezelf kietelen).
