FISCAAL RECHT 2024-2025
HI: begrippen en principes
1. Het begrip ‘belasting’
Definitie – Een belasting is een door de overheid eenzijdig opgelegde en verplichte bijdrage op
personen of feiten die een band hebben met het territorium waarop de overheid gezag uitoefent
en die bestemd is om diensten van algemeen nut te financieren.
- Relevantie?
- “in cash”, maar niet altijd.. zie historische voorbeelden (Tienden of “Opera Publica”),
maar ook recentere voorbeelden zoals de Vlaamse erfbelasting
Door de overheid:
- Belastingen worden opgelegd door overheid als (enige) drager van soevereiniteit.
- Federale overheid, gewest, gemeenschap, provincie en gemeente.
- FOD Financiën (fiscus) maakt zelf uitvoerbare titel via kohieren.
Eenzijdig en verplicht :
- Geen keuzemogelijkheid (openbare orde).
- Waarom? Economische redenen: risico op marktfalen bij publieke goederen en
schaalvoordelen
- Niet alle betalingen aan de overheid zijn echter belastingen
à bv. SZ-bijdragen zijn geen belastingen
- Sancties en dwangmaatregelen
Territorialiteit :
- Gevolg van soevereiniteit
- Overheid kan slechts belasten als er een voldoende band (‘nexus’) is met het territorium.
- Digitale economie?
Voor algemeen nut :
- Uitgave dient om kosten van de overheid te dekken
- Politiek discretionair
à ze doen er eigenlijk mee wat ze willen, het volk hoeft het niet echt te weten
- Afwezigheid aanwijsbare en individuele tegenprestatie
2. Andere he6ingen en bijzondere categorieën
- Opgelet: formele benaming is niet relevant
Bv. solidariteitsbijdragen: er komt een algemene solidatriteitsbijdrage van 10% op de
toekomstige gerealiseerde meerwaarde van financiële active, incl. crypto-active,
1
, FISCAAL RECHT 2024-2025
opgebouwd vanaf het moment van de invoering van de bijdrage è wordt toch als
belastingen gezien
à retributies
- Vergoeding voor tegenprestatie door overheid in rechtstreeks en onmiddellijk belang
begunstigde (geïndividualiseerde dienst)
- Retributie is dus geen belasting
- Beroep op dienst uit eigen belang (bijv. haven- en kaaigelden, tolgelden)
- Bedrag van de retributie moet in redelijke verhouding staan tot de verleende dienst –
anders is het toch een belasting
- Discussie omtrent ‘individueel beslissingsmoment’ (cf. “combi-taxen”)
à socialezekerheidsbijdragen
- Gesteund op het solidariteits-en het verzekeringsbeginsel (bijdrageplicht schept recht op
ontvangst voordelen), viseren specifieke aanwending (bepaalde uitgaven)
- Nuance GrwH 2021: “een voldoende relevante band bestaat tussen de
bijdrageplichtigen en het collectief der sociaal verzekerden van wie de sociale
bescherming mede door de bijdrage wordt gefinancierd”.
- Niet betaald aan FOD Financiën maar aan parastatale instellingen belast met inning
ervan
- Inning door RSZ-instellingen: verschil tussen invordering SZ en belasting vervaagt. Sedert
2017 schept RSZ ook uitvoerbare titel (kohier) maar alleen nadat uitnodiging tot betaling
niet werd gehonoreerd
- Geen jaarlijkse wettelijke controle door parlement
à verhaalbelastingen
- Verplichte heaing door overheid n.a.v. specifieke prestatie, ook wanneer
belastingplichtige er geen specifiek voordeel uit haalt (onweerlegbaar vermoeden)
- Maar geen individueel beslissingsmoment voor de betaler (óretributie) dus niet
vermijdbaar
- Bijv. aanleg riolering
à directe en indirecte belastingen
- Directe belastingen
o Raakt een voortdurende toestand en wordt periodiek geïnd via aanslag lastens
diegene die zich in belastbare toestand bevindt
o Bijv. personenbelasting, vennootschapsbelasting (en alle andere
inkomstenbelastingen)
- Indirecte belasting
o Treft een voorbijgaand feit of rechtshandeling en wordt afzonderlijk per transactie
geïnd
o Bijv. erfbelasting, btw
à afwentelbare en niet-afwentelbare belastingen
- Niet-afwentelbare belasting
2
, FISCAAL RECHT 2024-2025
o Economisch gedragen door degene die de wet aanduidt als schuldenaar
o Bijv. erfbelasting, personenbelasting
- Afwentelbare belasting
o De wettelijke schuldenaar wentelt de kost economisch af (geheel/gedeeltelijk) op
een derde
o Bijv. accijnzen, douanerechten
à vormen van dubbele belasting
- Juridische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen)
wordt in hoofde van dezelfde persoon tweemaal aan dezelfde belasting onderworpen
o Doet zich vooral voor bij grensoverschrijdende investeringen/activiteiten
- Economische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen)
wordt in hoofde van twee verschillende personen tweemaal aan belasting onderworpen
o Bijv. betaling van een vergoeding voor diensten die niet- aftrekbaar is bij de
betaler maar toch belastbaar is bij de genieter
à belastingsontwijking en belastingsontduiking
- Belastingontduiking (fiscale fraude) is het opzettelijk ontwijken van wettelijk
verschuldigde belasting.
o Twee vereiste elementen:
§ 1. Materieel element: inbreuk op de fiscale wetgeving.
§ 2. Intentioneel element: het opzet om belasting te ontwijken.
o Voorbeeld: fictieve kosten of inkomsten, prijsbewimpeling
- Belastingontwijking is géén misdrijf.
- Er is een intentioneel element (bedoeling om belasting te verminderen), maar géén
materieel element (geen inbreuk op de wet).
- Bijv.: onthouding of substitutie
- Belastingontwijking is dus niet strafbaar, maar kan wel door de wetgever worden
tegengegaan.
3. Waarom belasten?
à Functies van belastingen :
- Financieel: De belasting is een bijdrage waarmee de overheid haar uitgaven financiert.
De hoeveelheid belastingen die geïnd moeten worden is afhankelijk van de taken die de
staat op haar neemt.
- Herverdeling: Het fiscaal systeem kan gebruikt worden om de kosten te spreiden van de
uitgaven over de bevolking en hierdoor ook de inkomsten van de burgers te herverdelen.
Dit heeft voornamelijk een eaect op de structuur van de heaing.
- Regulering: Staten kunnen via het fiscaal systeem het gedrag beïnvloeden van haar
rechtsonderhorigen. Dit kan zowel in positieve zin (‘fiscale incentives’) als door
bestraaend te werken.
à bv. door het hoger belasten van schadelijke producten (bv. tabak)
3
, FISCAAL RECHT 2024-2025
Illustratie regulering: vraag- en aanbodcurve
- Onder normale omstandigheden toont de vraagcurve (dalend) de
hoeveelheid van een bepaald product dat de kopers bereid zijn te
kopen tegen een bepaalde prijs.
- De aanbodcurve (stijgend) toont de hoeveelheid door verkopers te
koop aangeboden tegen een bepaalde prijs.
- Het punt waar beide curves elkaar kruisen is de evenwichtsprijs. Op
dat punt is de marktprijs voldoende om leveranciers aan te moedigen
een bepaalde hoeveelheid van een product (Q1) te produceren en
consumenten bereid zijn tegen die prijs te kopen.
- Als de overheid de belasting op een bepaald product (bijvoorbeeld
tabak) verhoogt, verschuift de aanbodcurve naar links. Dit betekent dat de
consumentenprijs stijgt, wat resulteert in een lagere verkoop (Q2) van het schadelijke
product.
à rechtvaardiging van belastingsheBing
- Politieke en filosofische discussie
- Het profijtbeginsel of benefit theory
o “Taxes are the price we pay for a civilized society”
o Theorie van het sociaal contract (Rousseau) om natuurtoestand tegen te gaan
(Hobbes)
o + Rechtvaardiging voor heaen van belasting en omvang van de belasting
o - Belasting als compensatie voor het verkregen voordeel?
- De soevereiniteitstheorie
o De staat heeft het recht om beslissingen op te leggen aan een individu
o Link met het “territorium” van de staat
o + Link met andere rechtstakken en legaliteitsbeginsel (infra)
o - Zwaktes? Gevaar in niet-democratische of autoritaire regimes
4. Hoe belasten?
à algemeen
4
HI: begrippen en principes
1. Het begrip ‘belasting’
Definitie – Een belasting is een door de overheid eenzijdig opgelegde en verplichte bijdrage op
personen of feiten die een band hebben met het territorium waarop de overheid gezag uitoefent
en die bestemd is om diensten van algemeen nut te financieren.
- Relevantie?
- “in cash”, maar niet altijd.. zie historische voorbeelden (Tienden of “Opera Publica”),
maar ook recentere voorbeelden zoals de Vlaamse erfbelasting
Door de overheid:
- Belastingen worden opgelegd door overheid als (enige) drager van soevereiniteit.
- Federale overheid, gewest, gemeenschap, provincie en gemeente.
- FOD Financiën (fiscus) maakt zelf uitvoerbare titel via kohieren.
Eenzijdig en verplicht :
- Geen keuzemogelijkheid (openbare orde).
- Waarom? Economische redenen: risico op marktfalen bij publieke goederen en
schaalvoordelen
- Niet alle betalingen aan de overheid zijn echter belastingen
à bv. SZ-bijdragen zijn geen belastingen
- Sancties en dwangmaatregelen
Territorialiteit :
- Gevolg van soevereiniteit
- Overheid kan slechts belasten als er een voldoende band (‘nexus’) is met het territorium.
- Digitale economie?
Voor algemeen nut :
- Uitgave dient om kosten van de overheid te dekken
- Politiek discretionair
à ze doen er eigenlijk mee wat ze willen, het volk hoeft het niet echt te weten
- Afwezigheid aanwijsbare en individuele tegenprestatie
2. Andere he6ingen en bijzondere categorieën
- Opgelet: formele benaming is niet relevant
Bv. solidariteitsbijdragen: er komt een algemene solidatriteitsbijdrage van 10% op de
toekomstige gerealiseerde meerwaarde van financiële active, incl. crypto-active,
1
, FISCAAL RECHT 2024-2025
opgebouwd vanaf het moment van de invoering van de bijdrage è wordt toch als
belastingen gezien
à retributies
- Vergoeding voor tegenprestatie door overheid in rechtstreeks en onmiddellijk belang
begunstigde (geïndividualiseerde dienst)
- Retributie is dus geen belasting
- Beroep op dienst uit eigen belang (bijv. haven- en kaaigelden, tolgelden)
- Bedrag van de retributie moet in redelijke verhouding staan tot de verleende dienst –
anders is het toch een belasting
- Discussie omtrent ‘individueel beslissingsmoment’ (cf. “combi-taxen”)
à socialezekerheidsbijdragen
- Gesteund op het solidariteits-en het verzekeringsbeginsel (bijdrageplicht schept recht op
ontvangst voordelen), viseren specifieke aanwending (bepaalde uitgaven)
- Nuance GrwH 2021: “een voldoende relevante band bestaat tussen de
bijdrageplichtigen en het collectief der sociaal verzekerden van wie de sociale
bescherming mede door de bijdrage wordt gefinancierd”.
- Niet betaald aan FOD Financiën maar aan parastatale instellingen belast met inning
ervan
- Inning door RSZ-instellingen: verschil tussen invordering SZ en belasting vervaagt. Sedert
2017 schept RSZ ook uitvoerbare titel (kohier) maar alleen nadat uitnodiging tot betaling
niet werd gehonoreerd
- Geen jaarlijkse wettelijke controle door parlement
à verhaalbelastingen
- Verplichte heaing door overheid n.a.v. specifieke prestatie, ook wanneer
belastingplichtige er geen specifiek voordeel uit haalt (onweerlegbaar vermoeden)
- Maar geen individueel beslissingsmoment voor de betaler (óretributie) dus niet
vermijdbaar
- Bijv. aanleg riolering
à directe en indirecte belastingen
- Directe belastingen
o Raakt een voortdurende toestand en wordt periodiek geïnd via aanslag lastens
diegene die zich in belastbare toestand bevindt
o Bijv. personenbelasting, vennootschapsbelasting (en alle andere
inkomstenbelastingen)
- Indirecte belasting
o Treft een voorbijgaand feit of rechtshandeling en wordt afzonderlijk per transactie
geïnd
o Bijv. erfbelasting, btw
à afwentelbare en niet-afwentelbare belastingen
- Niet-afwentelbare belasting
2
, FISCAAL RECHT 2024-2025
o Economisch gedragen door degene die de wet aanduidt als schuldenaar
o Bijv. erfbelasting, personenbelasting
- Afwentelbare belasting
o De wettelijke schuldenaar wentelt de kost economisch af (geheel/gedeeltelijk) op
een derde
o Bijv. accijnzen, douanerechten
à vormen van dubbele belasting
- Juridische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen)
wordt in hoofde van dezelfde persoon tweemaal aan dezelfde belasting onderworpen
o Doet zich vooral voor bij grensoverschrijdende investeringen/activiteiten
- Economische dubbele belasting: dezelfde belastbare basis (bijv. inkomen, vermogen)
wordt in hoofde van twee verschillende personen tweemaal aan belasting onderworpen
o Bijv. betaling van een vergoeding voor diensten die niet- aftrekbaar is bij de
betaler maar toch belastbaar is bij de genieter
à belastingsontwijking en belastingsontduiking
- Belastingontduiking (fiscale fraude) is het opzettelijk ontwijken van wettelijk
verschuldigde belasting.
o Twee vereiste elementen:
§ 1. Materieel element: inbreuk op de fiscale wetgeving.
§ 2. Intentioneel element: het opzet om belasting te ontwijken.
o Voorbeeld: fictieve kosten of inkomsten, prijsbewimpeling
- Belastingontwijking is géén misdrijf.
- Er is een intentioneel element (bedoeling om belasting te verminderen), maar géén
materieel element (geen inbreuk op de wet).
- Bijv.: onthouding of substitutie
- Belastingontwijking is dus niet strafbaar, maar kan wel door de wetgever worden
tegengegaan.
3. Waarom belasten?
à Functies van belastingen :
- Financieel: De belasting is een bijdrage waarmee de overheid haar uitgaven financiert.
De hoeveelheid belastingen die geïnd moeten worden is afhankelijk van de taken die de
staat op haar neemt.
- Herverdeling: Het fiscaal systeem kan gebruikt worden om de kosten te spreiden van de
uitgaven over de bevolking en hierdoor ook de inkomsten van de burgers te herverdelen.
Dit heeft voornamelijk een eaect op de structuur van de heaing.
- Regulering: Staten kunnen via het fiscaal systeem het gedrag beïnvloeden van haar
rechtsonderhorigen. Dit kan zowel in positieve zin (‘fiscale incentives’) als door
bestraaend te werken.
à bv. door het hoger belasten van schadelijke producten (bv. tabak)
3
, FISCAAL RECHT 2024-2025
Illustratie regulering: vraag- en aanbodcurve
- Onder normale omstandigheden toont de vraagcurve (dalend) de
hoeveelheid van een bepaald product dat de kopers bereid zijn te
kopen tegen een bepaalde prijs.
- De aanbodcurve (stijgend) toont de hoeveelheid door verkopers te
koop aangeboden tegen een bepaalde prijs.
- Het punt waar beide curves elkaar kruisen is de evenwichtsprijs. Op
dat punt is de marktprijs voldoende om leveranciers aan te moedigen
een bepaalde hoeveelheid van een product (Q1) te produceren en
consumenten bereid zijn tegen die prijs te kopen.
- Als de overheid de belasting op een bepaald product (bijvoorbeeld
tabak) verhoogt, verschuift de aanbodcurve naar links. Dit betekent dat de
consumentenprijs stijgt, wat resulteert in een lagere verkoop (Q2) van het schadelijke
product.
à rechtvaardiging van belastingsheBing
- Politieke en filosofische discussie
- Het profijtbeginsel of benefit theory
o “Taxes are the price we pay for a civilized society”
o Theorie van het sociaal contract (Rousseau) om natuurtoestand tegen te gaan
(Hobbes)
o + Rechtvaardiging voor heaen van belasting en omvang van de belasting
o - Belasting als compensatie voor het verkregen voordeel?
- De soevereiniteitstheorie
o De staat heeft het recht om beslissingen op te leggen aan een individu
o Link met het “territorium” van de staat
o + Link met andere rechtstakken en legaliteitsbeginsel (infra)
o - Zwaktes? Gevaar in niet-democratische of autoritaire regimes
4. Hoe belasten?
à algemeen
4
