LP A – HCO Wondzorg – Basiswondzorg
3. Benadering van een wonde volgens TIME CDST
Time clinical decision support tool
- gestructureerd
- holistisch
- multidisciplinair team
- evidence based
- ontwikkeld door internationale experten groep
- wondbeoordeling via time, klinisch redeneren ondersteunen
Time CDST model - abcde benadering
- a: anamnese en actieve beoordeling van zvr en wonde
- aandacht oorzaak, zvr gebonden factoren, wondbeoordeling: time, helingstijd
- b: benadering op multi-/ interdisciplinaire wijze
- c: correctie zakelijke en instandhoudende factoren, aandacht preventiemaatregelen
- d: doelgericht denken en opstellen lokaal behandelplan
- e: evaluatie, wondplan en wondmanagement doelen
3.1 Anamnese en actieve beoordeling van zorgvrager en wonde
- luisteren en vermoedelijke oorzaak van wonde te weten komen
- op basis van verzamelde info een wonddiagnose en wondplan uitwerken
- wonddiagnose: basis inschatting van verwachte helingstijd
3.1.1 Oorzaak van de wonde
Exogene oorzaak
- acute wonden
● normaal helingsproces
● normale helingstijd
- indeling oorzaak: niet-iatrogeen vs iatrogeen
● niet-iatrogene wonden: tgv trauma
● Iatrogene wonden: tgv medisch ingrijpen
- indeling fysische oorzaak
● mechanische oorzaak: snijden, stoten, schaven, schieten,…
● chemische oorzaak: zuren en basen
● thermische oorzaak: verbranding of bevriezing
● elektrische oorzaak: elektrocutie-
1
, ● straling: bijv. radiotherapie
Endogene oorzaak
- moeilijk helende wonden
● geen normaal helingsproces
● verlengde helingstijd
- onderliggende stoornis: altijd afwijkende doorbloeding (ischemie)
● arteriële vasculaire aandoeningen (bv. arteriosclerose), arterieel ulcus
● veneuze vasculaire aandoeningen (bv. veneuze insufficiëntie), veneus ulcus
● gemengde vasculaire aandoeningen, gemengd vasculair ulcus
● diabetes, diabetesvoet
● druk- en schuifkrachten, decubitus
● kanker, oncologisch ulcus
● infectie, erysipelas, abces
Atypische wonden
- ongewoon klinisch beeld en ziekteverloop
- abnormale presentatie of locatie
- pijn buiten verhouding tot de wonde
- niet genezen binnen 4-12 weken ondanks goed behandelplan
Wondtype
1. acute wonde (exogeen)
- niet-iatrogeen of tgv trauma
● mechanisch: snijwonden, skin tears, schaafwonden
● thermisch: brandwonden en vriesletsels
● chemisch: incontinentie associated dermatitis, chemische brandwonden
● elektrisch: elektrocutie
- latrogeen of tgv medisch ingrijpen
● mechanisch: chirurgische sulturen, postoperatieve wonden
● straling: radiodermatitis
● chemisch: extravasatie
2. moeilijk helende wonde (endogeen)
- druk- en schuifkrachten: decubitus
2
, - diabetes: diabetesvoet ulcus
- circulatiestoornissen: arterieel ulcus, veneus ulcus, gemengd vasculair ulcus
- kanker: oncologisch ulcus
- infectie: erysipelas, abces
3.1.2 zorgvragergebonden factoren
- factoren kunnen negatieve invloed hebben op wondheling
- aandacht behandelplan moet deze factoren elimineren
- elimineren niet mogelijk: stabiliseren of controleren: minimale impact
Leeftijd en huidintegriteit
- jonge kinderen: dunne huid
- oudere leeftijd: vaker moeilijke helende wonden
efficiënt
immuunsysteem
bij ouderen
bij ouderen
capillaire
meer
minder
kans op doorbloeding
malnutritie synthese van
multimorbiditeit collageen
elastine
- donkere huidskleur: hoger risico vertraagde diagnose
- kleurveranderingen worden minder snel herkend
- verhoogd risico op onjuiste behandeling: andere signalen voor infectie en ischemie
- slechtere wondgenezing
- tips
● kijk naar huidsverandering en niet naar roodheid
● vraag zv hoe huid aanvoelt
● voel, observeer en vergelijk
● holistische benadering + hou rekening met huidskleur
Comorbiditeiten
- aandoeningen die wondheling kunnen belemmeren of vertragen
- voorwaarde wondheling: bloedcirculatie, metabolisme, o² uitwisseling, immuunsysteem
- vasculaire insufficiëntie: arterieel, veneus, capillair
3
, - stofwisselingsstoornissen: diabetes, nierinsufficiëntie
- longziekten: chronische obstructief longlijden, cystische fibrose
- onderdrukking van immuunsysteem: oncologische ziekten, auto-immuunaandoening
Psychologische, mentale en sociale toestand
- stress, slaap, roken, alcohol en drugs: negatieve invloed op fysiologische mechanisme
- bemoeilijking genezing
● cognitieve stoornissen bv. dementie
● gebrek therapietrouw
● lage sociale context, financiële problemen
Weerstand tegen infecties
- verminderde weerstand: chronische aandoeningen
- diabetes
- radiotherapie
- chemotherapie
- corticosteroïden
- immunosuppresiva
- microbiële lading x virulentie: risico op infectie weerstand gastheer
- bij microbieel onevengewicht meer kans op infecties
Voedings- en hydratatietoestand
- voeding en hydratatie belangrijk
- wonde: bijkomende nood aan energie en voedingsstoffen
- malnutritie: tekort, overmaat of onevenwicht van eiwitten, energie of andere
voedingsstoffen
- energie (calorie-intake)
- eiwitten:belangrijk voor herstel
- andere voedingsstoffen
- vocht: verminderde elasticiteit huid: grote wonden verlies van veel wondvocht
Medicatiegebruik en therapieën
- anticoagulantia: negatieve impact stollings fase
- anti-inflammatoire gm: bv. nsaid en corticoïden: zorgt voor broze huid
- immunosuppressiva: verhoogde kans infectie
- cytostatica: remt celdeling
- radiotherapie: kan hinder bevinden op plaats waar techniek gebruikt werd
Pijn en sensibiliteit
- soorten pijn
● achtergrond- of rustpijn: aanwezig in rust
4
3. Benadering van een wonde volgens TIME CDST
Time clinical decision support tool
- gestructureerd
- holistisch
- multidisciplinair team
- evidence based
- ontwikkeld door internationale experten groep
- wondbeoordeling via time, klinisch redeneren ondersteunen
Time CDST model - abcde benadering
- a: anamnese en actieve beoordeling van zvr en wonde
- aandacht oorzaak, zvr gebonden factoren, wondbeoordeling: time, helingstijd
- b: benadering op multi-/ interdisciplinaire wijze
- c: correctie zakelijke en instandhoudende factoren, aandacht preventiemaatregelen
- d: doelgericht denken en opstellen lokaal behandelplan
- e: evaluatie, wondplan en wondmanagement doelen
3.1 Anamnese en actieve beoordeling van zorgvrager en wonde
- luisteren en vermoedelijke oorzaak van wonde te weten komen
- op basis van verzamelde info een wonddiagnose en wondplan uitwerken
- wonddiagnose: basis inschatting van verwachte helingstijd
3.1.1 Oorzaak van de wonde
Exogene oorzaak
- acute wonden
● normaal helingsproces
● normale helingstijd
- indeling oorzaak: niet-iatrogeen vs iatrogeen
● niet-iatrogene wonden: tgv trauma
● Iatrogene wonden: tgv medisch ingrijpen
- indeling fysische oorzaak
● mechanische oorzaak: snijden, stoten, schaven, schieten,…
● chemische oorzaak: zuren en basen
● thermische oorzaak: verbranding of bevriezing
● elektrische oorzaak: elektrocutie-
1
, ● straling: bijv. radiotherapie
Endogene oorzaak
- moeilijk helende wonden
● geen normaal helingsproces
● verlengde helingstijd
- onderliggende stoornis: altijd afwijkende doorbloeding (ischemie)
● arteriële vasculaire aandoeningen (bv. arteriosclerose), arterieel ulcus
● veneuze vasculaire aandoeningen (bv. veneuze insufficiëntie), veneus ulcus
● gemengde vasculaire aandoeningen, gemengd vasculair ulcus
● diabetes, diabetesvoet
● druk- en schuifkrachten, decubitus
● kanker, oncologisch ulcus
● infectie, erysipelas, abces
Atypische wonden
- ongewoon klinisch beeld en ziekteverloop
- abnormale presentatie of locatie
- pijn buiten verhouding tot de wonde
- niet genezen binnen 4-12 weken ondanks goed behandelplan
Wondtype
1. acute wonde (exogeen)
- niet-iatrogeen of tgv trauma
● mechanisch: snijwonden, skin tears, schaafwonden
● thermisch: brandwonden en vriesletsels
● chemisch: incontinentie associated dermatitis, chemische brandwonden
● elektrisch: elektrocutie
- latrogeen of tgv medisch ingrijpen
● mechanisch: chirurgische sulturen, postoperatieve wonden
● straling: radiodermatitis
● chemisch: extravasatie
2. moeilijk helende wonde (endogeen)
- druk- en schuifkrachten: decubitus
2
, - diabetes: diabetesvoet ulcus
- circulatiestoornissen: arterieel ulcus, veneus ulcus, gemengd vasculair ulcus
- kanker: oncologisch ulcus
- infectie: erysipelas, abces
3.1.2 zorgvragergebonden factoren
- factoren kunnen negatieve invloed hebben op wondheling
- aandacht behandelplan moet deze factoren elimineren
- elimineren niet mogelijk: stabiliseren of controleren: minimale impact
Leeftijd en huidintegriteit
- jonge kinderen: dunne huid
- oudere leeftijd: vaker moeilijke helende wonden
efficiënt
immuunsysteem
bij ouderen
bij ouderen
capillaire
meer
minder
kans op doorbloeding
malnutritie synthese van
multimorbiditeit collageen
elastine
- donkere huidskleur: hoger risico vertraagde diagnose
- kleurveranderingen worden minder snel herkend
- verhoogd risico op onjuiste behandeling: andere signalen voor infectie en ischemie
- slechtere wondgenezing
- tips
● kijk naar huidsverandering en niet naar roodheid
● vraag zv hoe huid aanvoelt
● voel, observeer en vergelijk
● holistische benadering + hou rekening met huidskleur
Comorbiditeiten
- aandoeningen die wondheling kunnen belemmeren of vertragen
- voorwaarde wondheling: bloedcirculatie, metabolisme, o² uitwisseling, immuunsysteem
- vasculaire insufficiëntie: arterieel, veneus, capillair
3
, - stofwisselingsstoornissen: diabetes, nierinsufficiëntie
- longziekten: chronische obstructief longlijden, cystische fibrose
- onderdrukking van immuunsysteem: oncologische ziekten, auto-immuunaandoening
Psychologische, mentale en sociale toestand
- stress, slaap, roken, alcohol en drugs: negatieve invloed op fysiologische mechanisme
- bemoeilijking genezing
● cognitieve stoornissen bv. dementie
● gebrek therapietrouw
● lage sociale context, financiële problemen
Weerstand tegen infecties
- verminderde weerstand: chronische aandoeningen
- diabetes
- radiotherapie
- chemotherapie
- corticosteroïden
- immunosuppresiva
- microbiële lading x virulentie: risico op infectie weerstand gastheer
- bij microbieel onevengewicht meer kans op infecties
Voedings- en hydratatietoestand
- voeding en hydratatie belangrijk
- wonde: bijkomende nood aan energie en voedingsstoffen
- malnutritie: tekort, overmaat of onevenwicht van eiwitten, energie of andere
voedingsstoffen
- energie (calorie-intake)
- eiwitten:belangrijk voor herstel
- andere voedingsstoffen
- vocht: verminderde elasticiteit huid: grote wonden verlies van veel wondvocht
Medicatiegebruik en therapieën
- anticoagulantia: negatieve impact stollings fase
- anti-inflammatoire gm: bv. nsaid en corticoïden: zorgt voor broze huid
- immunosuppressiva: verhoogde kans infectie
- cytostatica: remt celdeling
- radiotherapie: kan hinder bevinden op plaats waar techniek gebruikt werd
Pijn en sensibiliteit
- soorten pijn
● achtergrond- of rustpijn: aanwezig in rust
4
