FILOSOFIE VAN DE
RELIGIE
HF1: IN MEDIAS RES, BEDEVAARTEN ONBEGREPEN EN
BEGREPEN
1.1 Hedendaagse kritieken op het fenomeen bedevaart
FVR: afstand theologie, focus op religie zoals die beleefd wordt -> Geen monolithische dicipline
- Niet enkel theoretisch (analfabeet in geschiedenis, religie was een praktijk niet een theorie), geen
focus op god zoals die zich in het denken voordoet (geen gedachte god)
- La religion vécue = lived religion
Encyclopédie van Diderot en d’Alambert -> Lemma ‘bedevaart’
Encyclopedie, alfabetisch geordend dus niet via belang gerangschikt -> God staat tussen de andere
onderwerpen, afname belang god (<-> incarnation, religieus kort, chirurgie lang)
<-> Summa van Thomas
‘reis ingegeven door verkeerd begrepen devotie; de ideeën van de mensen over deverdienste van bedevaarten
zijn veranderd. Onze koningen en onze vorsten ondernemen niet langer overzeese reizen na het kruis op de
schouders geladen te hebben en van enige prelaat de bedelnap en de pelgrimsstaf ontvangen te hebben.
Men komt ervan terug om verre plaatsen te bezoeken om van de hemel hulp te krijgen die je veel beter thuis
kunt vinden door goede werken en door een meer verlichte devotie. In een woord, deze tochten worden nog
slechts ondernomen door beroepstrekkers, bedelaars die, gedreven door bijgeloof, luiheid of losbandigheid,
een bezoek brengen aan Notre-Dame de Lorette, of Sint-Jacob van Compostella in Galicië, onderweg
aalmoezen vragend.’ (D. J.)
Idee van bedevaart als verkeerde devotie -> Stellen het als een nutteloze reis, thuisblijven en vroom leven dient
god meer
- Bedevaart is nog voor bedelaars en beroepstrekkers (als je op bedevaart was kreeg je voedsel en
onderdak van kerken, is voor hen voornaamste reden)
In de religie heb je 2 soorten regels
1. Morele regels -> Morele regels worden begrepen door verlichte denkers, hebben een waarde
1
, 2. Diverse regels: voorschriften over hoe men moet leven -> Hebben geen morele waarde, zijn loze
voorschriften
Die diverse regels worden bekritiseerd: Reformatie
- Commentaar Luther over die voorschriften en stichting protestantse kerk, focus op rechtstreekse
relatie met god, minder focus op kerk als instituut, zelf bijbel lezen
- Ook Erasmus sluit zich aan bij kritiek Luther, afscheid bijgeloof (minder extreem, geen afscheid van
kerk)
Walsingham en de kritiek van Erasmus (1512, Colloquia)
- Visioen edelvrouw, replica huis Maria waar ze boodschap van engel Gabriël ontving
- 1538: vernietiging heiligdom -> Link met erasmiaanse spot
- Kritiek Erasmus religieuze leven van zijn tijd, kritiek op kerkelijke misstanden, veel bijval, Engeland
loskomen Rome (vingerkootje Petrus)
Rudy Kousbroek: Theofysica -> vermenging wetenschap en religie (waterfilters Ganges, filteren heiligheid)
Tolstoj: twee oude mannen:
- Spirituele kritiek: focus op de innerlijke reis, niet echte bedevaart, kritische denken
- Kritiek op idee dat een uiterlijke reis nodig is voor een innerlijke reis te maken
- Man die bedevaart niet heeft volbracht is mentaal wel in Jerusalem geweest, andere ma is er niet met
zijn ziel geweest
- Jefim (rijke boer) <-> Jelisej (arme man)
- Jelisei blijft bij een arme familie en gebruikt al zijn geld dat voor de reis was om ze te helpen terwijl
Jefim doorreist naar Jerusalem
1.2 De neutrale ruimten van de supermoderniteit, Marc Augé
Antropologische plekken: dorp, monumenten, bevatten identiteit, sociale verbanden, collectieve geschiedenis
Niet-plaatsen: neutrale ruimten, steriele ruimten op levensbeschouwelijk vlak, zien er over heel de wereld
hetzelfde uit, straalt geen identiteit uit, instrumentele ruimten (ziekenhuizen, luchthavens) = Supermoderniteit
1.3 En toch
- Santiago de Compostella: veel mensen die het doen zijn niet religieus maar hebben toch die drang
- Memphis Graceland: persoonlijke pelgrimstochten: sociaal geconstitueerde plek
2
, Menselijke behoefte naar nabijheid (staan waar … gestaan heeft) = antropologisch gegeven, niet perse
een link met religie (religie bouwt dus verder op bestaande menselijke behoeften)
1.4 Materiële nabijheid
Anthanasius: ‘hier op de heilige plaats neemt de religie letterlijk haar meest tastbare vorm aan, gelovigen
kunnen niet zonder’
- Moeder drapeert sjaal over heilige beelden en plaatsen en dan over kinderen, religie in meest tastbare
vorm, belang voorwerpen
- Fenomeen incubatie = overnachten in kerk ok heiligdom, heilige in droom verschijnen wat tot
genezing of oplossing zou leiden
- Religie in meest tastbare vorm
Reis en bestemming: met zichzelf, ‘ik’ en wat mij overtreft
- Bedevaart als boetereis, zoeken naar zuivering
- Hele reis bezig met zichzelf, neervallen altaar, bevrijd worden van uzelf
- ‘Vermoeidheid, dolen en honger wordt op de heilige plaats plots onbelangrijk’
Objectieve karakter heilige plaats: blasfemie, zien het als een algemeen heilige plaats
- Vaststaande regels ook voor niet gelovigen
- Bv: schouders bedekken bij het bezoeken van kerk
- Rol van offergave: geld, kaars
1.5 Jeruzalem
- Joden: pelgrim volk, dislocatie en terugkeer (<-> Zionisten)
- Christenen en Moslims
Allemaal gehecht aan zelfde plek, belang voor alle grote monotheïstische religies
1.6 Rome: alternatief voor Jeruzalem, niet bereikbaar door moslimoverheersing
- Belangrijke plekken en attributen: graven, doeken, kribbe
- Zeven pelgrimskerken, alles in één dag -> Volledige aflaat
o Aflaat als tijd afkopen in het vagevuur voor men naar de hemel mag -> Wordt ook
bekritiseerd door de verlichting en protestanten
- Nieuwe manier van reizen in processievorm: door kerk georganiseerde bedevaarten in vervanging van
individuele pelgrimstochten
3
, 1.7 Mekka, Ka’aba: al heilige plek voor Islam, heidense cultus (vaak in religie)
- Bezoek als onderdeel van de 5 zuilen van de Islam
- Mecca Royal Clock tower: commerce rond bedevaart, kerk en kapitaal staat altijd dicht bij elkaar
1.8 Begrepen en onbegrepen
- Geen universele notie ‘bedevaart’: andere invullingen voor andere religies of persoonlijke bedevaart,
wel vaak gelijkenissen
- Religieuze motieven vermengt met andere factoren: zoals politiek economie, vroeger geen
onderscheid tussen cultuur en religie
o Piramides: religieuze en culturele aspecten
- Transcendente en immanente Godheid: god heeft bepaalde geografische voorkeuren, lijkt meer
aanwezig te zijn op bepaalde plaatsen
- Als die immanentie er niet op een bepaalde niveau zou zijn zou er niets te zeggen vallen over een
godheid
Spectrum religie: Immanentie <-> Transcendentie
“De mysterieuze balans van vele religies kan misschien als volgt verwoord worden: op particuliere heilige
plaatsen wordt het geloof gevierd dat God overal gekend, aanbeden en gediend kan worden. Dat geloof kan
daar beter gevierd worden dan elders.”
Een sluis, membraan, hemelpoort
4
RELIGIE
HF1: IN MEDIAS RES, BEDEVAARTEN ONBEGREPEN EN
BEGREPEN
1.1 Hedendaagse kritieken op het fenomeen bedevaart
FVR: afstand theologie, focus op religie zoals die beleefd wordt -> Geen monolithische dicipline
- Niet enkel theoretisch (analfabeet in geschiedenis, religie was een praktijk niet een theorie), geen
focus op god zoals die zich in het denken voordoet (geen gedachte god)
- La religion vécue = lived religion
Encyclopédie van Diderot en d’Alambert -> Lemma ‘bedevaart’
Encyclopedie, alfabetisch geordend dus niet via belang gerangschikt -> God staat tussen de andere
onderwerpen, afname belang god (<-> incarnation, religieus kort, chirurgie lang)
<-> Summa van Thomas
‘reis ingegeven door verkeerd begrepen devotie; de ideeën van de mensen over deverdienste van bedevaarten
zijn veranderd. Onze koningen en onze vorsten ondernemen niet langer overzeese reizen na het kruis op de
schouders geladen te hebben en van enige prelaat de bedelnap en de pelgrimsstaf ontvangen te hebben.
Men komt ervan terug om verre plaatsen te bezoeken om van de hemel hulp te krijgen die je veel beter thuis
kunt vinden door goede werken en door een meer verlichte devotie. In een woord, deze tochten worden nog
slechts ondernomen door beroepstrekkers, bedelaars die, gedreven door bijgeloof, luiheid of losbandigheid,
een bezoek brengen aan Notre-Dame de Lorette, of Sint-Jacob van Compostella in Galicië, onderweg
aalmoezen vragend.’ (D. J.)
Idee van bedevaart als verkeerde devotie -> Stellen het als een nutteloze reis, thuisblijven en vroom leven dient
god meer
- Bedevaart is nog voor bedelaars en beroepstrekkers (als je op bedevaart was kreeg je voedsel en
onderdak van kerken, is voor hen voornaamste reden)
In de religie heb je 2 soorten regels
1. Morele regels -> Morele regels worden begrepen door verlichte denkers, hebben een waarde
1
, 2. Diverse regels: voorschriften over hoe men moet leven -> Hebben geen morele waarde, zijn loze
voorschriften
Die diverse regels worden bekritiseerd: Reformatie
- Commentaar Luther over die voorschriften en stichting protestantse kerk, focus op rechtstreekse
relatie met god, minder focus op kerk als instituut, zelf bijbel lezen
- Ook Erasmus sluit zich aan bij kritiek Luther, afscheid bijgeloof (minder extreem, geen afscheid van
kerk)
Walsingham en de kritiek van Erasmus (1512, Colloquia)
- Visioen edelvrouw, replica huis Maria waar ze boodschap van engel Gabriël ontving
- 1538: vernietiging heiligdom -> Link met erasmiaanse spot
- Kritiek Erasmus religieuze leven van zijn tijd, kritiek op kerkelijke misstanden, veel bijval, Engeland
loskomen Rome (vingerkootje Petrus)
Rudy Kousbroek: Theofysica -> vermenging wetenschap en religie (waterfilters Ganges, filteren heiligheid)
Tolstoj: twee oude mannen:
- Spirituele kritiek: focus op de innerlijke reis, niet echte bedevaart, kritische denken
- Kritiek op idee dat een uiterlijke reis nodig is voor een innerlijke reis te maken
- Man die bedevaart niet heeft volbracht is mentaal wel in Jerusalem geweest, andere ma is er niet met
zijn ziel geweest
- Jefim (rijke boer) <-> Jelisej (arme man)
- Jelisei blijft bij een arme familie en gebruikt al zijn geld dat voor de reis was om ze te helpen terwijl
Jefim doorreist naar Jerusalem
1.2 De neutrale ruimten van de supermoderniteit, Marc Augé
Antropologische plekken: dorp, monumenten, bevatten identiteit, sociale verbanden, collectieve geschiedenis
Niet-plaatsen: neutrale ruimten, steriele ruimten op levensbeschouwelijk vlak, zien er over heel de wereld
hetzelfde uit, straalt geen identiteit uit, instrumentele ruimten (ziekenhuizen, luchthavens) = Supermoderniteit
1.3 En toch
- Santiago de Compostella: veel mensen die het doen zijn niet religieus maar hebben toch die drang
- Memphis Graceland: persoonlijke pelgrimstochten: sociaal geconstitueerde plek
2
, Menselijke behoefte naar nabijheid (staan waar … gestaan heeft) = antropologisch gegeven, niet perse
een link met religie (religie bouwt dus verder op bestaande menselijke behoeften)
1.4 Materiële nabijheid
Anthanasius: ‘hier op de heilige plaats neemt de religie letterlijk haar meest tastbare vorm aan, gelovigen
kunnen niet zonder’
- Moeder drapeert sjaal over heilige beelden en plaatsen en dan over kinderen, religie in meest tastbare
vorm, belang voorwerpen
- Fenomeen incubatie = overnachten in kerk ok heiligdom, heilige in droom verschijnen wat tot
genezing of oplossing zou leiden
- Religie in meest tastbare vorm
Reis en bestemming: met zichzelf, ‘ik’ en wat mij overtreft
- Bedevaart als boetereis, zoeken naar zuivering
- Hele reis bezig met zichzelf, neervallen altaar, bevrijd worden van uzelf
- ‘Vermoeidheid, dolen en honger wordt op de heilige plaats plots onbelangrijk’
Objectieve karakter heilige plaats: blasfemie, zien het als een algemeen heilige plaats
- Vaststaande regels ook voor niet gelovigen
- Bv: schouders bedekken bij het bezoeken van kerk
- Rol van offergave: geld, kaars
1.5 Jeruzalem
- Joden: pelgrim volk, dislocatie en terugkeer (<-> Zionisten)
- Christenen en Moslims
Allemaal gehecht aan zelfde plek, belang voor alle grote monotheïstische religies
1.6 Rome: alternatief voor Jeruzalem, niet bereikbaar door moslimoverheersing
- Belangrijke plekken en attributen: graven, doeken, kribbe
- Zeven pelgrimskerken, alles in één dag -> Volledige aflaat
o Aflaat als tijd afkopen in het vagevuur voor men naar de hemel mag -> Wordt ook
bekritiseerd door de verlichting en protestanten
- Nieuwe manier van reizen in processievorm: door kerk georganiseerde bedevaarten in vervanging van
individuele pelgrimstochten
3
, 1.7 Mekka, Ka’aba: al heilige plek voor Islam, heidense cultus (vaak in religie)
- Bezoek als onderdeel van de 5 zuilen van de Islam
- Mecca Royal Clock tower: commerce rond bedevaart, kerk en kapitaal staat altijd dicht bij elkaar
1.8 Begrepen en onbegrepen
- Geen universele notie ‘bedevaart’: andere invullingen voor andere religies of persoonlijke bedevaart,
wel vaak gelijkenissen
- Religieuze motieven vermengt met andere factoren: zoals politiek economie, vroeger geen
onderscheid tussen cultuur en religie
o Piramides: religieuze en culturele aspecten
- Transcendente en immanente Godheid: god heeft bepaalde geografische voorkeuren, lijkt meer
aanwezig te zijn op bepaalde plaatsen
- Als die immanentie er niet op een bepaalde niveau zou zijn zou er niets te zeggen vallen over een
godheid
Spectrum religie: Immanentie <-> Transcendentie
“De mysterieuze balans van vele religies kan misschien als volgt verwoord worden: op particuliere heilige
plaatsen wordt het geloof gevierd dat God overal gekend, aanbeden en gediend kan worden. Dat geloof kan
daar beter gevierd worden dan elders.”
Een sluis, membraan, hemelpoort
4
