Hoofdstuk 1 Introductie in het jeugdrecht
1.1 Historische ontwikkeling van het jeugdrecht
De eerste kinderwetten traden in werking op 1 december 1905. In de jaren zeventig en later weer in de
jaren negentig brak de kritiek op ‘de kinderbescherming’ los. Daarna volgden een aantal nieuwe
wetten en voorstellen, denk aan het concept wetsvoorstel Wet kind, draagmoederschap en afstemming
ter consultatie (24 april 2020), de Wet herziening maatregelen van kinderbeschermingsmaatregelen en
de Jeugdwet (1 januari 2015) en de Wet zorg en dwang en de Wet verplichte opname ggz (1 januari
2020). Van rust op wetgevend gebied is derhalve geen sprake.
Tot slot is het van belang te benadrukken dat de ontwikkeling van het jeugdrecht in Nederland
niet los kan worden gezien van de ontwikkeling en erkenning van kinderrechten op internationaal
niveau. Met name de inwerkingtreding van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind
(IVRK) in Nederland op 8 maart 1995 is van groot belang geweest (zie §1.4). In dit verband is ook de
instelling van een Kinderombudsman op 1 april 2011 noemenswaardig. Op bladzijde 24 t/m 27 wordt
een overzicht gegeven van enkele van de belangrijkste veranderingen die sinds de inwerkingtreding
van de kinderwetten in 1905 in de wetgeving hebben plaatsgevonden.
1.2 Terminologie en reikwijdte van dit boek
Bestudering van de ontwikkelingen in §1.1 leert onder andere dat sinds het begin van de twintigste
eeuw verschillende termen zijn gebruikt om het onderhavige deel van ons recht aan te duiden. Bij de
term ‘jeugdrecht’ kan men denken (in ruimte betekenis) aan alle mogelijke wettelijke bepalingen die
betrekking hebben op de jeugd. De schrijvers concentreren zich in dit boek echter in de eerste plaats
op het jeugdrecht in beperktere zin, dat wil zeggen zoals dat voorkomt in het BW, het Wetboek van
Burgerlijke Rechtsvordering, het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering met de
daarbij behorende uitvoeringsregelingen. Dit jeugdrecht omvat aldus de volgende onderdelen:
- het algemene civielrechtelijke jeugdrecht (vooral Boek 1 BW; over onder andere afstamming
en adoptie, (ouderlijk) gezag en handelings(on)bekwaamheid);
- het civielrechtelijke jeugdbeschermingsrecht (de in Boek 1 BW opgenomen maatregelen van
kinderbescherming);
- het jeugdstraf(proces)recht;
- jeugdhulp en recht: dat wil zeggen het recht dat hulp aan kind en gezin reguleert in het
vrijwillige, civielrechtelijke en/of strafrechtelijke kader, neergelegd in de Jeugdwet (tot 1
januari 2015 de Wet op de jeugdzorg).
Door dit boek heen wordt ook aandacht besteed aan internationale kinderrechten op de genoemde vier
terreinen (zie ook §1.4).
1.3 Bronnen en vindplaatsen van jeugdrecht
Uit het voorafgaande kan worden afgeleid dat het jeugdrecht niet in één bepaalde wettelijke regeling te
vinden is, maar is verdeeld over een groot aantal wetten en regelingen; de eenheid en de
overzichtelijkheid van het jeugdrecht zijn daarmee helaas niet gediend. Er is wel eens gepleit voor de
opstelling van een overkoepelende kinder- of jeugdwet, maar daar waren meerdere bezwaren tegen.
De internationale kinderrechten dienen in samenhang met andere internationale verdragen te worden
beschouwd.
1.4 Internationale kinderrechten
Bij de bespreking van de vier deelterreinen van het jeugdrecht in de navolgende hoofdstukken van dit
boek zal, zoals gezegd, regelmatig worden verwezen naar internationale kinderrechten. In deze
paragraaf volgt daarom een korte introductie van het internationale kader van kinderrechten en de
(wijze van) doorwerking daarvan in de Nederlandse rechtsorde (specifiek aandacht IVRK en EVRM).
1.4.1 Het IVRK
Inmiddels is het IVRK geratificeerd door 195 staten; alleen de VS (wel getekend) zijn (nog) geen
partij. Het IVRK is daarmee het meest universele mensenrechtenverdrag. Het IVRK bundelt alle
rechten van kinderen: niet alleen de burgerlijke en politieke rechten, maar ook de economische, sociale
en culturele rechten. Dit maakt het IVRK uniek ten opzichte van andere mensenrechtelijke verdragen.
1
1.1 Historische ontwikkeling van het jeugdrecht
De eerste kinderwetten traden in werking op 1 december 1905. In de jaren zeventig en later weer in de
jaren negentig brak de kritiek op ‘de kinderbescherming’ los. Daarna volgden een aantal nieuwe
wetten en voorstellen, denk aan het concept wetsvoorstel Wet kind, draagmoederschap en afstemming
ter consultatie (24 april 2020), de Wet herziening maatregelen van kinderbeschermingsmaatregelen en
de Jeugdwet (1 januari 2015) en de Wet zorg en dwang en de Wet verplichte opname ggz (1 januari
2020). Van rust op wetgevend gebied is derhalve geen sprake.
Tot slot is het van belang te benadrukken dat de ontwikkeling van het jeugdrecht in Nederland
niet los kan worden gezien van de ontwikkeling en erkenning van kinderrechten op internationaal
niveau. Met name de inwerkingtreding van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind
(IVRK) in Nederland op 8 maart 1995 is van groot belang geweest (zie §1.4). In dit verband is ook de
instelling van een Kinderombudsman op 1 april 2011 noemenswaardig. Op bladzijde 24 t/m 27 wordt
een overzicht gegeven van enkele van de belangrijkste veranderingen die sinds de inwerkingtreding
van de kinderwetten in 1905 in de wetgeving hebben plaatsgevonden.
1.2 Terminologie en reikwijdte van dit boek
Bestudering van de ontwikkelingen in §1.1 leert onder andere dat sinds het begin van de twintigste
eeuw verschillende termen zijn gebruikt om het onderhavige deel van ons recht aan te duiden. Bij de
term ‘jeugdrecht’ kan men denken (in ruimte betekenis) aan alle mogelijke wettelijke bepalingen die
betrekking hebben op de jeugd. De schrijvers concentreren zich in dit boek echter in de eerste plaats
op het jeugdrecht in beperktere zin, dat wil zeggen zoals dat voorkomt in het BW, het Wetboek van
Burgerlijke Rechtsvordering, het Wetboek van Strafrecht en het Wetboek van Strafvordering met de
daarbij behorende uitvoeringsregelingen. Dit jeugdrecht omvat aldus de volgende onderdelen:
- het algemene civielrechtelijke jeugdrecht (vooral Boek 1 BW; over onder andere afstamming
en adoptie, (ouderlijk) gezag en handelings(on)bekwaamheid);
- het civielrechtelijke jeugdbeschermingsrecht (de in Boek 1 BW opgenomen maatregelen van
kinderbescherming);
- het jeugdstraf(proces)recht;
- jeugdhulp en recht: dat wil zeggen het recht dat hulp aan kind en gezin reguleert in het
vrijwillige, civielrechtelijke en/of strafrechtelijke kader, neergelegd in de Jeugdwet (tot 1
januari 2015 de Wet op de jeugdzorg).
Door dit boek heen wordt ook aandacht besteed aan internationale kinderrechten op de genoemde vier
terreinen (zie ook §1.4).
1.3 Bronnen en vindplaatsen van jeugdrecht
Uit het voorafgaande kan worden afgeleid dat het jeugdrecht niet in één bepaalde wettelijke regeling te
vinden is, maar is verdeeld over een groot aantal wetten en regelingen; de eenheid en de
overzichtelijkheid van het jeugdrecht zijn daarmee helaas niet gediend. Er is wel eens gepleit voor de
opstelling van een overkoepelende kinder- of jeugdwet, maar daar waren meerdere bezwaren tegen.
De internationale kinderrechten dienen in samenhang met andere internationale verdragen te worden
beschouwd.
1.4 Internationale kinderrechten
Bij de bespreking van de vier deelterreinen van het jeugdrecht in de navolgende hoofdstukken van dit
boek zal, zoals gezegd, regelmatig worden verwezen naar internationale kinderrechten. In deze
paragraaf volgt daarom een korte introductie van het internationale kader van kinderrechten en de
(wijze van) doorwerking daarvan in de Nederlandse rechtsorde (specifiek aandacht IVRK en EVRM).
1.4.1 Het IVRK
Inmiddels is het IVRK geratificeerd door 195 staten; alleen de VS (wel getekend) zijn (nog) geen
partij. Het IVRK is daarmee het meest universele mensenrechtenverdrag. Het IVRK bundelt alle
rechten van kinderen: niet alleen de burgerlijke en politieke rechten, maar ook de economische, sociale
en culturele rechten. Dit maakt het IVRK uniek ten opzichte van andere mensenrechtelijke verdragen.
1
