SAMENVATTING ETHIEK AJ 2024-
2025
INLEIDING
WAT IS ETHIEK?
Def van ethiek: Met ethiek neem je op een rationele wijze een houding
aan tegenover een moreel probleem.
1. Moreel probleem
- Elk moreel probleem is een normatief probleem, maar niet omgekeerd
- Morele problemen hebben te maken met het (niet) mogen en het (niet)
moeten
- Voorbeelden van morele problemen:
o Goede kennis zit in geldproblemen en vraagt om geld te lenen: mag ik
dat weigeren? Moet ik daarop ingaan? Hoe pak ik dit aan?
o Dove ouders kiezen via embryoselectie ervoor om een doof kind te
hebben, is dit oke?
- Moreel probleem zorgt voor enige spanning: het is geen vrijblijvend
probleem, er wordt van jou een mening verwacht. Ze zetten aan tot
nadenken en kruipen onder je huid.
- Veel polarisatie: iedereen heeft verschillende meningen en denkt van zn
eigen mening dat het de jusite is (≠ wetenschappen met consensus)
2. Houding
- Een houding aannemen is een methode om met dat morele probleem om
te gaan
- Soorten houdingen:
o Oplossing voor het probleem bieden
o Nieuw probleem zien
o Zinvolle reflectie over het probleem bieden, zien waarom er over de
zaak controversen bestaan (zonder oplossing te bieden)
o Argumentatie beiden die aantoont dat er helemaal geen probleem is
, - Het belangrijkste is dat je die houding kunt motiveren adhv rationele
argumenten en reflexies. Het is veel makkelijker om te zeggen wat niet-
ethisch is dan wat wel ethisch is.
3. Rationele wijze
Er zijn drie niet-rationele houdingen: geloof – wil van god, emoties –
instincten – intuïties, feitelijke toestand
Geloof – wil van god
Ethiek ≠ religie: het is beter om die disciplines goed uit elkaar te houden dan ze
te vermengen. Plato formuleerde deze onderscheiding al in zijn Dilemma van
Euthyphro
Euthyphro is het beu dat zijn vader die een schurk is weeral eens een slaaf
heeft mishandeld die daaraan is overleden. Hij kan zich niet meer inhouden
tov zijn vader. Hij gaat naar de rechter om zijn vader aan te geven, maar
komt onderweg Socrates tegen. Socrates vraagt aan hem waarom hij zo
tegen het mishandelen van zijn vader is. Euthyphro antwoordt dat hetgeen
wat zijn vader doet in strijd is met de wil van de goden. Socrates vraagt
hierna hoe Euth zo zeker is dat dit in strijd is met de wil van de goden, hoe
hij kan weten wat de wil van de goden is. Hij antwoordt door te zeggen dat
het toch niet anders kan dat de goden deze wrede daden afkeuren, want ze
zijn tegen onrechtvaardigheid en het gedrag vna zijn vader is
onrechtvaardig. Socrates vraagt zich dan af waarom het nodig is om de
Alles wat je uitdrukt met religieuze
argumenten kan je evengoed
beschrijven met wat je ziet als
rechtvaardigheid, zonder dat je die
theologische zaken nodig hebt.
Emoties – instincten – intuïties
Je moet zo weinig mogelijk gebruik maken van emoties, instincten en intuïties.
Heel veel van ons moreel gedrag wordt door onze emoties aangestuurd, maar
binnen de ethische betekenis zijn emoties niet altijd even goed.
Voorbeeld: politie heeft het te druk met zware
criminaliteit, en zegt tegen man die bestolen
wordt dat hij het zelf maar meot oplossen. Hij
stript hem en deelt mee aan de gemeenschap
dat de man aan de paal een niet te betrouwen
persoon is. Ergens is dit een daad van
altruïsme, want hij neemt een risico om de
gemeenschap te beschermen. Maar ook is dit
2
,ethisch niet verantwoord, aangezien we hebben afgesproken dat eigenrichting
niet kan en deze vorm van morele emotionaliteit niet positief is.
Feitelijke toestand vs normatief oordeel
Het is heel belangrijk om een onderscheid te maken tussen feiten en normen.
Indien je deze twee gaat vermengen, bega je de naturalistische drogreden: je
stapt over van zijn naar moeten: de wereld van het zijn (ethiek) moet je
gescheiden houden van de wereld van het moeten.
Voorbeelden van het overstappen van een feitelijke toestand naar normatief
oordeel (= naturalistische drogreden)
- Iets wat behoort tot de oorspronkelijke natuur is daarom automatisch
‘goed’, dus het is gezond en goed (niet zo: bv. Asbest)
- Je kan een bepaald iets vies, weerzinwekkend vinden (bv. Seksueel
contact tussen twee mannen), maar daarom is het niet selcht of moreel
verwerpelijk
Rationele houdingen zijn moeilijker te aanvaarden. Voor bepaalde situaties is
het heel moeilijk om rationele argumenten te vinden.
Voorbeeld: Een echtpaar dat biologisch verwant is aan elkaar. Man wordt om de
leeftijd van drie jaar weggehaald uit de gewelddadige zin, de vrouw (zijn zus)
mag er blijven. Als hij de leeftijd van 20 jaar bereikt mag hij terug komen
inwonen in zijn biologische gezin. Hij wordt verliefd op zijn biologische zus en ze
hebben vier kinderen, waarvan drie met een mentale handicap. De man heeft
twee jaar in de cel gezeten, omdat incest in Duitsland strafbaar is. In BE is enkel
huwelijk met verwanten verboden.
Rationele argumenten:
3
, - Wederzijdse toestemming
- Meerderjarige volwassenen
- Genetische risico geen punt bij niet-verwante koppels
- Wat met verwante koppels die geen kinderen willen of zich laten
steriliseren?
Irrationele argumenten:
- Incest voelt vies aan
- Vrijwel overal ter wereld is incest taboe
WAAROM ETHIEK?
Waarom volstaan de morele vermogens (die we nu al bezitten) niet?
De morele vermogens zijn (pijn)empathie, fairness en andere vermogens.
1. Pijnempathie = als je iemand pijn ziet lijden doet dat ook iets met jou
- Ontwikkelingsmodel van Martin Hoffman: toont aan het empathisch
vermogen van kinderen aan per leeftijdscategorie
- Global distress = vorm van emotionele besmetting: als pasgeboren kind
neem je reest emoties over die met ellende te maken hebben en ervaar je
die emoties alsof je zelf pijn hebt. Bv. Reactive crying: als er een baby
begint te huilen zal een andere baby in de buurt ook beginnen huilen.
- Egocentrische empathie = als een ander kind valt of pijn heeft, ervaart het
dat ook, en zal het vluchten en zich verwijderen van de haard van de pijn
- Quasi-egocentrische empathie (!) = men vlucht niet meer weg van de pijn,
maar gaat helpen (zeer grote stap!) = hulpreflex
- Waarachtige empathie = je gaat helpen met een middel dat niet enkel zou
helpen voor jezelf, maar overeenkomt met wat het kind met pijn wil (zal
niet meer eigen knuffel of eigen moeder halen om te helpen, maar de
knuffel of de moeder van het kind met pijn)
4
2025
INLEIDING
WAT IS ETHIEK?
Def van ethiek: Met ethiek neem je op een rationele wijze een houding
aan tegenover een moreel probleem.
1. Moreel probleem
- Elk moreel probleem is een normatief probleem, maar niet omgekeerd
- Morele problemen hebben te maken met het (niet) mogen en het (niet)
moeten
- Voorbeelden van morele problemen:
o Goede kennis zit in geldproblemen en vraagt om geld te lenen: mag ik
dat weigeren? Moet ik daarop ingaan? Hoe pak ik dit aan?
o Dove ouders kiezen via embryoselectie ervoor om een doof kind te
hebben, is dit oke?
- Moreel probleem zorgt voor enige spanning: het is geen vrijblijvend
probleem, er wordt van jou een mening verwacht. Ze zetten aan tot
nadenken en kruipen onder je huid.
- Veel polarisatie: iedereen heeft verschillende meningen en denkt van zn
eigen mening dat het de jusite is (≠ wetenschappen met consensus)
2. Houding
- Een houding aannemen is een methode om met dat morele probleem om
te gaan
- Soorten houdingen:
o Oplossing voor het probleem bieden
o Nieuw probleem zien
o Zinvolle reflectie over het probleem bieden, zien waarom er over de
zaak controversen bestaan (zonder oplossing te bieden)
o Argumentatie beiden die aantoont dat er helemaal geen probleem is
, - Het belangrijkste is dat je die houding kunt motiveren adhv rationele
argumenten en reflexies. Het is veel makkelijker om te zeggen wat niet-
ethisch is dan wat wel ethisch is.
3. Rationele wijze
Er zijn drie niet-rationele houdingen: geloof – wil van god, emoties –
instincten – intuïties, feitelijke toestand
Geloof – wil van god
Ethiek ≠ religie: het is beter om die disciplines goed uit elkaar te houden dan ze
te vermengen. Plato formuleerde deze onderscheiding al in zijn Dilemma van
Euthyphro
Euthyphro is het beu dat zijn vader die een schurk is weeral eens een slaaf
heeft mishandeld die daaraan is overleden. Hij kan zich niet meer inhouden
tov zijn vader. Hij gaat naar de rechter om zijn vader aan te geven, maar
komt onderweg Socrates tegen. Socrates vraagt aan hem waarom hij zo
tegen het mishandelen van zijn vader is. Euthyphro antwoordt dat hetgeen
wat zijn vader doet in strijd is met de wil van de goden. Socrates vraagt
hierna hoe Euth zo zeker is dat dit in strijd is met de wil van de goden, hoe
hij kan weten wat de wil van de goden is. Hij antwoordt door te zeggen dat
het toch niet anders kan dat de goden deze wrede daden afkeuren, want ze
zijn tegen onrechtvaardigheid en het gedrag vna zijn vader is
onrechtvaardig. Socrates vraagt zich dan af waarom het nodig is om de
Alles wat je uitdrukt met religieuze
argumenten kan je evengoed
beschrijven met wat je ziet als
rechtvaardigheid, zonder dat je die
theologische zaken nodig hebt.
Emoties – instincten – intuïties
Je moet zo weinig mogelijk gebruik maken van emoties, instincten en intuïties.
Heel veel van ons moreel gedrag wordt door onze emoties aangestuurd, maar
binnen de ethische betekenis zijn emoties niet altijd even goed.
Voorbeeld: politie heeft het te druk met zware
criminaliteit, en zegt tegen man die bestolen
wordt dat hij het zelf maar meot oplossen. Hij
stript hem en deelt mee aan de gemeenschap
dat de man aan de paal een niet te betrouwen
persoon is. Ergens is dit een daad van
altruïsme, want hij neemt een risico om de
gemeenschap te beschermen. Maar ook is dit
2
,ethisch niet verantwoord, aangezien we hebben afgesproken dat eigenrichting
niet kan en deze vorm van morele emotionaliteit niet positief is.
Feitelijke toestand vs normatief oordeel
Het is heel belangrijk om een onderscheid te maken tussen feiten en normen.
Indien je deze twee gaat vermengen, bega je de naturalistische drogreden: je
stapt over van zijn naar moeten: de wereld van het zijn (ethiek) moet je
gescheiden houden van de wereld van het moeten.
Voorbeelden van het overstappen van een feitelijke toestand naar normatief
oordeel (= naturalistische drogreden)
- Iets wat behoort tot de oorspronkelijke natuur is daarom automatisch
‘goed’, dus het is gezond en goed (niet zo: bv. Asbest)
- Je kan een bepaald iets vies, weerzinwekkend vinden (bv. Seksueel
contact tussen twee mannen), maar daarom is het niet selcht of moreel
verwerpelijk
Rationele houdingen zijn moeilijker te aanvaarden. Voor bepaalde situaties is
het heel moeilijk om rationele argumenten te vinden.
Voorbeeld: Een echtpaar dat biologisch verwant is aan elkaar. Man wordt om de
leeftijd van drie jaar weggehaald uit de gewelddadige zin, de vrouw (zijn zus)
mag er blijven. Als hij de leeftijd van 20 jaar bereikt mag hij terug komen
inwonen in zijn biologische gezin. Hij wordt verliefd op zijn biologische zus en ze
hebben vier kinderen, waarvan drie met een mentale handicap. De man heeft
twee jaar in de cel gezeten, omdat incest in Duitsland strafbaar is. In BE is enkel
huwelijk met verwanten verboden.
Rationele argumenten:
3
, - Wederzijdse toestemming
- Meerderjarige volwassenen
- Genetische risico geen punt bij niet-verwante koppels
- Wat met verwante koppels die geen kinderen willen of zich laten
steriliseren?
Irrationele argumenten:
- Incest voelt vies aan
- Vrijwel overal ter wereld is incest taboe
WAAROM ETHIEK?
Waarom volstaan de morele vermogens (die we nu al bezitten) niet?
De morele vermogens zijn (pijn)empathie, fairness en andere vermogens.
1. Pijnempathie = als je iemand pijn ziet lijden doet dat ook iets met jou
- Ontwikkelingsmodel van Martin Hoffman: toont aan het empathisch
vermogen van kinderen aan per leeftijdscategorie
- Global distress = vorm van emotionele besmetting: als pasgeboren kind
neem je reest emoties over die met ellende te maken hebben en ervaar je
die emoties alsof je zelf pijn hebt. Bv. Reactive crying: als er een baby
begint te huilen zal een andere baby in de buurt ook beginnen huilen.
- Egocentrische empathie = als een ander kind valt of pijn heeft, ervaart het
dat ook, en zal het vluchten en zich verwijderen van de haard van de pijn
- Quasi-egocentrische empathie (!) = men vlucht niet meer weg van de pijn,
maar gaat helpen (zeer grote stap!) = hulpreflex
- Waarachtige empathie = je gaat helpen met een middel dat niet enkel zou
helpen voor jezelf, maar overeenkomt met wat het kind met pijn wil (zal
niet meer eigen knuffel of eigen moeder halen om te helpen, maar de
knuffel of de moeder van het kind met pijn)
4
