SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
THEMA 1: SOCIALE ZEKERHEID EN SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
Handboek P 5-80, 101-117
Overzicht
§ Wat is sociale zekerheid?
§ Focus op alledaagse menselijke noden
§ Gebruikelijke betekenis
§ Sociale zekerheid in zijn situationele/teleologische betekenis
§ Sociale zekerheid in de instrumentele betekenis
§ Wat is socialezekerheidsrecht?
§ Definitie
§ Voorwerp en karakter
§ Technieken: sociale verzekering en sociale bijstand
§ Het recht op sociale zekerheid als Mensenrecht
§ Verdeling van bevoegdheden
§ Omkadering van de regelgeving
DEEL 1: WAT IS SOCIALE ZEKERHEID?
Focus op alledaagse menselijke noden
- Ziekte : nood aan zorg, medische kosten; onvermogen te werken,
inkomensverlies
- Ziekte: hulp nodig, dokters moeten betaald worden,
gezondheidszorg wordt tegen vergoeding verstrekt, maakt kosten
om de medische zorg te krijgen in een situatie waar die niet kan
gaan werken en geen inkomen kan genereren uit arbeid
- Moederschap: nood begeleiding bevalling, medische kosten; nood aan
rust, inkomensverlies
- Moederschap: medische kosten in een periode dat je niet aan het
werk bent, inkomstenverlies lijden als niet in een vergoeding wordt
voorzien
- Arbeidsongeval of beroepziekte: nood aan medische zorg, medische
kosten; onvermogen te werken of overlijden, inkomensverlies
- Rana plaza: fabriek ingestort, veel doden en gewonden waren aan
het werk, probleem dat veroorzaakt werd door de arbeid
- Medische problemen die zich voordoen in specifieke context van
arbeid, nood aan medische zorg, niet kunnen werken en
inkomensverlies, wie gaat daar voor opdraaien?
- Handicap: verminderd verdienvermogen; verlies van zelfredzaamheid,
nood aan aangepaste hulp, bijkomende kosten
- Permanente beperking
- Structureel probleem: verminderd verdienvermogen
- Wij leven in samenleving waarin basismoto is dat inkomen uit arbeid
komt, minder kans in deze samenleving om via arbeid inkomsten te
voorzien
- Hebben nood aan bijzondere begeleiding
- Bijstand die ze nodig hebben om geïntegreerd te blijven in de
samenleving
- Werkloosheid: inkomensverlies; armoede
- Wij leven in systeem
1
, - Kapitaal: zoveel geld dat je niet meer moet arbeiden voor inkomen
- Arbeid: merendeel moet werken om inkomen te krijgen, ons kapitaal
brengt niet genoeg op om heel ons leven te blijven voorzien; iets
doen voor een ander in ruil voor loon; is voor 90% van de mensen
essentiële bron van levensonderhoud
- Sociale verzekering: redt u als er zich sociale risico’s voordoen
- Sociale bijstand: als je niet kan rekenen op prestaties sociale
verzekering is er een subsidiaire vangnet, voor de mensen die niet
worden geholpen door sociale verzekering
- Armoede: noch kapitaal, noch mogelijkheid om te arbeiden; hierop
focussen om te vermijden dat mensen hierin terecht komen
- Kinderen: kosten opvoeding en onderhoud, opvang
- Gezinsbijslagen: toelage die je krijgt wanneer je kinderen krijgt
- Bedoeling om bovenste situatie te vermijden
- Ouderdom: behoefte aan rust, verminderd verdienvermogen
- Recht op rust
- Vroeger omdat je onbekwaam was, vandaag de dag moet je kunnen
rusten
- Probleem: je haalt mensen uit het systeem, ze hoeven niet meer te
arbeiden, tenzij pensioensverzekering uw inkomstenverlies dekt
Gebruikelijke betekenis (Van Dale):
- Sociale zekerheid: a) toestand waarbij voor allen de bezorgdheid voor
gebrek wordt uitgesloten b) het geheel van instellingen en regelingen die
dienen om deze toestand te verzekeren
SOCIALE ZEKERHEID IN ZIJN SITUATIONELE/TELEOLOGISCHE BETEKENIS
- Sociale zekerheid = uitsluiting van bezorgdheid voor gebrek
- Sociale zekerheid beschouwen als een toestand die je wil bereiken
- Link oudste gebruik term: Simon Bolivar (1819); Social Security Act VS
(1935) en “Freedom from want” Roosevelt (1941)
- Simon Bolivar: bevrijding zuid Amerika, vrijheidsstrijder, geeft uitleg
over staatsinrichting die hij aan Venezuela wil geven
- 3 pijlers sociale samenleving: datgene wat het grootst mogelijke
geluk realiseert, grootst mogelijke sociale zekerheid en grootst
mogelijke gelijkheid
- Toestand die hij wil bereiken: situatie waarin mensen zich geen
zorgen moeten maken over voedsel, schaarste…
- Social security act: in zelfde ambitie om mensen van gebrek te
vrijwaren, president van die tijd speech waarin hij 4 vrijheden
voorop stelt: speech, religion, fear, freedom van gebrek =
basisconcept sociale zekerheid
- Realiteit vs. ideaal: uitsluiting bezorgdheid gebrek is onvoltooid doel,
sociale zekerheid is streven naar zekerheid
- Situatie die meer overeenkomst met ideaal dan realiteit
- Samenleving verandert, telkens opnieuw opzoek gaan naar nieuwe
manier om ideaal te bereiken, het is een streven. Teleologisch want
het is een streven en is nooit voltooid.
- Verband vervulling basisbehoefte aan “veiligheid”
- Verband intrinsieke kwetsbaarheid mens (kindertijd, handicap,
ziekte, ouderdom)
2
, - Versterkt door maatschappelijke context (nood aan financiële
middelen om in levensonderhoud en (medische) zorg te voorzien,
begrensde mogelijkheden om wettig inkomen te vergaren)
- Wij zijn als mensen intrinsiek kwetsbaar zijn, anders hadden wij deze
zekerheid niet nodig gehad
- Kindertijd hebben we onderwijs nodig, onderhoud nodig
- Ziekte overkomt ons omdat we van nature kwetsbare wezens zijn en
verzorging nodig hebben
- De kwetsbaarheid wordt versterkt door maatschappelijke situatie:
we zitten in een systeem waarin je moet kunnen arbeiden om
inkomsten te voorzien, maatschappelijke kwetsbaarheden,
wettelijke beperkingen om inkomsten te vergaren
- Onderscheid psychologische conditie - maatschappelijke dimensie
- Psychologische conditie en de manier waarop we dat invullen
- Specifieke focus op noden met maatschappelijke oorzaak én
maatschappelijk belang tot leniging:
- Sociale zekerheid: objectief, maatschappelijk geleurde vorm van
zekerheid
- Gefocust op bepaalde vormen, oorzaken van onzekerheden en
onveiligheid die maatschappelijk te verklaren zijn en
maatschappelijk worden opgelost. Het gaat om sociale risico’s: we
vinden het als samenleving belangrijk om ze maatschappelijk op te
vangen
- Historisch ontwikkelingspatroon: compenseren onwenselijke
gevolgen economische productie en verdeling welvaart
- Oude problematiek armoede: leniging middels
bijstandsvoorzieningen
- Nieuwe vormen van bestaansonzekerheid sinds industriële revolutie:
leer “sociale risico’s” structureert gaandeweg samenspel sociale
verzekeringen en bijstandsvoorzieningen
Ziekte: iedereen die ziek wordt
Arbeidsongeschiktheid: inkomensverlies is ene tweede sociale risico
waarrond sociale zekerheid zich heeft uitgekristalliseerd
Telkens prestatie klaar om uitgekeerd te worden wanneer je slachtoffer
wordt van een van de sociale risico’s
SOCIALE ZEKERHEID IN ZIJN INSTRUMENTELE BETEKENIS
3
, - Sociale zekerheid = geheel instellingen en regelingen erop gericht
mensen te vrijwaren van bezorgdheid voor gebrek
- Instrumentele betekenis ligt de focus anders
- Geheel van middelen en regelingen
- Historische diversiteit:
- Nu: door de staat georganiseerd
- Vanop afstand historisch gezien: verschillende vormen hebben
bijgedragen
- Rol (solidaire) samenlevingsverbanden (stam, familie, (kern)gezin)
Oudste vorm: samenlevingsverbanden, solidariteit die in de
stam, het gezin aanwezig is: partner, vader, broer zal voor u
zorgen; elementaire solidariteit, is een middel van sociale
zekerheid
- Rol eigendom (onroerende goederen, spaargeld, beleggingen)
Eigendom: het hebben van onroerende goederen, als je
zoveel eigendom hebt dat je niet meer moet arbeiden moet je
u geen zorgen maken voor sociale risico’s want je hebt
genoeg geld om daarin te voorzien
- Rol liefdadigheid(sinstellingen): voorloper sociale bijstand
Liefdadigheidsinstellingen: voor 19de eeuw geen instellingen
die hiermee bezig waren. Vb vrijmetselaars
- Rol emancipatiestrijd arbeidersbeweging: oorsprong sociale verzekeringen
- Evolutie van landbouweconomie naar industrieel kapitalisme in 19 e
eeuw: ontregeling traditionele samenlevings- en
solidariteitsverbanden
Emancipatiestrijd: zuiver private sfeer: wanneer industrieel
kapitalisme tot ontwikkeling komt, tot dan
landbouwsamenleving, land in handen van
grootgrondbezitters, basis van onze economie. Gaandeweg
overschakeling waar armoede zo groot worden dat mensen
wegtrekken
- Arbeider (“proletariër”) is aangewezen op verkoop arbeidskracht om
in levensonderhoud te voorzien: genese arbeidsmarkt en sociale
risico’s
Experimentele fabrieken ontstonden. Grote groep van ex-
landbouwers die zich aanbieden als arbeiders om te gaan
werken voor een dagloon. Niet iedereen mocht werken, die
dag geen loon, hoe gaat men dan eten kopen? Dit is het
ontstaan van het proletariaat: ongeschoolde boeren, die niets
anders hebben dan hun arbeid. Creëert ellendige sociale
situatie, werkloosheid als sociaal risico ontslaat daar. Op
platteland was er altijd werk, nu is werkloosheid opeens een
sociaal probleem. Als je ziek bent op platteland dan neemt de
rest het werk over en wordt er voor u gezorgd. Als je in de
stad ziek bent kan je niet werken en heb je geen loon en geen
eten. In die context beginnen gaandeweg de arbeiders zelfs
technieken te bedenken over hoe ze uit die miserie komen.
Maatschappijburgers. Arbeiders zeggen zelf dat ze op einde
van de week wat ze over hebben een stukje in een pot
leggen, idee is dat als iemand van hen ziek wordt en kosten
heeft en niet kan gaan werken, dan krijgt die iets uit die pot.
Als je niet mag gaan werken maak je ander potje waaruit je
iets krijgt. Dit zijn technieken van onderlinge verzekering,
4
THEMA 1: SOCIALE ZEKERHEID EN SOCIALEZEKERHEIDSRECHT
Handboek P 5-80, 101-117
Overzicht
§ Wat is sociale zekerheid?
§ Focus op alledaagse menselijke noden
§ Gebruikelijke betekenis
§ Sociale zekerheid in zijn situationele/teleologische betekenis
§ Sociale zekerheid in de instrumentele betekenis
§ Wat is socialezekerheidsrecht?
§ Definitie
§ Voorwerp en karakter
§ Technieken: sociale verzekering en sociale bijstand
§ Het recht op sociale zekerheid als Mensenrecht
§ Verdeling van bevoegdheden
§ Omkadering van de regelgeving
DEEL 1: WAT IS SOCIALE ZEKERHEID?
Focus op alledaagse menselijke noden
- Ziekte : nood aan zorg, medische kosten; onvermogen te werken,
inkomensverlies
- Ziekte: hulp nodig, dokters moeten betaald worden,
gezondheidszorg wordt tegen vergoeding verstrekt, maakt kosten
om de medische zorg te krijgen in een situatie waar die niet kan
gaan werken en geen inkomen kan genereren uit arbeid
- Moederschap: nood begeleiding bevalling, medische kosten; nood aan
rust, inkomensverlies
- Moederschap: medische kosten in een periode dat je niet aan het
werk bent, inkomstenverlies lijden als niet in een vergoeding wordt
voorzien
- Arbeidsongeval of beroepziekte: nood aan medische zorg, medische
kosten; onvermogen te werken of overlijden, inkomensverlies
- Rana plaza: fabriek ingestort, veel doden en gewonden waren aan
het werk, probleem dat veroorzaakt werd door de arbeid
- Medische problemen die zich voordoen in specifieke context van
arbeid, nood aan medische zorg, niet kunnen werken en
inkomensverlies, wie gaat daar voor opdraaien?
- Handicap: verminderd verdienvermogen; verlies van zelfredzaamheid,
nood aan aangepaste hulp, bijkomende kosten
- Permanente beperking
- Structureel probleem: verminderd verdienvermogen
- Wij leven in samenleving waarin basismoto is dat inkomen uit arbeid
komt, minder kans in deze samenleving om via arbeid inkomsten te
voorzien
- Hebben nood aan bijzondere begeleiding
- Bijstand die ze nodig hebben om geïntegreerd te blijven in de
samenleving
- Werkloosheid: inkomensverlies; armoede
- Wij leven in systeem
1
, - Kapitaal: zoveel geld dat je niet meer moet arbeiden voor inkomen
- Arbeid: merendeel moet werken om inkomen te krijgen, ons kapitaal
brengt niet genoeg op om heel ons leven te blijven voorzien; iets
doen voor een ander in ruil voor loon; is voor 90% van de mensen
essentiële bron van levensonderhoud
- Sociale verzekering: redt u als er zich sociale risico’s voordoen
- Sociale bijstand: als je niet kan rekenen op prestaties sociale
verzekering is er een subsidiaire vangnet, voor de mensen die niet
worden geholpen door sociale verzekering
- Armoede: noch kapitaal, noch mogelijkheid om te arbeiden; hierop
focussen om te vermijden dat mensen hierin terecht komen
- Kinderen: kosten opvoeding en onderhoud, opvang
- Gezinsbijslagen: toelage die je krijgt wanneer je kinderen krijgt
- Bedoeling om bovenste situatie te vermijden
- Ouderdom: behoefte aan rust, verminderd verdienvermogen
- Recht op rust
- Vroeger omdat je onbekwaam was, vandaag de dag moet je kunnen
rusten
- Probleem: je haalt mensen uit het systeem, ze hoeven niet meer te
arbeiden, tenzij pensioensverzekering uw inkomstenverlies dekt
Gebruikelijke betekenis (Van Dale):
- Sociale zekerheid: a) toestand waarbij voor allen de bezorgdheid voor
gebrek wordt uitgesloten b) het geheel van instellingen en regelingen die
dienen om deze toestand te verzekeren
SOCIALE ZEKERHEID IN ZIJN SITUATIONELE/TELEOLOGISCHE BETEKENIS
- Sociale zekerheid = uitsluiting van bezorgdheid voor gebrek
- Sociale zekerheid beschouwen als een toestand die je wil bereiken
- Link oudste gebruik term: Simon Bolivar (1819); Social Security Act VS
(1935) en “Freedom from want” Roosevelt (1941)
- Simon Bolivar: bevrijding zuid Amerika, vrijheidsstrijder, geeft uitleg
over staatsinrichting die hij aan Venezuela wil geven
- 3 pijlers sociale samenleving: datgene wat het grootst mogelijke
geluk realiseert, grootst mogelijke sociale zekerheid en grootst
mogelijke gelijkheid
- Toestand die hij wil bereiken: situatie waarin mensen zich geen
zorgen moeten maken over voedsel, schaarste…
- Social security act: in zelfde ambitie om mensen van gebrek te
vrijwaren, president van die tijd speech waarin hij 4 vrijheden
voorop stelt: speech, religion, fear, freedom van gebrek =
basisconcept sociale zekerheid
- Realiteit vs. ideaal: uitsluiting bezorgdheid gebrek is onvoltooid doel,
sociale zekerheid is streven naar zekerheid
- Situatie die meer overeenkomst met ideaal dan realiteit
- Samenleving verandert, telkens opnieuw opzoek gaan naar nieuwe
manier om ideaal te bereiken, het is een streven. Teleologisch want
het is een streven en is nooit voltooid.
- Verband vervulling basisbehoefte aan “veiligheid”
- Verband intrinsieke kwetsbaarheid mens (kindertijd, handicap,
ziekte, ouderdom)
2
, - Versterkt door maatschappelijke context (nood aan financiële
middelen om in levensonderhoud en (medische) zorg te voorzien,
begrensde mogelijkheden om wettig inkomen te vergaren)
- Wij zijn als mensen intrinsiek kwetsbaar zijn, anders hadden wij deze
zekerheid niet nodig gehad
- Kindertijd hebben we onderwijs nodig, onderhoud nodig
- Ziekte overkomt ons omdat we van nature kwetsbare wezens zijn en
verzorging nodig hebben
- De kwetsbaarheid wordt versterkt door maatschappelijke situatie:
we zitten in een systeem waarin je moet kunnen arbeiden om
inkomsten te voorzien, maatschappelijke kwetsbaarheden,
wettelijke beperkingen om inkomsten te vergaren
- Onderscheid psychologische conditie - maatschappelijke dimensie
- Psychologische conditie en de manier waarop we dat invullen
- Specifieke focus op noden met maatschappelijke oorzaak én
maatschappelijk belang tot leniging:
- Sociale zekerheid: objectief, maatschappelijk geleurde vorm van
zekerheid
- Gefocust op bepaalde vormen, oorzaken van onzekerheden en
onveiligheid die maatschappelijk te verklaren zijn en
maatschappelijk worden opgelost. Het gaat om sociale risico’s: we
vinden het als samenleving belangrijk om ze maatschappelijk op te
vangen
- Historisch ontwikkelingspatroon: compenseren onwenselijke
gevolgen economische productie en verdeling welvaart
- Oude problematiek armoede: leniging middels
bijstandsvoorzieningen
- Nieuwe vormen van bestaansonzekerheid sinds industriële revolutie:
leer “sociale risico’s” structureert gaandeweg samenspel sociale
verzekeringen en bijstandsvoorzieningen
Ziekte: iedereen die ziek wordt
Arbeidsongeschiktheid: inkomensverlies is ene tweede sociale risico
waarrond sociale zekerheid zich heeft uitgekristalliseerd
Telkens prestatie klaar om uitgekeerd te worden wanneer je slachtoffer
wordt van een van de sociale risico’s
SOCIALE ZEKERHEID IN ZIJN INSTRUMENTELE BETEKENIS
3
, - Sociale zekerheid = geheel instellingen en regelingen erop gericht
mensen te vrijwaren van bezorgdheid voor gebrek
- Instrumentele betekenis ligt de focus anders
- Geheel van middelen en regelingen
- Historische diversiteit:
- Nu: door de staat georganiseerd
- Vanop afstand historisch gezien: verschillende vormen hebben
bijgedragen
- Rol (solidaire) samenlevingsverbanden (stam, familie, (kern)gezin)
Oudste vorm: samenlevingsverbanden, solidariteit die in de
stam, het gezin aanwezig is: partner, vader, broer zal voor u
zorgen; elementaire solidariteit, is een middel van sociale
zekerheid
- Rol eigendom (onroerende goederen, spaargeld, beleggingen)
Eigendom: het hebben van onroerende goederen, als je
zoveel eigendom hebt dat je niet meer moet arbeiden moet je
u geen zorgen maken voor sociale risico’s want je hebt
genoeg geld om daarin te voorzien
- Rol liefdadigheid(sinstellingen): voorloper sociale bijstand
Liefdadigheidsinstellingen: voor 19de eeuw geen instellingen
die hiermee bezig waren. Vb vrijmetselaars
- Rol emancipatiestrijd arbeidersbeweging: oorsprong sociale verzekeringen
- Evolutie van landbouweconomie naar industrieel kapitalisme in 19 e
eeuw: ontregeling traditionele samenlevings- en
solidariteitsverbanden
Emancipatiestrijd: zuiver private sfeer: wanneer industrieel
kapitalisme tot ontwikkeling komt, tot dan
landbouwsamenleving, land in handen van
grootgrondbezitters, basis van onze economie. Gaandeweg
overschakeling waar armoede zo groot worden dat mensen
wegtrekken
- Arbeider (“proletariër”) is aangewezen op verkoop arbeidskracht om
in levensonderhoud te voorzien: genese arbeidsmarkt en sociale
risico’s
Experimentele fabrieken ontstonden. Grote groep van ex-
landbouwers die zich aanbieden als arbeiders om te gaan
werken voor een dagloon. Niet iedereen mocht werken, die
dag geen loon, hoe gaat men dan eten kopen? Dit is het
ontstaan van het proletariaat: ongeschoolde boeren, die niets
anders hebben dan hun arbeid. Creëert ellendige sociale
situatie, werkloosheid als sociaal risico ontslaat daar. Op
platteland was er altijd werk, nu is werkloosheid opeens een
sociaal probleem. Als je ziek bent op platteland dan neemt de
rest het werk over en wordt er voor u gezorgd. Als je in de
stad ziek bent kan je niet werken en heb je geen loon en geen
eten. In die context beginnen gaandeweg de arbeiders zelfs
technieken te bedenken over hoe ze uit die miserie komen.
Maatschappijburgers. Arbeiders zeggen zelf dat ze op einde
van de week wat ze over hebben een stukje in een pot
leggen, idee is dat als iemand van hen ziek wordt en kosten
heeft en niet kan gaan werken, dan krijgt die iets uit die pot.
Als je niet mag gaan werken maak je ander potje waaruit je
iets krijgt. Dit zijn technieken van onderlinge verzekering,
4
