PUBLIEKRECHT
INHOUDSOPGAVE
1. basisbeginselen van het belgische staatsrecht ................................................................................................ 3
1.1 inleiding – begrip en situering ........................................................................................................................ 3
1.2 indeling van het recht ..................................................................................................................................... 4
1.3 belgie is een staat........................................................................................................................................... 4
1.4 Kenmerken van de belgische staat ................................................................................................................. 6
1.5 Hierarchie van de rechtsnormen .................................................................................................................. 18
2. de federale overheid .................................................................................................................................... 21
2.1 de federale wetgevende macht .................................................................................................................... 21
2.1.1 samenstelling van de wetgevende macht ............................................................................................ 21
2.1.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 29
2.1.3 de werkwijze van de wetgevende macht ............................................................................................. 37
2.1.4 werkwijze van de wetgever als grondwetgevende macht ................................................................... 42
2.1.5 statuut van de parlementsleden .......................................................................................................... 43
2.2 de federale uitvoerende macht .................................................................................................................... 45
2.2.1 samenstelling .............................................................................................................................................. 45
2.2.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 48
2.2.3 werkwijze ............................................................................................................................................. 49
2.2.4 statuut van de leden ............................................................................................................................ 53
2.3 de rechtelijke macht ..................................................................................................................................... 55
2.3.1 onderscheid en samenstelling .............................................................................................................. 55
2.3.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 58
2.3.4 werkwijze ............................................................................................................................................. 64
2.3.5 statuut .................................................................................................................................................. 64
2.3.6 hoge raad voor de justitie .................................................................................................................... 64
2.3.6 justitiehuizen ........................................................................................................................................ 65
3 Gemeenschappen en gewesten .................................................................................................................... 65
3.1 korte historiek .................................................................................................................................................... 65
3.2 algemene principes: 3 gemeenschappen en 3 gewesten ............................................................................. 67
3.3 asysmmetrische structuur van het federale beglie....................................................................................... 69
3.4 bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten ................................................................................ 71
3.4.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 71
1
, 3.4.2 Residuaire vs. toegewezen bevoegdheden .......................................................................................... 71
3.4.3 Toegewezen bevoegdheden deelstaten .............................................................................................. 71
3.4.4 Toegewezen en residuaire bevoegdheden federale overheid ............................................................. 72
3.4.5 Specifieke bevoegdheden deelstaten .................................................................................................. 73
3.4.6 Overleg en samenwerking tussen federale overheid en deelstaten .................................................... 73
3.5 Werkwijze van de gemeenschappen en gewesten ....................................................................................... 75
3.5.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 75
3.5.2 Deelstatelijke wetgevende macht ........................................................................................................ 76
3.5.3 Deelstatelijke uitvoerende macht ........................................................................................................ 79
3.6 Bijzonderheden van het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad: de Brusselse instellingen ............................. 86
leerstuk 4: lokale besturen ................................................................................................................................... 87
4.1 inleiding (aglemene principes) ..................................................................................................................... 87
4.2 de gemeenten..................................................................................................................................................... 88
4.2.1 algemeen .............................................................................................................................................. 88
4.2.2 gemeentelijke bevoegdheden .............................................................................................................. 88
4.2.3 gemeentelijke organen (samenstelling en bevoegdheden ......................................................................... 89
4.2.4 participatie burger op gemeentelijk niveau ......................................................................................... 92
4.3 de OCMW’s......................................................................................................................................................... 93
4.3.1 algemeen ..................................................................................................................................................... 93
4.3.2 OCMW-bevoegheden .................................................................................................................................. 94
4.4 de provincies....................................................................................................................................................... 94
4.4.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 94
4.4.2 Provinciale bevoegdheden ................................................................................................................... 94
4.4.3 Provinciale organen (samenstelling en bevoegdheden) ...................................................................... 95
leerstuk 5: internationale rechtsorde ................................................................................................................... 97
5.1 België als deel van de internationale rechtsorde ......................................................................................... 97
5.2 Hiërarchie van de rechtsnormen (herhaling) ................................................................................................ 98
5.3 Enkele belangrijke internationale organisaties ............................................................................................ 98
5.4 Focus - De Raad van Europa, het EVRM en het EHRM ................................................................................. 99
leerstuk 6: rechten en vrijheden..........................................................................................................................100
6.1 Algemeen ................................................................................................................................................... 100
6.1.1 Begrip ................................................................................................................................................. 100
6.1.2 Belangrijkste rechtsbronnen .............................................................................................................. 100
6.1.3 Toepassingsgebied – Wie geniet bescherming? ................................................................................ 102
6.1.4 Handhaving – Wie ziet toe op naleving? ............................................................................................ 102
6.1.5 Beperking van grondrechten? ............................................................................................................ 103
6.2 Bespreking van enkele rechten en vrijheden .............................................................................................. 104
6.2.1 Gelijkheid en non-discriminatie ......................................................................................................... 104
2
, 6.2.2 Vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van media. ................................................................................ 106
6.2.3 Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst ................................................................................. 107
6.2.4 Recht op privacy ................................................................................................................................. 108
6.2.5 Vrijheid van vergadering en vereniging .............................................................................................. 109
6.2.6 Vrijheid van en recht op onderwijs .................................................................................................... 110
1. BASISBEGINSELEN VAN HET BELGISCHE STAATSRECHT
1.1 INLEIDING – BEGRIP EN SITUERING
Wat is recht? : ‘Recht’: definitie & kenmerken
Definitie: Het ‘recht’ is …
- een geheel van door de overheid uitgevaardigde, afdwingbare regels (‘rechtsregels’),
- die het menselijk handelen in de samenleving
- ordenen
kenmerken:
- wat?: Geheel van algemeen geldende regels
o Van toepassing op iedereen in de bedoelde situatie
- Wie?: Opgelegd door de overheid
o Recht is dynamisch: gewijzigde samenleving vraagt gewijzigde rechtsregels Overtreding/niet-naleving
heeft (juridische) gevolgen: rechtsregels zijn ‘afdwingbaar’ via een wettelijk systeem van sancties
▪ Rechtsregels zijn niet statisch -> blijven niet 100 jaar hetzelfde
=> rechtsregels zijn een afspiegeling van de opvatting (bv. Vrouwen die werken, vroeger
bestond enkel het heterohuwelijk)
- Waarom?: Doel = maatschappij ordenen (<> chaos!)
o M.a.w. duidelijk stellen wie wat (niet) mag doen => Recht biedt rechtszekerheid
Onderscheid met andere ‘regels’ in onze samenleving
- Gedragsregels, sociale omgangsregels, beleefdheidsregels, religieuze regels, …
=> niet juridisch afdwingbaar (tenzij ze ook (tegelijk) een rechtsregel zijn)
o Iemand slaag geven in het gezicht -> rechtsregel maar ook een morele regel -> sociale
omgangsregel
Recht is alomtegenwoordig!
Recht is van belang voor alle burgers (en in het bijzonder voor (praktijk)juristen)
Bv: verbod op openbare dronkenschap (strafrecht)
Schuldig verzuim (strafrecht): Als je ziet dat iemand in nood is ben je verplicht om hulp toe te dienen
3
, - Verzuim: iets hebt nagelaten, iets niet hebben gedaan
Wettelijk heroepingsrecht (consumentenrecht)
- Consumenten die online een aankoop plaatsen herroepelijk binnen een bepaald termijn
1.2 INDELING VAN HET RECHT
Nationaal privaatrecht Nationaal publiekrecht
= regels over private situaties/relaties tussen burgers = regels over de interne organisatie en werking van
onderling, binnen de grenzen van de Belgische staat de nationale overheid + over relaties tussen burgers
en de nationale
Bv.
overheid
• burgerlijk recht (verbintenissenrecht,
goederenrecht, familierecht) Bv.
• economisch recht (ondernemingsrecht, • strafrecht
vennootschapsrecht)
• Staatsrecht (werking van onze overheid)
• arbeidsrecht
• Grondwettelijk recht
• Fiscaal recht
Internationaal privaatrecht Internationaal publiekrecht
= regels over private situaties/relaties tussen burgers = regels over relaties tussen staten onderling (bv.
onderling, met buitenlandse (grensoverschrijdende) internationale verdragen); relaties tussen staten en
internationale
elementen
organisaties (bv. EU, VN)
Nationaal: situaties binnen de grenzen van de Belgische staat
Internationaal: grensoverschrijdend zijn
Privaat: privépersonen onderling vs publiek: overheid bij betrokken
Internationaal privaatrecht: ongeluk in het buitenland met de auto bv op het frans grondgebied, er is een conflict
tussen privé personen -> zijn regels van frans recht of van Belgisch recht van toepassing
Internationaal publiekrecht: regelt ook hoe staten lid kunnen worden van bv de Europese unie
1.3 BELGIE IS EEN STAAT
Wat is een staat?
= rechtssubject, met specifieke kenmerken:
4
INHOUDSOPGAVE
1. basisbeginselen van het belgische staatsrecht ................................................................................................ 3
1.1 inleiding – begrip en situering ........................................................................................................................ 3
1.2 indeling van het recht ..................................................................................................................................... 4
1.3 belgie is een staat........................................................................................................................................... 4
1.4 Kenmerken van de belgische staat ................................................................................................................. 6
1.5 Hierarchie van de rechtsnormen .................................................................................................................. 18
2. de federale overheid .................................................................................................................................... 21
2.1 de federale wetgevende macht .................................................................................................................... 21
2.1.1 samenstelling van de wetgevende macht ............................................................................................ 21
2.1.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 29
2.1.3 de werkwijze van de wetgevende macht ............................................................................................. 37
2.1.4 werkwijze van de wetgever als grondwetgevende macht ................................................................... 42
2.1.5 statuut van de parlementsleden .......................................................................................................... 43
2.2 de federale uitvoerende macht .................................................................................................................... 45
2.2.1 samenstelling .............................................................................................................................................. 45
2.2.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 48
2.2.3 werkwijze ............................................................................................................................................. 49
2.2.4 statuut van de leden ............................................................................................................................ 53
2.3 de rechtelijke macht ..................................................................................................................................... 55
2.3.1 onderscheid en samenstelling .............................................................................................................. 55
2.3.2 bevoegdheden...................................................................................................................................... 58
2.3.4 werkwijze ............................................................................................................................................. 64
2.3.5 statuut .................................................................................................................................................. 64
2.3.6 hoge raad voor de justitie .................................................................................................................... 64
2.3.6 justitiehuizen ........................................................................................................................................ 65
3 Gemeenschappen en gewesten .................................................................................................................... 65
3.1 korte historiek .................................................................................................................................................... 65
3.2 algemene principes: 3 gemeenschappen en 3 gewesten ............................................................................. 67
3.3 asysmmetrische structuur van het federale beglie....................................................................................... 69
3.4 bevoegdheden van de gemeenschappen en gewesten ................................................................................ 71
3.4.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 71
1
, 3.4.2 Residuaire vs. toegewezen bevoegdheden .......................................................................................... 71
3.4.3 Toegewezen bevoegdheden deelstaten .............................................................................................. 71
3.4.4 Toegewezen en residuaire bevoegdheden federale overheid ............................................................. 72
3.4.5 Specifieke bevoegdheden deelstaten .................................................................................................. 73
3.4.6 Overleg en samenwerking tussen federale overheid en deelstaten .................................................... 73
3.5 Werkwijze van de gemeenschappen en gewesten ....................................................................................... 75
3.5.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 75
3.5.2 Deelstatelijke wetgevende macht ........................................................................................................ 76
3.5.3 Deelstatelijke uitvoerende macht ........................................................................................................ 79
3.6 Bijzonderheden van het tweetalig gebied Brussel-Hoofdstad: de Brusselse instellingen ............................. 86
leerstuk 4: lokale besturen ................................................................................................................................... 87
4.1 inleiding (aglemene principes) ..................................................................................................................... 87
4.2 de gemeenten..................................................................................................................................................... 88
4.2.1 algemeen .............................................................................................................................................. 88
4.2.2 gemeentelijke bevoegdheden .............................................................................................................. 88
4.2.3 gemeentelijke organen (samenstelling en bevoegdheden ......................................................................... 89
4.2.4 participatie burger op gemeentelijk niveau ......................................................................................... 92
4.3 de OCMW’s......................................................................................................................................................... 93
4.3.1 algemeen ..................................................................................................................................................... 93
4.3.2 OCMW-bevoegheden .................................................................................................................................. 94
4.4 de provincies....................................................................................................................................................... 94
4.4.1 Algemeen ............................................................................................................................................. 94
4.4.2 Provinciale bevoegdheden ................................................................................................................... 94
4.4.3 Provinciale organen (samenstelling en bevoegdheden) ...................................................................... 95
leerstuk 5: internationale rechtsorde ................................................................................................................... 97
5.1 België als deel van de internationale rechtsorde ......................................................................................... 97
5.2 Hiërarchie van de rechtsnormen (herhaling) ................................................................................................ 98
5.3 Enkele belangrijke internationale organisaties ............................................................................................ 98
5.4 Focus - De Raad van Europa, het EVRM en het EHRM ................................................................................. 99
leerstuk 6: rechten en vrijheden..........................................................................................................................100
6.1 Algemeen ................................................................................................................................................... 100
6.1.1 Begrip ................................................................................................................................................. 100
6.1.2 Belangrijkste rechtsbronnen .............................................................................................................. 100
6.1.3 Toepassingsgebied – Wie geniet bescherming? ................................................................................ 102
6.1.4 Handhaving – Wie ziet toe op naleving? ............................................................................................ 102
6.1.5 Beperking van grondrechten? ............................................................................................................ 103
6.2 Bespreking van enkele rechten en vrijheden .............................................................................................. 104
6.2.1 Gelijkheid en non-discriminatie ......................................................................................................... 104
2
, 6.2.2 Vrijheid van meningsuiting. Vrijheid van media. ................................................................................ 106
6.2.3 Vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst ................................................................................. 107
6.2.4 Recht op privacy ................................................................................................................................. 108
6.2.5 Vrijheid van vergadering en vereniging .............................................................................................. 109
6.2.6 Vrijheid van en recht op onderwijs .................................................................................................... 110
1. BASISBEGINSELEN VAN HET BELGISCHE STAATSRECHT
1.1 INLEIDING – BEGRIP EN SITUERING
Wat is recht? : ‘Recht’: definitie & kenmerken
Definitie: Het ‘recht’ is …
- een geheel van door de overheid uitgevaardigde, afdwingbare regels (‘rechtsregels’),
- die het menselijk handelen in de samenleving
- ordenen
kenmerken:
- wat?: Geheel van algemeen geldende regels
o Van toepassing op iedereen in de bedoelde situatie
- Wie?: Opgelegd door de overheid
o Recht is dynamisch: gewijzigde samenleving vraagt gewijzigde rechtsregels Overtreding/niet-naleving
heeft (juridische) gevolgen: rechtsregels zijn ‘afdwingbaar’ via een wettelijk systeem van sancties
▪ Rechtsregels zijn niet statisch -> blijven niet 100 jaar hetzelfde
=> rechtsregels zijn een afspiegeling van de opvatting (bv. Vrouwen die werken, vroeger
bestond enkel het heterohuwelijk)
- Waarom?: Doel = maatschappij ordenen (<> chaos!)
o M.a.w. duidelijk stellen wie wat (niet) mag doen => Recht biedt rechtszekerheid
Onderscheid met andere ‘regels’ in onze samenleving
- Gedragsregels, sociale omgangsregels, beleefdheidsregels, religieuze regels, …
=> niet juridisch afdwingbaar (tenzij ze ook (tegelijk) een rechtsregel zijn)
o Iemand slaag geven in het gezicht -> rechtsregel maar ook een morele regel -> sociale
omgangsregel
Recht is alomtegenwoordig!
Recht is van belang voor alle burgers (en in het bijzonder voor (praktijk)juristen)
Bv: verbod op openbare dronkenschap (strafrecht)
Schuldig verzuim (strafrecht): Als je ziet dat iemand in nood is ben je verplicht om hulp toe te dienen
3
, - Verzuim: iets hebt nagelaten, iets niet hebben gedaan
Wettelijk heroepingsrecht (consumentenrecht)
- Consumenten die online een aankoop plaatsen herroepelijk binnen een bepaald termijn
1.2 INDELING VAN HET RECHT
Nationaal privaatrecht Nationaal publiekrecht
= regels over private situaties/relaties tussen burgers = regels over de interne organisatie en werking van
onderling, binnen de grenzen van de Belgische staat de nationale overheid + over relaties tussen burgers
en de nationale
Bv.
overheid
• burgerlijk recht (verbintenissenrecht,
goederenrecht, familierecht) Bv.
• economisch recht (ondernemingsrecht, • strafrecht
vennootschapsrecht)
• Staatsrecht (werking van onze overheid)
• arbeidsrecht
• Grondwettelijk recht
• Fiscaal recht
Internationaal privaatrecht Internationaal publiekrecht
= regels over private situaties/relaties tussen burgers = regels over relaties tussen staten onderling (bv.
onderling, met buitenlandse (grensoverschrijdende) internationale verdragen); relaties tussen staten en
internationale
elementen
organisaties (bv. EU, VN)
Nationaal: situaties binnen de grenzen van de Belgische staat
Internationaal: grensoverschrijdend zijn
Privaat: privépersonen onderling vs publiek: overheid bij betrokken
Internationaal privaatrecht: ongeluk in het buitenland met de auto bv op het frans grondgebied, er is een conflict
tussen privé personen -> zijn regels van frans recht of van Belgisch recht van toepassing
Internationaal publiekrecht: regelt ook hoe staten lid kunnen worden van bv de Europese unie
1.3 BELGIE IS EEN STAAT
Wat is een staat?
= rechtssubject, met specifieke kenmerken:
4
