Forensische psychiatrie
Les 1: Inleiding
1. Wat is forensische psychiatrie?
- Multidisciplinaire aanpak is belangrijk!
1.1 Raakvlak tussen psychiatrie en recht
Artikel 71 Strafwetboek:
“Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het tijdstip van de feiten leed aan
een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over zijn daden heeft tenietgedaan,
of wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij niet heeft kunnen weerstaan.”
- Belangrijk! Gaat over de toerekeningsvatbaarheid, dat er al heel lang nood is om in het
rechtssysteem te specificeren in hoeverre iemand verantwoordelijk gesteld kan worden
voor de feiten dat die heeft gepleegd
- ‘Geestesstoornis’ = nood aan verdere specificering
o Wanneer kan je spreken van een geestesstoornis?
- Wanneer van toepassing? Iemand die een psychose heeft, achtervolgingswanen heeft, …
- ‘Controle over de daden’ = mensen die wel weten dat wat ze aan het doen zijn fout is, maar
die gelinkt aan hun geestesstoornis eigenlijk geen controle hebben over wat ze aan het
doen zijn
o Veelvoorkomend zijn bijv. mensen met een pedofiele stoornis (= hebben een
primaire aantrekkingskracht naar kinderen voor de puberteit) → Ze weten dat dit
fout is, maar hebben ook een seksuele drang richting het kind
o Belangrijk om te kijken naar hoe je ervoor kan zorgen dat dit niet meer gebeurt
1.2 Een stukje geschiedenis
- Cesare Lombroso
o Eén van de grondleggers van criminologie
o Heeft veel gedaan rond het biologisch determinisme
- Emil Kraepelin
o Eén van de grondleggers van de psychiatrie
o Eén van de eerste die een classificatiesysteem voor psychiatrische ziekten heeft
proberen opstellen
▪ Sprak toen al van forensische psychiatrie als aparte tak
1
,1.3 Therapeutic jurisprudence
- Het therapeutische of anti-therapeutische effect van het rechtssysteem
- Ons rechtssysteem heeft twee functies:
o Enerzijds willen we de maatschappij beschermen, maar er zit ook altijd een soort
vergeldingsstuk in
▪ Hoe meer we bijv. leren over gevangenissen, hoe meer we ook te weten
komen dat deze niet werken als het gaat om recidive preventie
• Maar toch blijven we ze gebruiken… waarom?
• Mensen komen er vaak slechter uit dan toen ze in de gevangenis
zijn gegaan. Hoe kunnen we dit beperken?
o Geneeskundig denken = “First… Do no harm”
- → Forensisch psychiatrische behandeling probeert heel erg, al vanaf in de gevangenis,
iemand als persoon te behandelen
o Kwaliteit van leven van die persoon verbeteren, maar tegelijkertijd ook de
maatschappij beschermen door aan recidive beperkingen te doen
o Daarom belangrijk om heel goed samen te werken met het rechtssysteem en
justitie!
1.4 Medisch vs. juridisch
- Andere cultuur
o Historisch gezien vanuit de medische wereld = paternalistische cultuur, maar wel
altijd gericht op alliantie!
▪ Wat heeft deze persoon nodig en hoe kunnen we hierin helpen?
o Juridisch systeem = cultuur van oppositie, namelijk verschillende partijen tegen
elkaar (debatteren)
- Zwart/wit denken
o Rechtssysteem wil graag een ja/nee-antwoord (bijv. toerekeningsvatbaar? Ja of
nee?)
o → Hokjes plaatsen is heel moeilijk in de praktijk!
- Asymmetrische relatie
o Wij geven advies, leggen een verslag neer, voeren een behandeling uit en
rapporteren die behandeling, … maar het is de rechter die beslist wat er zal
gebeuren met die persoon
- Beroepsgeheim
1.5 Medisch vs. maatschappelijk
- Stigma
o Rond een forensisch psychiatrische populatie hangt vaak veel stigma rond, dat
vaak ook gevoed wordt door slechte rapportering van de pers
2
, ▪ Bijv. naam verwarringen, de verschillende terminologie die wordt gebruikt
als het gaat over het rapporteren van personen die zedenfeiten hebben
gepleegd
- Publieke opinie
o Mensen hebben niet graag forensische patiënten in de buurt en hebben hier vaak
verschillende meningen over
- Politieke schommelingen
o Meestal is het niet de prioriteit om in het forensische veel geld te steken
- Bescherming van de maatschappij
o Er wordt gevraagd om die mensen in behandeling te nemen en ervoor te zorgen dat
die persoon geen terugval krijgt
o → Risico-denken
▪ Maakt dat je als behandelend psychiater in een dubbele rol terechtkomt,
dat je niet enkel mag bezig zijn met wat het beste is voor de patiënt maar
ook wat het beste is voor de maatschappij
2. Wat doet een forensisch psychiater?
- Breed gezien kan je het in twee delen opsplitsen:
o Expertises uitvoeren (deskundige verslagen) waarbij we gaan nadenken over de
toerekeningsvatbaarheid
o Behandeling uitvoeren die opgelegd wordt door de rechter
- Belangrijk dat die twee functies gescheiden gehouden worden!
- Beroepsgeheim!
2.1 Expertises
- Alle rechtbanken, behalve die op de bovenste rij, kunnen een expertise aanvragen
- Een expertise kan ook aangevraagd worden buiten een rechtbank (bijv.
verzekeringsmaatschappij)
3
, 2.2 Vredegerecht
- Wordt in de psychiatrie vaak betrokken in geval van…
o Gedwongen opname
▪ Wanneer er wordt ingeschat dat psychiatrische zorg noodzakelijk is, maar
de patiënt zelf weigert
▪ Er moet dan een inschatting gemaakt worden (door een arts) of er toch een
behandeling nodig is, ondanks het feit dat de persoon dit niet wil
• Gaat kijken naar drie dringen:
o Is er een psychiatrische stoornis aanwezig?
o Is de psychiatrische stoornis gelinkt met een toegenomen
gevaar?
o Weigert de persoon de gepaste behandeling?
▪ Een veelvoorkomende situatie is dat personen een gedwongen opname
toegewezen krijgen wegens plaats tekort in de psychiatrie
• Omwille hiervan zijn ze momentele aan het kijken om de criteria
voor een gedwongen opname te hervormen
o Bewindvoering
▪ Binnen het werkgebied van een forensisch psychiater
▪ Van goederen
• Mensen waarvan in twijfel wordt getrokken of ze nog in staat zijn
om hun eigen financiën te beheren
o Bijv. iemand die een bipolaire stoornis heeft waardoor die
af en toe in een manische episode terechtkomt en in die
episode gaat die persoon heel veel geld uitgeven
• → Forensisch psychiater gaat een inschatting maken, die persoon
gaat spreken, dossier informatie gaat opvragen en gaan inschatten
of er inderdaad sprake is van een psychiatrische stoornis die hier
een belangrijke invloed op heeft
• → Er wordt een bewindvoerder aangesteld (bijv. een advocaat) die
de betalingen uitvoert en ‘zakgeld’ geeft aan de persoon
▪ Van persoon
• Mensen waarvan in twijfel wordt getrokken of ze nog beslissingen
kunnen maken over zichzelf
o Bijv. iemand met beginnende dementie die niet meet goed
in staat was om voor zichzelf te zorgen en in te schatten wat
hiervoor allemaal nodig was (verwaarlozing)
• → Forensisch psychiater gaat inschatten of er werkelijk een
probleem van inschatting zit waardoor die persoon dat niet meer
goed voor zichzelf kan zien of voor zichzelf kan zorgen
• → Er kan een advocaat ingesteld worden die bijv. een
woonzorgcentrum kan regelen voor die persoon
- Het gaat niet om mensen die feiten hebben gepleegd, maar om mensen die niet meer goed
voor zichzelf kunnen zorgen
4
Les 1: Inleiding
1. Wat is forensische psychiatrie?
- Multidisciplinaire aanpak is belangrijk!
1.1 Raakvlak tussen psychiatrie en recht
Artikel 71 Strafwetboek:
“Er is geen misdrijf wanneer de beschuldigde of de beklaagde op het tijdstip van de feiten leed aan
een geestesstoornis die zijn oordeelsvermogen of de controle over zijn daden heeft tenietgedaan,
of wanneer hij gedwongen werd door een macht die hij niet heeft kunnen weerstaan.”
- Belangrijk! Gaat over de toerekeningsvatbaarheid, dat er al heel lang nood is om in het
rechtssysteem te specificeren in hoeverre iemand verantwoordelijk gesteld kan worden
voor de feiten dat die heeft gepleegd
- ‘Geestesstoornis’ = nood aan verdere specificering
o Wanneer kan je spreken van een geestesstoornis?
- Wanneer van toepassing? Iemand die een psychose heeft, achtervolgingswanen heeft, …
- ‘Controle over de daden’ = mensen die wel weten dat wat ze aan het doen zijn fout is, maar
die gelinkt aan hun geestesstoornis eigenlijk geen controle hebben over wat ze aan het
doen zijn
o Veelvoorkomend zijn bijv. mensen met een pedofiele stoornis (= hebben een
primaire aantrekkingskracht naar kinderen voor de puberteit) → Ze weten dat dit
fout is, maar hebben ook een seksuele drang richting het kind
o Belangrijk om te kijken naar hoe je ervoor kan zorgen dat dit niet meer gebeurt
1.2 Een stukje geschiedenis
- Cesare Lombroso
o Eén van de grondleggers van criminologie
o Heeft veel gedaan rond het biologisch determinisme
- Emil Kraepelin
o Eén van de grondleggers van de psychiatrie
o Eén van de eerste die een classificatiesysteem voor psychiatrische ziekten heeft
proberen opstellen
▪ Sprak toen al van forensische psychiatrie als aparte tak
1
,1.3 Therapeutic jurisprudence
- Het therapeutische of anti-therapeutische effect van het rechtssysteem
- Ons rechtssysteem heeft twee functies:
o Enerzijds willen we de maatschappij beschermen, maar er zit ook altijd een soort
vergeldingsstuk in
▪ Hoe meer we bijv. leren over gevangenissen, hoe meer we ook te weten
komen dat deze niet werken als het gaat om recidive preventie
• Maar toch blijven we ze gebruiken… waarom?
• Mensen komen er vaak slechter uit dan toen ze in de gevangenis
zijn gegaan. Hoe kunnen we dit beperken?
o Geneeskundig denken = “First… Do no harm”
- → Forensisch psychiatrische behandeling probeert heel erg, al vanaf in de gevangenis,
iemand als persoon te behandelen
o Kwaliteit van leven van die persoon verbeteren, maar tegelijkertijd ook de
maatschappij beschermen door aan recidive beperkingen te doen
o Daarom belangrijk om heel goed samen te werken met het rechtssysteem en
justitie!
1.4 Medisch vs. juridisch
- Andere cultuur
o Historisch gezien vanuit de medische wereld = paternalistische cultuur, maar wel
altijd gericht op alliantie!
▪ Wat heeft deze persoon nodig en hoe kunnen we hierin helpen?
o Juridisch systeem = cultuur van oppositie, namelijk verschillende partijen tegen
elkaar (debatteren)
- Zwart/wit denken
o Rechtssysteem wil graag een ja/nee-antwoord (bijv. toerekeningsvatbaar? Ja of
nee?)
o → Hokjes plaatsen is heel moeilijk in de praktijk!
- Asymmetrische relatie
o Wij geven advies, leggen een verslag neer, voeren een behandeling uit en
rapporteren die behandeling, … maar het is de rechter die beslist wat er zal
gebeuren met die persoon
- Beroepsgeheim
1.5 Medisch vs. maatschappelijk
- Stigma
o Rond een forensisch psychiatrische populatie hangt vaak veel stigma rond, dat
vaak ook gevoed wordt door slechte rapportering van de pers
2
, ▪ Bijv. naam verwarringen, de verschillende terminologie die wordt gebruikt
als het gaat over het rapporteren van personen die zedenfeiten hebben
gepleegd
- Publieke opinie
o Mensen hebben niet graag forensische patiënten in de buurt en hebben hier vaak
verschillende meningen over
- Politieke schommelingen
o Meestal is het niet de prioriteit om in het forensische veel geld te steken
- Bescherming van de maatschappij
o Er wordt gevraagd om die mensen in behandeling te nemen en ervoor te zorgen dat
die persoon geen terugval krijgt
o → Risico-denken
▪ Maakt dat je als behandelend psychiater in een dubbele rol terechtkomt,
dat je niet enkel mag bezig zijn met wat het beste is voor de patiënt maar
ook wat het beste is voor de maatschappij
2. Wat doet een forensisch psychiater?
- Breed gezien kan je het in twee delen opsplitsen:
o Expertises uitvoeren (deskundige verslagen) waarbij we gaan nadenken over de
toerekeningsvatbaarheid
o Behandeling uitvoeren die opgelegd wordt door de rechter
- Belangrijk dat die twee functies gescheiden gehouden worden!
- Beroepsgeheim!
2.1 Expertises
- Alle rechtbanken, behalve die op de bovenste rij, kunnen een expertise aanvragen
- Een expertise kan ook aangevraagd worden buiten een rechtbank (bijv.
verzekeringsmaatschappij)
3
, 2.2 Vredegerecht
- Wordt in de psychiatrie vaak betrokken in geval van…
o Gedwongen opname
▪ Wanneer er wordt ingeschat dat psychiatrische zorg noodzakelijk is, maar
de patiënt zelf weigert
▪ Er moet dan een inschatting gemaakt worden (door een arts) of er toch een
behandeling nodig is, ondanks het feit dat de persoon dit niet wil
• Gaat kijken naar drie dringen:
o Is er een psychiatrische stoornis aanwezig?
o Is de psychiatrische stoornis gelinkt met een toegenomen
gevaar?
o Weigert de persoon de gepaste behandeling?
▪ Een veelvoorkomende situatie is dat personen een gedwongen opname
toegewezen krijgen wegens plaats tekort in de psychiatrie
• Omwille hiervan zijn ze momentele aan het kijken om de criteria
voor een gedwongen opname te hervormen
o Bewindvoering
▪ Binnen het werkgebied van een forensisch psychiater
▪ Van goederen
• Mensen waarvan in twijfel wordt getrokken of ze nog in staat zijn
om hun eigen financiën te beheren
o Bijv. iemand die een bipolaire stoornis heeft waardoor die
af en toe in een manische episode terechtkomt en in die
episode gaat die persoon heel veel geld uitgeven
• → Forensisch psychiater gaat een inschatting maken, die persoon
gaat spreken, dossier informatie gaat opvragen en gaan inschatten
of er inderdaad sprake is van een psychiatrische stoornis die hier
een belangrijke invloed op heeft
• → Er wordt een bewindvoerder aangesteld (bijv. een advocaat) die
de betalingen uitvoert en ‘zakgeld’ geeft aan de persoon
▪ Van persoon
• Mensen waarvan in twijfel wordt getrokken of ze nog beslissingen
kunnen maken over zichzelf
o Bijv. iemand met beginnende dementie die niet meet goed
in staat was om voor zichzelf te zorgen en in te schatten wat
hiervoor allemaal nodig was (verwaarlozing)
• → Forensisch psychiater gaat inschatten of er werkelijk een
probleem van inschatting zit waardoor die persoon dat niet meer
goed voor zichzelf kan zien of voor zichzelf kan zorgen
• → Er kan een advocaat ingesteld worden die bijv. een
woonzorgcentrum kan regelen voor die persoon
- Het gaat niet om mensen die feiten hebben gepleegd, maar om mensen die niet meer goed
voor zichzelf kunnen zorgen
4
