Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
Hoorcollege 1: rechtsvormen formele en materiële
kenmerken
Rechtsvormen (boek 2 BW)
- Non profit: uitkeringsverbod (2:26 lid 3 jo. 2:285 lid 3 BW)
o Vereniging (Titel 2 Boek 2)
Informele vereniging
Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid
Bijzondere vorm: Vereniging van Eigenaars (geregeld in art.
5:124 e.v. en Boek 2 BW)
o Stichting (Titel 6 Boek 2)
- For profit: commercieel
o Coöperatie (en SCE)
o Onderlinge waarborgmaatschappij
o Kapitaalvennootschappen (NV/BV/SE)
‘Non profit’
- Vereniging en stichting mogen wel een onderneming drijven (commercieel
zijn)
o Mag ook het enige doel zijn: moet worden besteed aan doelstelling
o Bijvoorbeeld ziekenhuizen zijn ook ondernemingen
- Non profit = verbod (beperking) tot het doen van winstuitkeringen
Uitkeringsverbod
- Uitkeringsverbod vereniging en stichting wordt gelijk behandeld
- Vereniging (art. 2:26 lid 3 BW): geen winst onder haar leden verdelen
o Staat geen uitzondering voor bestuurders en commissarissen in,
maar daar wordt wel vanuit gegaan
- Stichting (art. 2:285 lid 3 BW): het “doel” van de stichting mag niet
inhouden het doen van uitkeringen aan oprichters of orgaanbemanners,
noch ook aan derden, tenzij ten aanzien van deze laatsten met een ideële
of sociale strekking
- Het doel betreft volgens de parlementaire geschiedenis de feitelijke gang
van zaken: óók bij de stichting
o Uitkeringen mogen in beginsel niet plaatsvinden op grond van
overeenkomst, omdat het dan gaat lijken op een NV/BV
(kapitaalvennootschap)
- Achtergrond: onderscheid met de NV (de BV kwam later)
- Beperkt coöperatief doel is wel toegestaan
o Samenwerkingsvorm beperkt tot kostenbesparing
o Bijvoorbeeld inkoop/verkoop t.b.v. leden of aangeslotenen (NB: let
bij vereniging op verbod coöperatief doel)
o Doorsluizen van winst uit transacties met derden naar de
aangeslotenen/ leden/ bestuurders is wel een overtreding van het
uitkeringsverbod: commerciële activiteiten met derden
Winst mag wel gebruikt worden voor de statutaire doelstelling
- Commerciële activiteiten mogen wel ontplooid worden, mits de winst
wordt besteed aan realisering van de doelstelling
o Voordelen mogen niet uitgekeerd worden aan de oprichter(s),
orgaanbemanners of anderen geen winstgerechtigden
- Consequentie uitkeren in strijd met het uitkeringsverbod: in strijd
met de wet
o Onverschuldigde betaling
o Doeloverschrijding
1
,Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
o Onbehoorlijke taakvervulling: bestuurdersaansprakelijkheid
o Evt. misbruik van recht etc.
o Bij stichting: evt. ontbinding
- Onkostenvergoeding/salaris voor bestuurder is toegestaan (om baat)
maar wat te denken van:
o Alle winst naar bestuurder/oprichter: in strijd met
uitkeringsverbod
o Pensioenstichtingen: niet in strijd met uitkeringsverbod
Is wettelijk geregeld, omdat er onduidelijkheid over was
o Eenmalige uitkeringen: niet in strijd met uitkeringsverbod
Stichting gaat niet op een vennootschap lijken
o De Stichting Administratiekantoor: niet in strijd met
uitkeringsverbod
Aandelen worden overgedragen aan de stichting waarvoor de
stichting certificaten uitgeeft, stichting is aandeelhouder
Doel van de stichting is niet het genereren van winst (geen
eigen commerciële activiteiten), maar het controleren van
zeggenschap in de NV/BV
o De familiestichting: niet in strijd met het uitkeringsverbod
Uitkeringen aan familieleden die bijv. gaan studeren: ideële of
sociale strekking
Uitkeringen aan familieleden zonder dat er sprake is van
behoeftigheid: twijfelgeval, want niet het doel om winst te
behalen
- Geen strijd met uitkeringsverbod is niet altijd geoorloofd, bijv.:
o Tegenstrijdige belangen
o Misbruik van bevoegdheid
o Onbehoorlijke taakvervulling
o In strijd met het doel
Vereniging
- Rechtsvorm: samenwerking van personen
o ALV is centrale orgaan (art. 2:40 BW): belangrijkste bevoegdheden
voor de inrichting en voortbestaan van de rechtspersoon
restbevoegdheid
o Wettelijke bevoegdheden leden(vergadering)
o Statuten kunnen altijd worden gewijzigd door ALV
o Vereniging met één lid mogelijk?
In beginsel wel (2:19 lid 1 sub d BW): vereniging wordt
ontbonden als er geen leden zijn formele kenmerken
Maar vereniging is rechtsvorm met bedoeling het
samenwerken van personen, dus voldoet niet aan de
materiële kenmerken ontbinding
Oplossing: vereniging omzetten in andere rechtsvorm
of andere leden toevoegen
- Verbod op coöperatief doel
o Vereniging kon coöperatie worden/zijn als ze een coöperatief doel
hadden, maar nu moet de vereniging worden omgezet naar een
coöperatie (art. 2:18 BW)
o Art. 2:53 BW: blijkens statuten d.m.v. overeenkomsten voorzien in
stoffelijke behoeften van de leden
o Beperkt coöperatief doel mag wel
- Verbod op uitkeringen aan leden (en orgaanbemanners): eerder behandeld
- Oprichting vereniging
2
,Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
o Meerzijdige rechtshandeling (art. 2:26 BW lid 1)
o Vroeger moesten oprichters lid worden van de vereniging, maar als
geen oprichters lid worden en zij geen leden heeft wordt de
vereniging ontbonden (2:19 BW)
In akte van oprichting moet door de notaris geconstateerd
worden wie de eerste leden zijn
o Vormvrij of bij notariële akte (informele vereniging)
Geen overheidsgoedkeuring (meer)
Niet bij notariële akte: informele vereniging (art. 2:30 BW)
Beperkte rechtsbevoegdheid
Kan geen registergoederen verkrijgen en geen
erfgenaam zijn (wel legataris): lid 1
Persoonlijke verbondenheid van bestuurders van alle
verbintenissen van rechtshandelingen (art. 2:30 BW):
lid 2
‘Omzetting’ naar volledig rechtsbevoegde vereniging is
mogelijk (art. 2:28 BW): 2:18 niet nodig
Stichting: Titel 6
- Niet voldoen aan een materieel kenmerk: ontbinding (art. 2:21 lid 1 sub c
BW)
- Typologisch: rechtspersoon ter realisering doel door middel van vermogen
(art. 2:285 BW)
o Geen start- of werkkapitaal verplicht
o Ontbreken voldoende vermogen kan wel leiden tot ontbinding
(art. 2:301 BW): lid 1 sub a
o Statuten in beginsel onveranderlijk (art. 2:293 BW): wil
oprichter(s)
o Doel/belang in belangrijke mate bepaald door wil oprichter(s) en
mag niet gewijzigd worden
- Doel niet beperkt tot ‘algemeen nuttige’ doelstellingen
o Bijv. Stichting Administratiekantoor, samenwerkingsstichtingen,
uitgeverijen, familiestichtingen etc.
o Algemene opvatting: uitkeringen aan oprichters en
orgaanbemanners met ideële strekking zijn niet per se verboden
Stichting: ledenverbod
- Ledenverbod (art. 2:285 lid 1 BW): stichting mag geen leden hebben
- Wordt overtreden als je een orgaan hebt dat vergelijkbaar is met een ALV
- ‘Aangeslotenen’ met statutaire bevoegdheden komen veel voor
contractueel van aard
o Bevoegdheid tot benoeming en ontslag (art. 2:286 lid 4 sub c BW):
in statuten
o Bevoegdheid tot statutenwijziging (art. 2:293 BW)
o Bevoegdheid tot afnemen van rekening en verantwoording (art.
2:300 lid 3 BW)
- Problematisch: orgaan waardoor stichting feitelijk functioneert als
vereniging
o Waar precies de grens ligt is vaag (nog geen jurisprudentie):
overheersende positie ten opzichte van bestuur
o Restbevoegdheid bij deelnemersorgaan?
o Opleggen verplichtingen aan de deelnemers bij of krachtens
statuten?
o Ledenverbod wordt overtreden wanneer orgaan de bevoegdheid
heeft tot ontslag deelnemersorgaan ‘te allen tijde’
3
, Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
2:285 lid 2 BW: aan een of meer personen kan de
bevoegdheid worden toegekend tot benoeming van
bestuurders zonder te worden aangemerkt als leden
- Toekennen bevoegdheden aan bijvoorbeeld een instituut/Kerk/staat: geen
overschrijding ledenverbod (want lijkt qua organisatie en functioneren niet
op vereniging)
- Indien stichting volgens haar statuten ‘leden’ heeft, hoeft er geen sprake
te zijn van overschrijding ledenverbod: bijv. feitelijke donateurs die geen
rechten of bevoegdheden hebben
Oprichting stichting
- Oprichting bij notariële akte (art. 2:286 lid 1 BW)
o Inter vivos: akte in het Nederlands - soms in het Fries (lid 2)
o Mortis caus: bij notarieel testament - mag in vreemde taal maar
statuten moeten in het Nederlands - mag soms in het Fries (lid 2)
o Geen overheidsgoedkeuring (nooit geweest in NL)
- Oprichting bij testament
o De stichting kan erfgenaam/legataris zijn bij testament waarbij zij
wordt opgericht (art. 4:135 lid 1 BW)
o Oprichting mogelijk bij andere uiterste wilsbeschikking dan notariële
akte (art. 4:135 lid 2 BW)
o Wie benoemt de eerste bestuurders/accepteert dotatie?
o Notarieel testament maar niet-authentiek?
Leidt niet tot nietigheid (art. 2:4 BW), maar tot
vernietigbaarheid (art. 4:138 BW)
‘For Profit’
- Coöperatie (Titel 3)
- Onderlinge waarborgmaatschappij (Titel 3)
- Europese Coöperatieve Vennootschap (SCE)
- ‘Als zodanig bij notariële akte opgericht’
o Afzonderlijke rechtsvormen
o Vereniging kan alleen door omzetting (art. 2:18 BW) coöperatie of
OWM worden
Vereniging of vennootschap?
- Nederland: vereniging is basisvorm vanwege de samenwerking van
personen, maar
o Gebruikelijk is ‘kapitaalinleg’ via kapitaalrekening
o Lidmaatschap niet zelden overdraagbaar
o Lidmaatschapsrechten vertegenwoordigen economische waarde
o Verschil vennootschap:
‘Winstrecht’ als regel gerelateerd aan volume economisch
verkeer tussen lid en coop/OWM (niet aan kapitaalinleg), idem
bij gevarieerd stemrecht
- Buitenland en SCE: vennootschap
o In aandelen verdeeld kapitaal, maar
o Winstrecht (primair) gerelateerd aan economisch verkeer (genereren
omzet)
Verschijningsvormen coöperatie
- Top coöperatie
o Federatie van coöperaties (bijv. Rabo vóór 1.1.2016)
o Coöperatie waar andere coöperaties lid van zijn
- Gewone coöperatie
o Oefent zelf bedrijf uit voor de leden
- Houdster coöperatie
4
Hoorcollege 1: rechtsvormen formele en materiële
kenmerken
Rechtsvormen (boek 2 BW)
- Non profit: uitkeringsverbod (2:26 lid 3 jo. 2:285 lid 3 BW)
o Vereniging (Titel 2 Boek 2)
Informele vereniging
Vereniging met volledige rechtsbevoegdheid
Bijzondere vorm: Vereniging van Eigenaars (geregeld in art.
5:124 e.v. en Boek 2 BW)
o Stichting (Titel 6 Boek 2)
- For profit: commercieel
o Coöperatie (en SCE)
o Onderlinge waarborgmaatschappij
o Kapitaalvennootschappen (NV/BV/SE)
‘Non profit’
- Vereniging en stichting mogen wel een onderneming drijven (commercieel
zijn)
o Mag ook het enige doel zijn: moet worden besteed aan doelstelling
o Bijvoorbeeld ziekenhuizen zijn ook ondernemingen
- Non profit = verbod (beperking) tot het doen van winstuitkeringen
Uitkeringsverbod
- Uitkeringsverbod vereniging en stichting wordt gelijk behandeld
- Vereniging (art. 2:26 lid 3 BW): geen winst onder haar leden verdelen
o Staat geen uitzondering voor bestuurders en commissarissen in,
maar daar wordt wel vanuit gegaan
- Stichting (art. 2:285 lid 3 BW): het “doel” van de stichting mag niet
inhouden het doen van uitkeringen aan oprichters of orgaanbemanners,
noch ook aan derden, tenzij ten aanzien van deze laatsten met een ideële
of sociale strekking
- Het doel betreft volgens de parlementaire geschiedenis de feitelijke gang
van zaken: óók bij de stichting
o Uitkeringen mogen in beginsel niet plaatsvinden op grond van
overeenkomst, omdat het dan gaat lijken op een NV/BV
(kapitaalvennootschap)
- Achtergrond: onderscheid met de NV (de BV kwam later)
- Beperkt coöperatief doel is wel toegestaan
o Samenwerkingsvorm beperkt tot kostenbesparing
o Bijvoorbeeld inkoop/verkoop t.b.v. leden of aangeslotenen (NB: let
bij vereniging op verbod coöperatief doel)
o Doorsluizen van winst uit transacties met derden naar de
aangeslotenen/ leden/ bestuurders is wel een overtreding van het
uitkeringsverbod: commerciële activiteiten met derden
Winst mag wel gebruikt worden voor de statutaire doelstelling
- Commerciële activiteiten mogen wel ontplooid worden, mits de winst
wordt besteed aan realisering van de doelstelling
o Voordelen mogen niet uitgekeerd worden aan de oprichter(s),
orgaanbemanners of anderen geen winstgerechtigden
- Consequentie uitkeren in strijd met het uitkeringsverbod: in strijd
met de wet
o Onverschuldigde betaling
o Doeloverschrijding
1
,Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
o Onbehoorlijke taakvervulling: bestuurdersaansprakelijkheid
o Evt. misbruik van recht etc.
o Bij stichting: evt. ontbinding
- Onkostenvergoeding/salaris voor bestuurder is toegestaan (om baat)
maar wat te denken van:
o Alle winst naar bestuurder/oprichter: in strijd met
uitkeringsverbod
o Pensioenstichtingen: niet in strijd met uitkeringsverbod
Is wettelijk geregeld, omdat er onduidelijkheid over was
o Eenmalige uitkeringen: niet in strijd met uitkeringsverbod
Stichting gaat niet op een vennootschap lijken
o De Stichting Administratiekantoor: niet in strijd met
uitkeringsverbod
Aandelen worden overgedragen aan de stichting waarvoor de
stichting certificaten uitgeeft, stichting is aandeelhouder
Doel van de stichting is niet het genereren van winst (geen
eigen commerciële activiteiten), maar het controleren van
zeggenschap in de NV/BV
o De familiestichting: niet in strijd met het uitkeringsverbod
Uitkeringen aan familieleden die bijv. gaan studeren: ideële of
sociale strekking
Uitkeringen aan familieleden zonder dat er sprake is van
behoeftigheid: twijfelgeval, want niet het doel om winst te
behalen
- Geen strijd met uitkeringsverbod is niet altijd geoorloofd, bijv.:
o Tegenstrijdige belangen
o Misbruik van bevoegdheid
o Onbehoorlijke taakvervulling
o In strijd met het doel
Vereniging
- Rechtsvorm: samenwerking van personen
o ALV is centrale orgaan (art. 2:40 BW): belangrijkste bevoegdheden
voor de inrichting en voortbestaan van de rechtspersoon
restbevoegdheid
o Wettelijke bevoegdheden leden(vergadering)
o Statuten kunnen altijd worden gewijzigd door ALV
o Vereniging met één lid mogelijk?
In beginsel wel (2:19 lid 1 sub d BW): vereniging wordt
ontbonden als er geen leden zijn formele kenmerken
Maar vereniging is rechtsvorm met bedoeling het
samenwerken van personen, dus voldoet niet aan de
materiële kenmerken ontbinding
Oplossing: vereniging omzetten in andere rechtsvorm
of andere leden toevoegen
- Verbod op coöperatief doel
o Vereniging kon coöperatie worden/zijn als ze een coöperatief doel
hadden, maar nu moet de vereniging worden omgezet naar een
coöperatie (art. 2:18 BW)
o Art. 2:53 BW: blijkens statuten d.m.v. overeenkomsten voorzien in
stoffelijke behoeften van de leden
o Beperkt coöperatief doel mag wel
- Verbod op uitkeringen aan leden (en orgaanbemanners): eerder behandeld
- Oprichting vereniging
2
,Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
o Meerzijdige rechtshandeling (art. 2:26 BW lid 1)
o Vroeger moesten oprichters lid worden van de vereniging, maar als
geen oprichters lid worden en zij geen leden heeft wordt de
vereniging ontbonden (2:19 BW)
In akte van oprichting moet door de notaris geconstateerd
worden wie de eerste leden zijn
o Vormvrij of bij notariële akte (informele vereniging)
Geen overheidsgoedkeuring (meer)
Niet bij notariële akte: informele vereniging (art. 2:30 BW)
Beperkte rechtsbevoegdheid
Kan geen registergoederen verkrijgen en geen
erfgenaam zijn (wel legataris): lid 1
Persoonlijke verbondenheid van bestuurders van alle
verbintenissen van rechtshandelingen (art. 2:30 BW):
lid 2
‘Omzetting’ naar volledig rechtsbevoegde vereniging is
mogelijk (art. 2:28 BW): 2:18 niet nodig
Stichting: Titel 6
- Niet voldoen aan een materieel kenmerk: ontbinding (art. 2:21 lid 1 sub c
BW)
- Typologisch: rechtspersoon ter realisering doel door middel van vermogen
(art. 2:285 BW)
o Geen start- of werkkapitaal verplicht
o Ontbreken voldoende vermogen kan wel leiden tot ontbinding
(art. 2:301 BW): lid 1 sub a
o Statuten in beginsel onveranderlijk (art. 2:293 BW): wil
oprichter(s)
o Doel/belang in belangrijke mate bepaald door wil oprichter(s) en
mag niet gewijzigd worden
- Doel niet beperkt tot ‘algemeen nuttige’ doelstellingen
o Bijv. Stichting Administratiekantoor, samenwerkingsstichtingen,
uitgeverijen, familiestichtingen etc.
o Algemene opvatting: uitkeringen aan oprichters en
orgaanbemanners met ideële strekking zijn niet per se verboden
Stichting: ledenverbod
- Ledenverbod (art. 2:285 lid 1 BW): stichting mag geen leden hebben
- Wordt overtreden als je een orgaan hebt dat vergelijkbaar is met een ALV
- ‘Aangeslotenen’ met statutaire bevoegdheden komen veel voor
contractueel van aard
o Bevoegdheid tot benoeming en ontslag (art. 2:286 lid 4 sub c BW):
in statuten
o Bevoegdheid tot statutenwijziging (art. 2:293 BW)
o Bevoegdheid tot afnemen van rekening en verantwoording (art.
2:300 lid 3 BW)
- Problematisch: orgaan waardoor stichting feitelijk functioneert als
vereniging
o Waar precies de grens ligt is vaag (nog geen jurisprudentie):
overheersende positie ten opzichte van bestuur
o Restbevoegdheid bij deelnemersorgaan?
o Opleggen verplichtingen aan de deelnemers bij of krachtens
statuten?
o Ledenverbod wordt overtreden wanneer orgaan de bevoegdheid
heeft tot ontslag deelnemersorgaan ‘te allen tijde’
3
, Specialisatie rechtspersonenrecht samenvatting
2:285 lid 2 BW: aan een of meer personen kan de
bevoegdheid worden toegekend tot benoeming van
bestuurders zonder te worden aangemerkt als leden
- Toekennen bevoegdheden aan bijvoorbeeld een instituut/Kerk/staat: geen
overschrijding ledenverbod (want lijkt qua organisatie en functioneren niet
op vereniging)
- Indien stichting volgens haar statuten ‘leden’ heeft, hoeft er geen sprake
te zijn van overschrijding ledenverbod: bijv. feitelijke donateurs die geen
rechten of bevoegdheden hebben
Oprichting stichting
- Oprichting bij notariële akte (art. 2:286 lid 1 BW)
o Inter vivos: akte in het Nederlands - soms in het Fries (lid 2)
o Mortis caus: bij notarieel testament - mag in vreemde taal maar
statuten moeten in het Nederlands - mag soms in het Fries (lid 2)
o Geen overheidsgoedkeuring (nooit geweest in NL)
- Oprichting bij testament
o De stichting kan erfgenaam/legataris zijn bij testament waarbij zij
wordt opgericht (art. 4:135 lid 1 BW)
o Oprichting mogelijk bij andere uiterste wilsbeschikking dan notariële
akte (art. 4:135 lid 2 BW)
o Wie benoemt de eerste bestuurders/accepteert dotatie?
o Notarieel testament maar niet-authentiek?
Leidt niet tot nietigheid (art. 2:4 BW), maar tot
vernietigbaarheid (art. 4:138 BW)
‘For Profit’
- Coöperatie (Titel 3)
- Onderlinge waarborgmaatschappij (Titel 3)
- Europese Coöperatieve Vennootschap (SCE)
- ‘Als zodanig bij notariële akte opgericht’
o Afzonderlijke rechtsvormen
o Vereniging kan alleen door omzetting (art. 2:18 BW) coöperatie of
OWM worden
Vereniging of vennootschap?
- Nederland: vereniging is basisvorm vanwege de samenwerking van
personen, maar
o Gebruikelijk is ‘kapitaalinleg’ via kapitaalrekening
o Lidmaatschap niet zelden overdraagbaar
o Lidmaatschapsrechten vertegenwoordigen economische waarde
o Verschil vennootschap:
‘Winstrecht’ als regel gerelateerd aan volume economisch
verkeer tussen lid en coop/OWM (niet aan kapitaalinleg), idem
bij gevarieerd stemrecht
- Buitenland en SCE: vennootschap
o In aandelen verdeeld kapitaal, maar
o Winstrecht (primair) gerelateerd aan economisch verkeer (genereren
omzet)
Verschijningsvormen coöperatie
- Top coöperatie
o Federatie van coöperaties (bijv. Rabo vóór 1.1.2016)
o Coöperatie waar andere coöperaties lid van zijn
- Gewone coöperatie
o Oefent zelf bedrijf uit voor de leden
- Houdster coöperatie
4
