Handelsrecht literatuur
Hoofdstuk 1
Het Romeinse recht maakte nog geen onderscheid tussen burgerlijk recht en
handelsrecht, pas in de middeleeuwen ontstonden er binnen de kring van
kooplieden handelsgebruiken en rechtsregels die op den duur ontwikkelden tot
het handelsrecht (‘bottom-up’ ontstaan). Handelsrecht werd gecodificeerd in het
Wetboek van Koophandel (WvK). Art. 1 WvK luidt dat ‘Het Burgerlijk Wetboek is,
voor zover daarvan bij dit Wetboek niet bijzonderlijk is afgeweken, ook op de in
dit Wetboek behandelde onderwerpen toepasselijk’ (lex specialis).
De juridische achterkant van de handel bestaat voornamelijk uit het sluiten van
een samenstel van internationale commerciële contracten. De koop en verkoop
van handelswaar zoals grondstoffen en eindproducten zijn dan de basis en
vervoer, betaling en verzekering vormen onmisbare onderdelen van de
internationale handelstransactie. Daarbij spelen ook derden een rol door als
vertegenwoordigers/tussenpersoon te bemiddelen. Tenslotte kunnen door een
internationale handelstransactie de intellectuele eigendomsrechten van derden
geschonden worden.
Aldus de te behandelen rechtsgebieden: de handelskoop, vertegenwoordiging,
opdracht, het waardepapierenrecht, het betalingsverkeer, het zee- en
vervoerrecht, het (transport)verzekeringsrecht en het intellectuele
eigendomsrecht.
Begrip: cognossement
Een cognossement is een document dat drie belangrijke functies vervult. Ten
eerste dient het als vervoersbewijs, waarbij het bevestigt dat de goederen aan
boord van een schip zijn geladen en onderweg zijn naar de bestemming.
Daarnaast fungeert het als een eigendomscertificaat, omdat het het recht
geeft aan de houder om de goederen op de bestemming af te halen. Ten derde is
het een contract van vervoer, waarin de voorwaarden voor het transport van
de goederen tussen de afzender en vervoerder zijn vastgelegd.
In de internationale handel is het cognossement cruciaal, omdat het eigendom
van de goederen vertegenwoordigt en vaak vereist is voor de aflevering of
betaling van de goederen, bijvoorbeeld bij een documentair krediet (Letter of
Credit), waarbij betaling alleen plaatsvindt als de juiste documenten, zoals het
cognossement, worden ingediend.
Damco/Meister arrest
De Duitse onderneming Meister koopt aluminium ladders van Seda in Seoul. Als
verkoper dient Seda het vervoer van Zuid-Korea naar Rotterdam te regelen. Dit
is zo afgesproken in de koopovereenkomst en de vervoerskosten zijn inbegrepen
in de koopprijs. Seda boekt via Eastern, de lokale scheepsagent van vervoerder
Damco, het zeevervoer van de ladders geladen in containers en te verschepen in
drie zendingen met drie verschillende schepen. Namens Damco geeft Eastern
drie setjes cognossementen (‘bills of lading’, kortweg l/b) uit aan Seda, welke
vermelden dat aan boord van het betreffende schip respectievelijk zestien,
zestien en twaalf containers geladen (‘shipped’) zijn. Zoals afgesproken met de
koper Meister, kan Seda nu immers betaling van de koopprijs verkrijgen van de
door Meister ingeschakelde bank tegen inlevering van onder meer deze
cognossementen. Dit volgt uit het documentair krediet (‘Letter of Credit’, L/C) dat
de bank in opdracht van Meister heeft geopend ten gunste van Seda. Aldus
geschiedt. De bank stuurt de cognossementen door aan Meister. Vervolgens
geeft Meister opdracht aan Deventer, een in Rotterdam gevestigd
expeditiebedrijf, om aldaar de zendingen containers in ontvangst te nemen en
naar Duitsland te laten vervoeren. Om aflevering van de containers met ladders
,te verkrijgen, presenteert Deventer in eigen naam de van Meister ontvangen
cognossementen aan vervoerder Damco. Zo is de cirkel rond.
Het recht op aflevering van de containers is – na betaling door middel van het
documentair krediet – veiliggesteld door de afgifte van cognossementen. Deze
verschaffen de koper (of diens ontvangstexpediteur) het exclusieve recht op
aflevering van de containers op de plaats van de bestemming. De
cognossementen reizen dus als het ware via de bankroute naar de koper.
Zo heeft de verkoper zijn geld en de koper beschikt over de cognossementen,
waarmee hij als enige recht heeft op afgifte van de containers. Echter wat blijkt?
Bij aflevering van de eerste zending aan ontvangstexpediteur van koper Meister
worden in plaats van de toegezegde zestien slechtst negen containers met
ladders afgeleverd en de overige twee zendingen hebben niet eens
plaatsgevonden. Meister heeft dus geld betaald voor cognossementen die recht
geven op 35 containers, maar er zijn in Seoul uiteindelijk maar negen containers
verscheept. Later blijkt, heeft een werknemer van scheepsagent Eastern op
aandrang van verkoper Seda valse cognossementen opgemaakt. Wie is nu
aansprakelijk voor de schade? Seda (de uitlokker en medepleger van de fraude),
de bank (die de cognossementen niet zorgvuldig heeft gecontroleerd), de
frauderende werknemer van Eastern en Eastern op grond van
werkgeversaansprakelijkheid of vervoerder Damco (op wiens naam de
cognossementen zijn uitgegeven door Eastern)?
Gekozen wordt voor een vordering tegen Damco als vervoerder onder
cognossement. De HR besliste dat Damco, door haar agent Eastern namens haar
de cognossementen te laten afgeven, de aan Damco toe te rekenen schijn heeft
gewekt, ook in dit geval van fraude, dat de in de cognossementen vermelde
zaken inderdaad aan boord van het schip waren geladen. Niet alleen was Eastern
in het algemeen bevoegd tot afgifte van cognossementen op naam van Damco,
maar ook past toerekening van de fraude aan Damco in het wettelijke systeem
dat aan bescherming van derden die te goeder trouw rechten ten aanzien van
een cognossement hebben verworven, uit een oogpunt van billijkheid en met het
oog op de eisen van het handelsverkeer een aanzienlijk gewicht toekent.
Aldus onderstreept de HR de hoofdregel van het waardenpapierenrecht dat de
derde houder te goeder trouw (in dit geval de bank en Meister) mag afgaan op de
in de papier (cognossement) toegezegde prestatie (art. 8:414 lid 1 en art. 8:441
lid 1 BW), ook al zijn deze vals. Bovendien is afgifte van een vals cognossement
door agent Eastern een aan Damco op grond van art. 6:172 BW toe te rekenen
onrechtmatige daad.
1.5 Kenmerken van handelsverkeersrecht
(a)Beginsel van rechtszekerheid
Bij elke handelstransactie moet wantrouwen gecompenseerd worden door
rechtszekerheid. Handelsrecht is vaak gebaseerd op internationale verdragen,
zoals regels voor goederenvervoer met dwingendrechtelijke aansprakelijkheid en
beperkte aansprakelijkheid. Ook standaardisering en zelfregulering spelen een
rol, bijvoorbeeld via Incoterms (= gezaghebbende interpretatie aan veelgebruikte
handelsbedingen, ‘trade terms’, bij koop en verkoop van grondstoffen en
eindproducten) en de Uniform Customs and Practice for Documentary Credits
(UCP600) voor documentair krediet. Deze twee kunnen door verwijzing deel
uitmaken van de overeenkomst.
,Internationaal aanvaarde regelingen bieden meer rechtszekerheid dan nationaal
recht dat naar zijn aard niet is toegesneden op internationale
rechtsverhoudingen.
(b)Het beginsel van vertrouwensbescherming
De houder van order- en toonderpapieren die niet geconfronteerd kunnen worden
met mogelijke verweren uit onderliggende rechtsverhouding in het kader
waarvan het papier is uitgegeven wordt beschermd. Rechtszekerheid en
vertrouwensbescherming gaan hand in hand. Het beginsel dat aan art. 6:146
BW (over de aansprakelijkheid van de vervoerder voor verlies of
beschadiging van goederen die hij tijdens het transport heeft overgenomen,
tenzij hij kan aantonen dat het verlies of de schade is ontstaan door
omstandigheden die buiten zijn controle lagen (zoals overmacht). Het artikel legt
de voorwaarden vast voor de aansprakelijkheid van de vervoerder in gevallen
van verlies of schade aan goederen tijdens het vervoer.) ten grondslag ligt is
rechtstreeks ontleend aan het handelsrecht (vlg. art. 116 en 199 WvK; art.
8:441 lid 2 BW).
(c) Vlot handelsverkeer
De goederenstroom dient snel en zonder juridische obstakels te kunnen
plaatsvinden. Hiervoor zijn instrumenten ontwikkeld, zoals het eerder genoemde
order- en toonderpapieren die het overdragen van vorderingen aan derden
vergemakkelijken. Hier is het arrest Damco/Meister een goed voorbeeld bij.
(d)Drie- en meerpartijenverhoudingen
De verhandelbaarheid van goederen neemt toe naarmate de derde en
opvolgende verkrijgers van handelsdocumenten beter beschermd worden. Maar
ook andere aspecten spelen hierbij een rol. Bijvoorbeeld, kan derde profiteren
van de overeenkomst van een ander, moet derde die respecteren, hoe zit het
met schadevergoeding? Etc.
(e)Internationale dimensie
Voorgekomen uit plaatselijke gewoonten en gebruiken, staat het handelsrecht
steeds bloot aan de in de praktijk bestaande behoefte aan internationale
uniformiteit. Eenvormige verdragen spelen daarbij een belangrijke rol, de rol en
betekenis van het nationale recht is bescheiden. Een goed voorbeeld hiervan is
Boek 8, dit lijkt nationaal recht, maar het is een kopie van internationale
verdragen.
, H4. Waardepapieren
Definitie waardepapier = een document waarin een vordering belichaamd is, op
een dergelijke wijze dat het bezit van het papier noodzakelijk is om de vordering
te kunnen uitoefenen of overdragen.
Voorbeeld: cognossement: dit is een vervoerdocument in het zeevervoer.
Dit document belichaamt het recht om op de eindbestemming aflevering
van de vervoerde goederen te vragen van de zee vervoerder. Enkel degene
die het cognossement in handen heeft kan het recht op aflevering
uitoefenen en als huidige houder van het cognossement het recht op
aflevering overdragen aan iemand anders.
Waardepapieren worden ook wel omschreven als schriftelijke betalingsbeloften
aan een door middel van het papier zelf vervangbare schuldeiser.
4.2 Overdracht van waardepapieren
Waardepapieren zijn documenten waarin een recht, een schuldvordering
belichaamd is. dit gebeurt om deze schuldvordering gemakkelijk overdraagbaar
te maken. Op welke wijze kan of moet deze overdracht gebeuren? Hierbij moet
onderscheid gemaakt worden tussen orderpapieren en toonderpapieren:
1. Orderpapier = waardepapier dat een orderclausule bevat. Het volstaat dat
duidelijk is dat de betaling onder het document moet gebeuren aan een
aangeduide persoon, of aan een andere persoon die later door deze eerste
persoon aangewezen zal worden. Voor overdracht hiervan moet aan een dubbele
voorwaarde voldaan worden:
1. Papier moet geëndosseerd worden Een endossement is een
ondertekende instructie van de huidige houder van het papier om aan een
andere persoon te betalen.
a. Endossement kan aan een bepaalde persoon zijn: ‘betaal aan de
heer y’
b. Of kan opnieuw aan order zijn ‘betaal aan order van de heer y’
c. Of het kan een blanco endossement zijn: in dat geval ondertekent
de huidige houder enkel het papier, zonder een nieuwe houder aan
te wijzen. Hierdoor wordt het orderpapier omgevormd tot een
toonderpapier. Wel mag de houder van een. Blanco geëndosseerd
waardepapier zijn eigen naam of naam van andere partij toevoegen
en het papier op die wijze opnieuw tot een orderpapier maken.
2. Papier moet geleverd worden aan de nieuwe houder (art. 3:93 BW): kan
door feitelijke overhandiging, levering constitutio possessorium. Levering
brevi manu of levering longa manu (3:115)
Hoofdstuk 1
Het Romeinse recht maakte nog geen onderscheid tussen burgerlijk recht en
handelsrecht, pas in de middeleeuwen ontstonden er binnen de kring van
kooplieden handelsgebruiken en rechtsregels die op den duur ontwikkelden tot
het handelsrecht (‘bottom-up’ ontstaan). Handelsrecht werd gecodificeerd in het
Wetboek van Koophandel (WvK). Art. 1 WvK luidt dat ‘Het Burgerlijk Wetboek is,
voor zover daarvan bij dit Wetboek niet bijzonderlijk is afgeweken, ook op de in
dit Wetboek behandelde onderwerpen toepasselijk’ (lex specialis).
De juridische achterkant van de handel bestaat voornamelijk uit het sluiten van
een samenstel van internationale commerciële contracten. De koop en verkoop
van handelswaar zoals grondstoffen en eindproducten zijn dan de basis en
vervoer, betaling en verzekering vormen onmisbare onderdelen van de
internationale handelstransactie. Daarbij spelen ook derden een rol door als
vertegenwoordigers/tussenpersoon te bemiddelen. Tenslotte kunnen door een
internationale handelstransactie de intellectuele eigendomsrechten van derden
geschonden worden.
Aldus de te behandelen rechtsgebieden: de handelskoop, vertegenwoordiging,
opdracht, het waardepapierenrecht, het betalingsverkeer, het zee- en
vervoerrecht, het (transport)verzekeringsrecht en het intellectuele
eigendomsrecht.
Begrip: cognossement
Een cognossement is een document dat drie belangrijke functies vervult. Ten
eerste dient het als vervoersbewijs, waarbij het bevestigt dat de goederen aan
boord van een schip zijn geladen en onderweg zijn naar de bestemming.
Daarnaast fungeert het als een eigendomscertificaat, omdat het het recht
geeft aan de houder om de goederen op de bestemming af te halen. Ten derde is
het een contract van vervoer, waarin de voorwaarden voor het transport van
de goederen tussen de afzender en vervoerder zijn vastgelegd.
In de internationale handel is het cognossement cruciaal, omdat het eigendom
van de goederen vertegenwoordigt en vaak vereist is voor de aflevering of
betaling van de goederen, bijvoorbeeld bij een documentair krediet (Letter of
Credit), waarbij betaling alleen plaatsvindt als de juiste documenten, zoals het
cognossement, worden ingediend.
Damco/Meister arrest
De Duitse onderneming Meister koopt aluminium ladders van Seda in Seoul. Als
verkoper dient Seda het vervoer van Zuid-Korea naar Rotterdam te regelen. Dit
is zo afgesproken in de koopovereenkomst en de vervoerskosten zijn inbegrepen
in de koopprijs. Seda boekt via Eastern, de lokale scheepsagent van vervoerder
Damco, het zeevervoer van de ladders geladen in containers en te verschepen in
drie zendingen met drie verschillende schepen. Namens Damco geeft Eastern
drie setjes cognossementen (‘bills of lading’, kortweg l/b) uit aan Seda, welke
vermelden dat aan boord van het betreffende schip respectievelijk zestien,
zestien en twaalf containers geladen (‘shipped’) zijn. Zoals afgesproken met de
koper Meister, kan Seda nu immers betaling van de koopprijs verkrijgen van de
door Meister ingeschakelde bank tegen inlevering van onder meer deze
cognossementen. Dit volgt uit het documentair krediet (‘Letter of Credit’, L/C) dat
de bank in opdracht van Meister heeft geopend ten gunste van Seda. Aldus
geschiedt. De bank stuurt de cognossementen door aan Meister. Vervolgens
geeft Meister opdracht aan Deventer, een in Rotterdam gevestigd
expeditiebedrijf, om aldaar de zendingen containers in ontvangst te nemen en
naar Duitsland te laten vervoeren. Om aflevering van de containers met ladders
,te verkrijgen, presenteert Deventer in eigen naam de van Meister ontvangen
cognossementen aan vervoerder Damco. Zo is de cirkel rond.
Het recht op aflevering van de containers is – na betaling door middel van het
documentair krediet – veiliggesteld door de afgifte van cognossementen. Deze
verschaffen de koper (of diens ontvangstexpediteur) het exclusieve recht op
aflevering van de containers op de plaats van de bestemming. De
cognossementen reizen dus als het ware via de bankroute naar de koper.
Zo heeft de verkoper zijn geld en de koper beschikt over de cognossementen,
waarmee hij als enige recht heeft op afgifte van de containers. Echter wat blijkt?
Bij aflevering van de eerste zending aan ontvangstexpediteur van koper Meister
worden in plaats van de toegezegde zestien slechtst negen containers met
ladders afgeleverd en de overige twee zendingen hebben niet eens
plaatsgevonden. Meister heeft dus geld betaald voor cognossementen die recht
geven op 35 containers, maar er zijn in Seoul uiteindelijk maar negen containers
verscheept. Later blijkt, heeft een werknemer van scheepsagent Eastern op
aandrang van verkoper Seda valse cognossementen opgemaakt. Wie is nu
aansprakelijk voor de schade? Seda (de uitlokker en medepleger van de fraude),
de bank (die de cognossementen niet zorgvuldig heeft gecontroleerd), de
frauderende werknemer van Eastern en Eastern op grond van
werkgeversaansprakelijkheid of vervoerder Damco (op wiens naam de
cognossementen zijn uitgegeven door Eastern)?
Gekozen wordt voor een vordering tegen Damco als vervoerder onder
cognossement. De HR besliste dat Damco, door haar agent Eastern namens haar
de cognossementen te laten afgeven, de aan Damco toe te rekenen schijn heeft
gewekt, ook in dit geval van fraude, dat de in de cognossementen vermelde
zaken inderdaad aan boord van het schip waren geladen. Niet alleen was Eastern
in het algemeen bevoegd tot afgifte van cognossementen op naam van Damco,
maar ook past toerekening van de fraude aan Damco in het wettelijke systeem
dat aan bescherming van derden die te goeder trouw rechten ten aanzien van
een cognossement hebben verworven, uit een oogpunt van billijkheid en met het
oog op de eisen van het handelsverkeer een aanzienlijk gewicht toekent.
Aldus onderstreept de HR de hoofdregel van het waardenpapierenrecht dat de
derde houder te goeder trouw (in dit geval de bank en Meister) mag afgaan op de
in de papier (cognossement) toegezegde prestatie (art. 8:414 lid 1 en art. 8:441
lid 1 BW), ook al zijn deze vals. Bovendien is afgifte van een vals cognossement
door agent Eastern een aan Damco op grond van art. 6:172 BW toe te rekenen
onrechtmatige daad.
1.5 Kenmerken van handelsverkeersrecht
(a)Beginsel van rechtszekerheid
Bij elke handelstransactie moet wantrouwen gecompenseerd worden door
rechtszekerheid. Handelsrecht is vaak gebaseerd op internationale verdragen,
zoals regels voor goederenvervoer met dwingendrechtelijke aansprakelijkheid en
beperkte aansprakelijkheid. Ook standaardisering en zelfregulering spelen een
rol, bijvoorbeeld via Incoterms (= gezaghebbende interpretatie aan veelgebruikte
handelsbedingen, ‘trade terms’, bij koop en verkoop van grondstoffen en
eindproducten) en de Uniform Customs and Practice for Documentary Credits
(UCP600) voor documentair krediet. Deze twee kunnen door verwijzing deel
uitmaken van de overeenkomst.
,Internationaal aanvaarde regelingen bieden meer rechtszekerheid dan nationaal
recht dat naar zijn aard niet is toegesneden op internationale
rechtsverhoudingen.
(b)Het beginsel van vertrouwensbescherming
De houder van order- en toonderpapieren die niet geconfronteerd kunnen worden
met mogelijke verweren uit onderliggende rechtsverhouding in het kader
waarvan het papier is uitgegeven wordt beschermd. Rechtszekerheid en
vertrouwensbescherming gaan hand in hand. Het beginsel dat aan art. 6:146
BW (over de aansprakelijkheid van de vervoerder voor verlies of
beschadiging van goederen die hij tijdens het transport heeft overgenomen,
tenzij hij kan aantonen dat het verlies of de schade is ontstaan door
omstandigheden die buiten zijn controle lagen (zoals overmacht). Het artikel legt
de voorwaarden vast voor de aansprakelijkheid van de vervoerder in gevallen
van verlies of schade aan goederen tijdens het vervoer.) ten grondslag ligt is
rechtstreeks ontleend aan het handelsrecht (vlg. art. 116 en 199 WvK; art.
8:441 lid 2 BW).
(c) Vlot handelsverkeer
De goederenstroom dient snel en zonder juridische obstakels te kunnen
plaatsvinden. Hiervoor zijn instrumenten ontwikkeld, zoals het eerder genoemde
order- en toonderpapieren die het overdragen van vorderingen aan derden
vergemakkelijken. Hier is het arrest Damco/Meister een goed voorbeeld bij.
(d)Drie- en meerpartijenverhoudingen
De verhandelbaarheid van goederen neemt toe naarmate de derde en
opvolgende verkrijgers van handelsdocumenten beter beschermd worden. Maar
ook andere aspecten spelen hierbij een rol. Bijvoorbeeld, kan derde profiteren
van de overeenkomst van een ander, moet derde die respecteren, hoe zit het
met schadevergoeding? Etc.
(e)Internationale dimensie
Voorgekomen uit plaatselijke gewoonten en gebruiken, staat het handelsrecht
steeds bloot aan de in de praktijk bestaande behoefte aan internationale
uniformiteit. Eenvormige verdragen spelen daarbij een belangrijke rol, de rol en
betekenis van het nationale recht is bescheiden. Een goed voorbeeld hiervan is
Boek 8, dit lijkt nationaal recht, maar het is een kopie van internationale
verdragen.
, H4. Waardepapieren
Definitie waardepapier = een document waarin een vordering belichaamd is, op
een dergelijke wijze dat het bezit van het papier noodzakelijk is om de vordering
te kunnen uitoefenen of overdragen.
Voorbeeld: cognossement: dit is een vervoerdocument in het zeevervoer.
Dit document belichaamt het recht om op de eindbestemming aflevering
van de vervoerde goederen te vragen van de zee vervoerder. Enkel degene
die het cognossement in handen heeft kan het recht op aflevering
uitoefenen en als huidige houder van het cognossement het recht op
aflevering overdragen aan iemand anders.
Waardepapieren worden ook wel omschreven als schriftelijke betalingsbeloften
aan een door middel van het papier zelf vervangbare schuldeiser.
4.2 Overdracht van waardepapieren
Waardepapieren zijn documenten waarin een recht, een schuldvordering
belichaamd is. dit gebeurt om deze schuldvordering gemakkelijk overdraagbaar
te maken. Op welke wijze kan of moet deze overdracht gebeuren? Hierbij moet
onderscheid gemaakt worden tussen orderpapieren en toonderpapieren:
1. Orderpapier = waardepapier dat een orderclausule bevat. Het volstaat dat
duidelijk is dat de betaling onder het document moet gebeuren aan een
aangeduide persoon, of aan een andere persoon die later door deze eerste
persoon aangewezen zal worden. Voor overdracht hiervan moet aan een dubbele
voorwaarde voldaan worden:
1. Papier moet geëndosseerd worden Een endossement is een
ondertekende instructie van de huidige houder van het papier om aan een
andere persoon te betalen.
a. Endossement kan aan een bepaalde persoon zijn: ‘betaal aan de
heer y’
b. Of kan opnieuw aan order zijn ‘betaal aan order van de heer y’
c. Of het kan een blanco endossement zijn: in dat geval ondertekent
de huidige houder enkel het papier, zonder een nieuwe houder aan
te wijzen. Hierdoor wordt het orderpapier omgevormd tot een
toonderpapier. Wel mag de houder van een. Blanco geëndosseerd
waardepapier zijn eigen naam of naam van andere partij toevoegen
en het papier op die wijze opnieuw tot een orderpapier maken.
2. Papier moet geleverd worden aan de nieuwe houder (art. 3:93 BW): kan
door feitelijke overhandiging, levering constitutio possessorium. Levering
brevi manu of levering longa manu (3:115)
