Hoorcolleges Materieel Strafrecht
Week 1 Straftheorieën en de structuur van het strafbare feit
Programma
- Wat is (de functie van) materieel strafrecht?
- Rechtvaardigingstheorieën over straf en strafrecht
- Retributivisme en utilitarisme
- Verenigingstheorieën
- De Klassieke en de Moderne Richting in het strafrecht
- Structuur van het begrip strafbaar feit
- Voorwaarden voor strafbaarheid
- Daderschap en normadressaten
Strafrechtelijke sanctietoemeting
HR De zwarte ruiter
- De casus
- Verminderde toerekenbaarheid
- De toegemeten sancties
- Straf naar de mate van schuld?
Rechtvaardiging van het strafrecht en de straf
Enkele voorbeelden
Wat is (materieel) strafrecht?
- Een definitie: regelt welke gedragingen onder welke voorwaarden strafbaar zijn
- Strafrecht is sanctierecht
- Rechtsbescherming en instrumentaliteit
- Dogmatiek en systematiek van het strafrecht
Waartoe bestaat (materieel) strafrecht?
- Hoofddoel: voorkómen van eigenrichting
- Achtergrond: maatschappelijk contract-denken
Rechtvaardiging van de straf
- Absolute theorieën: vergeldingsleer of retributivisme
- Relatieve theorieën: utilitarisme of consequentionalisme
- Verenigingstheorieën: combinatie
Retributivisme
Vergelding als grondslag van de straf
- Absolute theorie: rechtvaardiging straf staat los van de effecten, omdat is misdaan; quia
peccatum
- Straf vindt rechtvaardiging in het begane misdrijf, los van het effect
- Bestraffing van schuldigen is verdiend en daarmee intrinsiek goed
, - Proportionaliteit van de straf is noodzakelijk voor de legitimiteit
- Balans wordt hersteld (vergelding)
- Retrospectieve oriëntatie
- Twee varianten
o Positief retributivisme: gerechtigheid eist bestraffing van schuldige (plicht om te
straffen)
o Negatief retributivisme: alleen schuldige mag (niet: moet) worden bestraft.
Vergelding is geen morele plicht maar een bevoegdheid.
Utilitarisme
Verwachte nut als grondslag van de straf
- Relatieve theorie: rechtvaardiging straf is gebonden aan de effecten (opdat niet wordt
misdaan; ne peccetur)
- Nut van bestraffing ligt in reductie en preventie van criminaliteit
- Straf is dus geen ‘recht’ maar een instrument voor het bereiken van toekomstige doelen
- Prospectieve oriëntatie
- Strafdoelen
o Generale preventie
o Speciale preventie
o Rehabilitatie
o Incapacitatie = onschadelijkmaking
o Beveiliging
Verenigingstheorieën
- Nadelen van puur retributivisme en utilitarisme
o Utilitarisme biedt geen maatstaf voor proportionaliteit/billijkheid van de straf
- Twee spiegelbeeldige varianten
o Utiliteit als algemene rechtvaardiging, aangevuld met negatief retributivisme, dus je
mag het doel niet bereiken door disproportioneel te straffen of onschuldigen te
straffen
o Vergelding als algemene rechtvaardiging, afgezwakt met utilitaristische
overwegingen, dus alleen binnen de grenzen van proportionaliteit mag je bepaalde
doelen nastreven
- Tweede variant is dominant in Nederland
o Scherpe kanten van zuiver utilitarisme en retributivisme afgeslepen
o Maar biedt de theorie werkelijk houvast
o Eclecticisme (vrijheid van de rechter) in de praktische uitwerking?
Zwarte ruiter: 15 jaar + tbs ondanks verminderde toerekeningsvatbaarheid.
Dit omdat de zwarte ruiter een zeer gevaarlijke man bleek te zijn en vanwege
zijn veelvuldige vuurwapengebruik en omdat hij iemand is die alle kansen
aangrijpt om te ontsnappen. Moet dus zo lang mogelijk worden opgesloten.
Rechter had dus weinig vertrouwen in beveiligende werking van tbs, daarom
15 jaar gevangenisstraf.
Pompe: Wel voldoende oog voor proportionaliteit? Straf is voor
vergelding, niet perse voor beveiliging.
, Het begrip strafbaar feit
Drie dimensies
- Historisch: wat is er gebeurd
- Wettelijk: delictsomschrijving
- Juridisch: de strafrechtsdogmatische voorwaarden, die nadere voorwaarden inhouden om
een wettelijk strafbaar gesteld feit ook inderdaad een strafbaar feit te laten zijn
o Voorwaarden voor strafbaarheid
Gedraging handelen en nalaten
Wettelijke delictomschrijving legaliteitsbeginsel
Wederrechtelijkheid element
Verwijtbaarheid element
Typen delicten
- Misdrijven en overtredingen
o Misdrijven bevatten altijd een schuldbestanddeel, opzet of culpa
- Materieel en formeel omschreven
- Commissie- en omissiedelicten
- Krenkings- en gevaarzettingsdelicten
- Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten
Na 1886 dus geen buitenwettelijke
strafuitsluitingsgronden, gesloten
systeem.
HR Huizense veearts
- Gaat over wederrechtelijkheid
- Veearts had bepaling uit de
Veewet overtreden. Opzettelijk
deel van veestapel in de buurt
gebracht van koeien die leden
aan mond en klauwzweer, dit
was strafbaar
- Veearts deed dit om de gezonde
koeien te beschermen, want zo
zouden ze immuun worden
- De veearts deed een beroep op een ongeschreven rechtvaardigingsgrond: het ontbreken van
materiële wederrechtelijkheid.
- De mogelijkheid van dit verweer is tweemaal door de Hoge Raad bevestigd
Nu: strafbaar, tenzij wettelijke s.u.g. of ongeschreven s.u.g. (avas)
Daderschap: tot wie richt zich de strafbepaling?
Wat is daderschap?
Week 1 Straftheorieën en de structuur van het strafbare feit
Programma
- Wat is (de functie van) materieel strafrecht?
- Rechtvaardigingstheorieën over straf en strafrecht
- Retributivisme en utilitarisme
- Verenigingstheorieën
- De Klassieke en de Moderne Richting in het strafrecht
- Structuur van het begrip strafbaar feit
- Voorwaarden voor strafbaarheid
- Daderschap en normadressaten
Strafrechtelijke sanctietoemeting
HR De zwarte ruiter
- De casus
- Verminderde toerekenbaarheid
- De toegemeten sancties
- Straf naar de mate van schuld?
Rechtvaardiging van het strafrecht en de straf
Enkele voorbeelden
Wat is (materieel) strafrecht?
- Een definitie: regelt welke gedragingen onder welke voorwaarden strafbaar zijn
- Strafrecht is sanctierecht
- Rechtsbescherming en instrumentaliteit
- Dogmatiek en systematiek van het strafrecht
Waartoe bestaat (materieel) strafrecht?
- Hoofddoel: voorkómen van eigenrichting
- Achtergrond: maatschappelijk contract-denken
Rechtvaardiging van de straf
- Absolute theorieën: vergeldingsleer of retributivisme
- Relatieve theorieën: utilitarisme of consequentionalisme
- Verenigingstheorieën: combinatie
Retributivisme
Vergelding als grondslag van de straf
- Absolute theorie: rechtvaardiging straf staat los van de effecten, omdat is misdaan; quia
peccatum
- Straf vindt rechtvaardiging in het begane misdrijf, los van het effect
- Bestraffing van schuldigen is verdiend en daarmee intrinsiek goed
, - Proportionaliteit van de straf is noodzakelijk voor de legitimiteit
- Balans wordt hersteld (vergelding)
- Retrospectieve oriëntatie
- Twee varianten
o Positief retributivisme: gerechtigheid eist bestraffing van schuldige (plicht om te
straffen)
o Negatief retributivisme: alleen schuldige mag (niet: moet) worden bestraft.
Vergelding is geen morele plicht maar een bevoegdheid.
Utilitarisme
Verwachte nut als grondslag van de straf
- Relatieve theorie: rechtvaardiging straf is gebonden aan de effecten (opdat niet wordt
misdaan; ne peccetur)
- Nut van bestraffing ligt in reductie en preventie van criminaliteit
- Straf is dus geen ‘recht’ maar een instrument voor het bereiken van toekomstige doelen
- Prospectieve oriëntatie
- Strafdoelen
o Generale preventie
o Speciale preventie
o Rehabilitatie
o Incapacitatie = onschadelijkmaking
o Beveiliging
Verenigingstheorieën
- Nadelen van puur retributivisme en utilitarisme
o Utilitarisme biedt geen maatstaf voor proportionaliteit/billijkheid van de straf
- Twee spiegelbeeldige varianten
o Utiliteit als algemene rechtvaardiging, aangevuld met negatief retributivisme, dus je
mag het doel niet bereiken door disproportioneel te straffen of onschuldigen te
straffen
o Vergelding als algemene rechtvaardiging, afgezwakt met utilitaristische
overwegingen, dus alleen binnen de grenzen van proportionaliteit mag je bepaalde
doelen nastreven
- Tweede variant is dominant in Nederland
o Scherpe kanten van zuiver utilitarisme en retributivisme afgeslepen
o Maar biedt de theorie werkelijk houvast
o Eclecticisme (vrijheid van de rechter) in de praktische uitwerking?
Zwarte ruiter: 15 jaar + tbs ondanks verminderde toerekeningsvatbaarheid.
Dit omdat de zwarte ruiter een zeer gevaarlijke man bleek te zijn en vanwege
zijn veelvuldige vuurwapengebruik en omdat hij iemand is die alle kansen
aangrijpt om te ontsnappen. Moet dus zo lang mogelijk worden opgesloten.
Rechter had dus weinig vertrouwen in beveiligende werking van tbs, daarom
15 jaar gevangenisstraf.
Pompe: Wel voldoende oog voor proportionaliteit? Straf is voor
vergelding, niet perse voor beveiliging.
, Het begrip strafbaar feit
Drie dimensies
- Historisch: wat is er gebeurd
- Wettelijk: delictsomschrijving
- Juridisch: de strafrechtsdogmatische voorwaarden, die nadere voorwaarden inhouden om
een wettelijk strafbaar gesteld feit ook inderdaad een strafbaar feit te laten zijn
o Voorwaarden voor strafbaarheid
Gedraging handelen en nalaten
Wettelijke delictomschrijving legaliteitsbeginsel
Wederrechtelijkheid element
Verwijtbaarheid element
Typen delicten
- Misdrijven en overtredingen
o Misdrijven bevatten altijd een schuldbestanddeel, opzet of culpa
- Materieel en formeel omschreven
- Commissie- en omissiedelicten
- Krenkings- en gevaarzettingsdelicten
- Gekwalificeerde en geprivilegieerde delicten
Na 1886 dus geen buitenwettelijke
strafuitsluitingsgronden, gesloten
systeem.
HR Huizense veearts
- Gaat over wederrechtelijkheid
- Veearts had bepaling uit de
Veewet overtreden. Opzettelijk
deel van veestapel in de buurt
gebracht van koeien die leden
aan mond en klauwzweer, dit
was strafbaar
- Veearts deed dit om de gezonde
koeien te beschermen, want zo
zouden ze immuun worden
- De veearts deed een beroep op een ongeschreven rechtvaardigingsgrond: het ontbreken van
materiële wederrechtelijkheid.
- De mogelijkheid van dit verweer is tweemaal door de Hoge Raad bevestigd
Nu: strafbaar, tenzij wettelijke s.u.g. of ongeschreven s.u.g. (avas)
Daderschap: tot wie richt zich de strafbepaling?
Wat is daderschap?
