Voeding bij decubitus
Manual of Dietetic Practice: Chapter 7.17.6 – Wound healing, tissue viability and pressure sores
Kernpunten
- Ondervoeding schaadt de wondgenezing.
- De status van micronutriënten moeten worden gecontroleerd en tekortkomingen verholpen.
- Suppletie van micronutriënten biedt geen extra voordeel wanneer er geen tekorten aanwezig zijn.
- Het is belangrijk om lokale en systemische factoren te identificeren die de genezing kunnen
vertragen of belemmeren, b.v. medicatie, bloedarmoede, roken en leeftijd.
Voeding speelt een essentiële rol bij de wondgenezing en verkort o.a. de behandelingsduur. Een wond is
een afbraak van de beschermende functie van de huid met het verlies van continuïteit van weefsel. Dit
kan gepaard gaan met of zonder verlies van onderliggend bindweefsel (spieren, botten en zenuwen).
Wonden ontstaan na letsel aan de huid, onderliggende weefsels of organen veroorzaakt door chirurgie,
trauma, snijwonden, chemicaliën, hitte of kou, wrijving, schuifkracht, druk of ziekte. Decubitus
(doorligwonden) is gelokaliseerde schade aan de huid en/of onderliggend weefsel die meestal optreedt
boven een botuitsteeksel als gevolg van langdurige druk of druk i.c.m. schuifkrachten of wrijving.
Wondgenezing wordt omschreven als de fysiologie waarmee het lichaam de beschadigde weefsels
vervangt en herstelt.
Diagnostische criteria en classificatie
Huidwonden resulteren in de blootstelling van huidweefsels aan het milieu, bloedingen en verlies van
lichaamsvloeistoffen (water en plasma), micronutriënten en metabolieten (o.a. aminozuren, ATP, glucose
en adrenaline) waardoor intercellulaire relaties worden verstoord. Huidwonden kunnen worden
onderverdeeld in acute of chronische wonden. Acute wonden zijn het gevolg van een operatie of trauma
en hebben een relatief korte genezingstijd. Chronische wonden (beenzweer, decubitus en diabetische
voet) hebben langere genezingstijden en zijn vatbaar voor infecties.
Proces van wondgenezing
Het proces van wondgenezing kan worden onderverdeeld in drie fasen:
1. Reactiefase → treedt op tijdens de eerste paar dagen. Deze fase bestaat uit twee fasen, namelijk de
bloedingsfase en de daarop volgende ontstekingsfase. Tijdens deze fasen wordt uitbreiding van de
verwonding voorkomen en bereidt het wondgebied zich voor op de genezing;
2. Proliferatiefase → duurt drie of meer weken. In deze fase wordt de beschadigde lederhuid vervangen
door nieuw weefsel;
3. Rijpings- en remodelleringsfase → kan zes maanden tot twee jaar duren. Tijdens deze fase zal het
granulatieweefsel dat de lederhuid heeft vervangen uitrijpen tot een dun soepel en wit
bindweefsellitteken.
1
,Gevolgen voor ziekte en volksgezondheid
Symptomen van ulceratie (verzwering) zijn pijn, het produceren van exsudaat (wondvocht) en
geurproblemen. Deze symptomen gaan gepaard met slaapproblemen, verlies van mobiliteit en sociale
isolatie. Een goede voedingstoestand is essentieel voor de wondgenezing. Ondervoeding wordt vaak niet
opgemerkt en blijft onbehandeld met als gevolg een vertraagde wondgenezing en een langere
verblijfsduur in het ziekenhuis.
Klinisch onderzoek en management
Factoren die zorgen voor een belemmering of vertraging van de
wondgenezing kunnen worden onderverdeeld in lokale en systemische
factoren. Lokale factoren die van invloed zijn op het genezingsproces,
zijn de feitelijke toestand van de wond en de kwaliteit van de toegepaste
wondverzorging → o.a. lokalisatie van de wond, omvang en diepte van
de wond en toestand van de wondranden. Systemische factoren zijn per
patiënt verschillend en afhankelijk van de algemene lichamelijke en
geestelijke conditie → o.a. leeftijd van de patiënt, voedingsstatus en
kwaliteit van de voeding, geneesmiddelen, roken en alcoholgebruik.
Voedingsmanagement
Voedingsbehoeften nemen toe wanneer er een chronische wond aanwezig is. Een optimale
voedingstoestand bevordert alle fasen van de wondgenezing. Ondervoeding door een tekort aan energie
of eiwit kan leiden tot het verlies van lichaamsweefsel of eiwitvoorraden waardoor het genezingsproces
van de wond wordt vertraagd. Een evenwicht van alle voedselgroepen is vereist om te voldoen aan de
essentiële voedingsbehoeften voor wondgenezing.
Macronutriënt Functie
Energie Geschat wordt dat een persoon minimaal 30-35 kcal per kg lichaamsgewicht
per dag nodig heeft. De activering van het immuunsysteem en de werking van
witte bloedcellen vereisen namelijk extra energie. Inname van onvoldoende
energie zal leiden tot een afname van vetreserves waardoor de kans op
drukletsel toeneemt. Ook wordt een lage energie-inname geassocieerd met
een lagere inname van micronutriënten waardoor een vertraging van de
wondgenezing optreedt.
Koolhydraat en vet De grootste bronnen van energie in het wondgenezingsproces. Glucose is de
grootste brandstofbron die wordt gebruikt voor de aanmaak van nieuw
weefsel en om uitputting van eiwit te voorkomen. Vet speelt een rol in de
structuur en functie van het celmembraan. Omega-3 vetzuren spelen een rol in
het verhogen van de cytokineproductie. Cytokine speelt een rol in de
immuunafweer.
Eiwit Een tekort aan eiwit vertraagt de wondgenezing doordat de collageensynthese
wordt verminderd.
Vocht Voldoende vocht is belangrijk om de bloedtoevoer naar beschadigde weefsels
te behouden. Er wordt aanbevolen om 30-35 ml per kg lichaamsgewicht per
dag (minimaal 1500 ml/dag) te drinken. Uitdroging is een belangrijke
risicofactor voor de ontwikkeling van decubitus doordat de huid minder
elastisch en kwetsbaarder wordt.
Beschikbare voedingsstoffen worden in eerste instantie naar de wondlocatie getrokken. Hierbij wordt
spiermassa gebruikt om aminozuren te leveren die nodig zijn voor de wondgenezing. Een verlies van
15% of meer vetvrije massa wordt gekoppeld aan verminderde wondgenezing; een verlies van 30% of
meer wordt gekoppeld aan de ontwikkeling van nieuwe wonden.
2
, Micronutriënt Functie
Vitamine A Speelt een rol bij de celdeling, celdifferentiatie en de functie van het
immuunsysteem. Een tekort aan vitamine A kan leiden tot vertraagde
wondgenezing en een verhoogde vatbaarheid voor infecties.
Vitamine C Is van essentieel belang voor de vorming van collageen. Om de wondgenezing
te bevorderen en weefselschade te minimaliseren wordt er een inname van
100 mg/dag vitamine C aanbevolen.
Zink Speelt een rol in alle fasen van wondgenezing. Een tekort wordt geassocieerd
met vertraagde wondgenezing door het terugdringen van de epitheelvorming
en de collageensynthese. Zinksuppletie wordt vaak aanbevolen. De
aanbeveling voor niet-genezende decubitus is 15 mg/dag en 20-25 mg/dag
voor grotere niet-genezende wonden. Dit moet beperkt blijven tot 14 dagen.
IJzer Is nodig voor de vorming van collageen en voor het ondersteunen van de
zuurstofaanmaak in het weefsel van de wond.
Geneesmiddelen
Geneesmiddelen kunnen een positief of negatief effect hebben op de wondgenezing. Corticosteroïden
remmen de vorming van granulatieweefsel en hebben hierdoor een negatief effect op de wondgenezing.
Calciumantagonisten kunnen de bloedstroom helpen verbeteren.
Voeding bij decubitus
Informatorium voor Voeding & Diëtetiek – Decubitus en voeding
Decubitus is een plaatselijke beschadiging van de huid en/of het onderliggende weefsel, gewoonlijk
boven een botuitsteeksel, die als gevolg van druk of als gevolg van druk i.c.m. schuifkrachten is ontstaan.
Het ontstaat dus door inwerking van druk-, schuif en/of wrijfkrachten op het lichaam. De meest
gevoelige plaatsen op het lichaam zijn die plaatsen waar het bot relatief vlak onder de huid ligt, zoals de
hielen, stuit en heupen. Decubitus komt voor bij patiënten in alle leeftijdsgroepen, maar vooral bij
kwetsbare ouderen. De ernst van het letsel kan worden ingedeeld in vier stadia:
- Stadium I: niet-wegdrukbare roodheid van de intacte huid. Verkleuring van de huid, warmte, oedeem
en verharding zijn andere mogelijke kenmerken;
- Stadium II: gedeeltelijk verlies van de opperhuid (epidermis) tot aan de lederhuid (dermis). Het uit
zich als een blaar of een ontvelling;
- Stadium III: schade of necrose van huid en onderhuids weefsel (subcutis), die zich uit kan strekken
tot aan het onderliggende bindweefselvlies, hoewel dit nog niet aangetast is;
- Stadium IV: verlies van de huidlaag met necrose en schade aan spieren, pezen en botten.
Extrinsieke en intrinsieke factoren
Bij het ontstaan van decubitus spelen zowel extrinsieke (onafhankelijk van de patiënt) als intrinsieke
factoren een rol (hebben een relatie met de vatbaarheid van de individuele patiënt voor decubitus).
- Extrinsieke factoren: druk (vaak gerelateerd aan verminderde mobiliteit), schuifkrachten en
wrijfkrachten in, onder en rondom de huid.
- Intrinsieke factoren: leeftijd, geslacht, acute of chronische ziekte, multimorbiditeit (het tegelijk
voorkomen van twee of meer chronische ziekten), zorgafhankelijkheid, mobiliteitsbeperkingen,
incontinentie en voedingstoestand.
3
Manual of Dietetic Practice: Chapter 7.17.6 – Wound healing, tissue viability and pressure sores
Kernpunten
- Ondervoeding schaadt de wondgenezing.
- De status van micronutriënten moeten worden gecontroleerd en tekortkomingen verholpen.
- Suppletie van micronutriënten biedt geen extra voordeel wanneer er geen tekorten aanwezig zijn.
- Het is belangrijk om lokale en systemische factoren te identificeren die de genezing kunnen
vertragen of belemmeren, b.v. medicatie, bloedarmoede, roken en leeftijd.
Voeding speelt een essentiële rol bij de wondgenezing en verkort o.a. de behandelingsduur. Een wond is
een afbraak van de beschermende functie van de huid met het verlies van continuïteit van weefsel. Dit
kan gepaard gaan met of zonder verlies van onderliggend bindweefsel (spieren, botten en zenuwen).
Wonden ontstaan na letsel aan de huid, onderliggende weefsels of organen veroorzaakt door chirurgie,
trauma, snijwonden, chemicaliën, hitte of kou, wrijving, schuifkracht, druk of ziekte. Decubitus
(doorligwonden) is gelokaliseerde schade aan de huid en/of onderliggend weefsel die meestal optreedt
boven een botuitsteeksel als gevolg van langdurige druk of druk i.c.m. schuifkrachten of wrijving.
Wondgenezing wordt omschreven als de fysiologie waarmee het lichaam de beschadigde weefsels
vervangt en herstelt.
Diagnostische criteria en classificatie
Huidwonden resulteren in de blootstelling van huidweefsels aan het milieu, bloedingen en verlies van
lichaamsvloeistoffen (water en plasma), micronutriënten en metabolieten (o.a. aminozuren, ATP, glucose
en adrenaline) waardoor intercellulaire relaties worden verstoord. Huidwonden kunnen worden
onderverdeeld in acute of chronische wonden. Acute wonden zijn het gevolg van een operatie of trauma
en hebben een relatief korte genezingstijd. Chronische wonden (beenzweer, decubitus en diabetische
voet) hebben langere genezingstijden en zijn vatbaar voor infecties.
Proces van wondgenezing
Het proces van wondgenezing kan worden onderverdeeld in drie fasen:
1. Reactiefase → treedt op tijdens de eerste paar dagen. Deze fase bestaat uit twee fasen, namelijk de
bloedingsfase en de daarop volgende ontstekingsfase. Tijdens deze fasen wordt uitbreiding van de
verwonding voorkomen en bereidt het wondgebied zich voor op de genezing;
2. Proliferatiefase → duurt drie of meer weken. In deze fase wordt de beschadigde lederhuid vervangen
door nieuw weefsel;
3. Rijpings- en remodelleringsfase → kan zes maanden tot twee jaar duren. Tijdens deze fase zal het
granulatieweefsel dat de lederhuid heeft vervangen uitrijpen tot een dun soepel en wit
bindweefsellitteken.
1
,Gevolgen voor ziekte en volksgezondheid
Symptomen van ulceratie (verzwering) zijn pijn, het produceren van exsudaat (wondvocht) en
geurproblemen. Deze symptomen gaan gepaard met slaapproblemen, verlies van mobiliteit en sociale
isolatie. Een goede voedingstoestand is essentieel voor de wondgenezing. Ondervoeding wordt vaak niet
opgemerkt en blijft onbehandeld met als gevolg een vertraagde wondgenezing en een langere
verblijfsduur in het ziekenhuis.
Klinisch onderzoek en management
Factoren die zorgen voor een belemmering of vertraging van de
wondgenezing kunnen worden onderverdeeld in lokale en systemische
factoren. Lokale factoren die van invloed zijn op het genezingsproces,
zijn de feitelijke toestand van de wond en de kwaliteit van de toegepaste
wondverzorging → o.a. lokalisatie van de wond, omvang en diepte van
de wond en toestand van de wondranden. Systemische factoren zijn per
patiënt verschillend en afhankelijk van de algemene lichamelijke en
geestelijke conditie → o.a. leeftijd van de patiënt, voedingsstatus en
kwaliteit van de voeding, geneesmiddelen, roken en alcoholgebruik.
Voedingsmanagement
Voedingsbehoeften nemen toe wanneer er een chronische wond aanwezig is. Een optimale
voedingstoestand bevordert alle fasen van de wondgenezing. Ondervoeding door een tekort aan energie
of eiwit kan leiden tot het verlies van lichaamsweefsel of eiwitvoorraden waardoor het genezingsproces
van de wond wordt vertraagd. Een evenwicht van alle voedselgroepen is vereist om te voldoen aan de
essentiële voedingsbehoeften voor wondgenezing.
Macronutriënt Functie
Energie Geschat wordt dat een persoon minimaal 30-35 kcal per kg lichaamsgewicht
per dag nodig heeft. De activering van het immuunsysteem en de werking van
witte bloedcellen vereisen namelijk extra energie. Inname van onvoldoende
energie zal leiden tot een afname van vetreserves waardoor de kans op
drukletsel toeneemt. Ook wordt een lage energie-inname geassocieerd met
een lagere inname van micronutriënten waardoor een vertraging van de
wondgenezing optreedt.
Koolhydraat en vet De grootste bronnen van energie in het wondgenezingsproces. Glucose is de
grootste brandstofbron die wordt gebruikt voor de aanmaak van nieuw
weefsel en om uitputting van eiwit te voorkomen. Vet speelt een rol in de
structuur en functie van het celmembraan. Omega-3 vetzuren spelen een rol in
het verhogen van de cytokineproductie. Cytokine speelt een rol in de
immuunafweer.
Eiwit Een tekort aan eiwit vertraagt de wondgenezing doordat de collageensynthese
wordt verminderd.
Vocht Voldoende vocht is belangrijk om de bloedtoevoer naar beschadigde weefsels
te behouden. Er wordt aanbevolen om 30-35 ml per kg lichaamsgewicht per
dag (minimaal 1500 ml/dag) te drinken. Uitdroging is een belangrijke
risicofactor voor de ontwikkeling van decubitus doordat de huid minder
elastisch en kwetsbaarder wordt.
Beschikbare voedingsstoffen worden in eerste instantie naar de wondlocatie getrokken. Hierbij wordt
spiermassa gebruikt om aminozuren te leveren die nodig zijn voor de wondgenezing. Een verlies van
15% of meer vetvrije massa wordt gekoppeld aan verminderde wondgenezing; een verlies van 30% of
meer wordt gekoppeld aan de ontwikkeling van nieuwe wonden.
2
, Micronutriënt Functie
Vitamine A Speelt een rol bij de celdeling, celdifferentiatie en de functie van het
immuunsysteem. Een tekort aan vitamine A kan leiden tot vertraagde
wondgenezing en een verhoogde vatbaarheid voor infecties.
Vitamine C Is van essentieel belang voor de vorming van collageen. Om de wondgenezing
te bevorderen en weefselschade te minimaliseren wordt er een inname van
100 mg/dag vitamine C aanbevolen.
Zink Speelt een rol in alle fasen van wondgenezing. Een tekort wordt geassocieerd
met vertraagde wondgenezing door het terugdringen van de epitheelvorming
en de collageensynthese. Zinksuppletie wordt vaak aanbevolen. De
aanbeveling voor niet-genezende decubitus is 15 mg/dag en 20-25 mg/dag
voor grotere niet-genezende wonden. Dit moet beperkt blijven tot 14 dagen.
IJzer Is nodig voor de vorming van collageen en voor het ondersteunen van de
zuurstofaanmaak in het weefsel van de wond.
Geneesmiddelen
Geneesmiddelen kunnen een positief of negatief effect hebben op de wondgenezing. Corticosteroïden
remmen de vorming van granulatieweefsel en hebben hierdoor een negatief effect op de wondgenezing.
Calciumantagonisten kunnen de bloedstroom helpen verbeteren.
Voeding bij decubitus
Informatorium voor Voeding & Diëtetiek – Decubitus en voeding
Decubitus is een plaatselijke beschadiging van de huid en/of het onderliggende weefsel, gewoonlijk
boven een botuitsteeksel, die als gevolg van druk of als gevolg van druk i.c.m. schuifkrachten is ontstaan.
Het ontstaat dus door inwerking van druk-, schuif en/of wrijfkrachten op het lichaam. De meest
gevoelige plaatsen op het lichaam zijn die plaatsen waar het bot relatief vlak onder de huid ligt, zoals de
hielen, stuit en heupen. Decubitus komt voor bij patiënten in alle leeftijdsgroepen, maar vooral bij
kwetsbare ouderen. De ernst van het letsel kan worden ingedeeld in vier stadia:
- Stadium I: niet-wegdrukbare roodheid van de intacte huid. Verkleuring van de huid, warmte, oedeem
en verharding zijn andere mogelijke kenmerken;
- Stadium II: gedeeltelijk verlies van de opperhuid (epidermis) tot aan de lederhuid (dermis). Het uit
zich als een blaar of een ontvelling;
- Stadium III: schade of necrose van huid en onderhuids weefsel (subcutis), die zich uit kan strekken
tot aan het onderliggende bindweefselvlies, hoewel dit nog niet aangetast is;
- Stadium IV: verlies van de huidlaag met necrose en schade aan spieren, pezen en botten.
Extrinsieke en intrinsieke factoren
Bij het ontstaan van decubitus spelen zowel extrinsieke (onafhankelijk van de patiënt) als intrinsieke
factoren een rol (hebben een relatie met de vatbaarheid van de individuele patiënt voor decubitus).
- Extrinsieke factoren: druk (vaak gerelateerd aan verminderde mobiliteit), schuifkrachten en
wrijfkrachten in, onder en rondom de huid.
- Intrinsieke factoren: leeftijd, geslacht, acute of chronische ziekte, multimorbiditeit (het tegelijk
voorkomen van twee of meer chronische ziekten), zorgafhankelijkheid, mobiliteitsbeperkingen,
incontinentie en voedingstoestand.
3
