Hoofdstuk 1: zorg op school in Vlaanderen
Wat is zorg?
Zorg omvat het geheel van initiatieven die schoolbetrokkenen nemen om
optimale ontwikkelingskansen te creëren voor alle leerlingen en heeft betrekking
op allerlei domeinen zoals leren en het psychisch, sociaal en fysiek welbevinden.
Zorg op school betekent zorg voor allee leerlingen met aandacht voor de totale
leerling die zich optimaal kan ontwikkelen met al zijn mogelijkheden en talenten,
maar ook met zijn beperkingen.
Het Vlaams Parlement keurde het M-decreet in maart 2014 goed. De overhaaste
invoering ervan ging niet onopgemerkt voorbij doordat men zich in het werkveld
onvoldoende voorbereid en financieel ondersteund voelde om voor alle kinderen
inclusie te realiseren. Sinds september 2023 volgt het decreet leersteun het M-
decreet op.
1) Buitengewoon onderwijs:
Het buitengewoon onderwijs is opgedeeld in types:
- Type basisaanbod: aanpassingen die een school doet zijn niet voldoende.
De bedoeling is wel dat een leerling na 2 jaar in principe wel terugkeert
naar het gewoon onderwijs.
- Type 2: verstandelijke beperking = syndroom van Down
- Type 3: emotionele of gedragsstoornis zonder verstandelijke beperking
- Type 4: motorische beperking
- Type 5: kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis of die verblijven in
een preventorium*
- Type 6: visuele beperking
- Type 7: auditieve beperking of spraak-taalstoornis
- Type 9: autismespectrumstoornis zonder verstandelijke beperking
Voor een doorverwijzing naar een school voor buitengewoon onderwijs zal een
gewone school eerst moeten aantonen dat ze een zorgtraject hebben doorlopen
met het kind. Om het kind dan in te schrijven in een school voor buitengewoon
onderwijs is een verslag van het CLB nodig. De noden van de leerlingen vormen
het uitgangspunt en het buitengewoon onderwijs lijkt op dat moment het best
geschikt om daaraan tegemoet te komen.
2) Geïntegreerde zorg
Geïntegreerde zorg betekent ten eerste dat alle leraren betrokken zijn in de
zorgverlening aan leerlingen en deze begeleiding integreren in hun
onderwijskundige en pedagogische aanpak. De klasleerkracht krijg nu een
centrale rol. Het is een ‘whole-school approach’ wat betekent dat de begeleiding
die leraren bieden, plaatsvind in een school die bepaalde kenmerken vertoont op
gebied van zorg. De school moet beschikken over een zorgvisie. Je moet hier
samenwerken binnen het team, maar ook met de ouders en externe.
3) Gelijke onderwijskansen
Het decreet van gelijke onderwijskansen (GOK) van 2002 wil alle kinderen
optimale mogelijkheden bieden om te leren en zich te ontwikkelen en daarbij
uitsluiting, sociale scheiding en discriminatie tegengaan.
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, Recht op inschrijving in een school naar keuze
Rechtsbescherming: LOP’s waken over rechten van de leerlingen
Ondersteuning van scholen: op basis van het aantal leerlingen die
beantwoorden aan socio-economische indicatoren krijgt een school extra
omkadering en werkingsmiddelen
Om de socio-economische status (SES) van leerlingen te vatten, wordt gebruik
gemaakt van 3 indicatoren:
Thuistaal van de leerling
Een schooltoeslag ontvangen
Het hoogst behaalde opleidingsniveau van de moeder
De ses-kenmerken van de leerlingen bepalen dan ook de ses-lestijden die een
school krijgt toegewezen. Ses-lestijden zijn voorzien om meer ondersteuning te
geven aan de leerlingen omdat ze die thuis niet krijgen. Zo voorkomen we de
kans op verdere achterstand. Je moet als leerkracht ook milder zijn met deze
leerlingen als ze bijvoorbeeld hun huiswerk niet gemaakt hebben, vaak hebben
de leerlingen thuis geen plaats om eraan te werken.
Minderjarige nieuwkomers mogen zich op hebben ook recht op onderwijs, dus
ongeacht hun verblijfsstatus. Ze kunnen zich zonder problemen inschrijven in een
school. Het recht is gegarandeerd door de leerplicht voor kinderen van 5 tot 18
jaar. Indien nodig voorziet de school een taalintegratietraject. Scholen krijgen
vanaf een bepaald aantal minderjarige anderstalige nieuwkomers bijkomende
middelen om deze kinderen te ondersteunen.
4) Decreet leerlingenbegeleiding
Vanaf september 2018 is het decreet leerlingenbegeleiding van kracht. Sindsdien
vormt het beleid op leerlingenbegeleiding de nieuwe structuur waarin het zorg-
en gelijkekansenbeleid wordt ondergebracht. Het schoolwerkplan moet nu ook
het beleid van de school rond leerlingenbegeleiding omschrijven en waarin het
zorg- en GOK-beleid geïntegreerd wordt. Leerlingenbegeleiding situeert zich altijd
op 4 begeleidingdomeinen:
Onderwijsloopbaan:
Doel: de leerling ondersteunen om voldoende zelfkennis te ontwikkelen,
om inzicht te verwerven in de structuur van en de mogelijkheden binnen
onderwijs, opleiding en arbeidsmarkt en om adequate keuzes te leren
maken op school en daarbuiten.
Leren en studeren
Doel: het leren van de leerling optimaliseren en het leerproces
bevorderen door leer- en studeervaardigheden te ondersteunen en te
ontwikkelen.
Psychisch en sociaal functioneren
Doel: het welbevinden van de leerling bewaken, beschermen en
bevorderen waardoor de leerling op een spontane en vitale manier tot
leren kan komen en zich tot een veerkrachtige volwassene kan
ontwikkelen.
Preventieve gezondheidszorg
Doel: de gezondheid, groei en ontwikkeling van leerlingen bevorderen en
beschermen, het groei- en ontwikkelingsproces opvolgen en tijdig
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, risicofactoren, signalen, symptomen van gezondheids- en
ontwikkelingsproblemen detecteren.
Acties of ondersteuning voor het ene domein worden nooit los gezien van de
andere domeinen.
Gezondheid: een toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden.
Elke leerlingen heeft recht op kwaliteitsvolle leerlingenbegeleiding. Wat wordt
hieronder begrepen?
Bevordert de totale ontwikkeling van alle leerlingen
Verhoogt hun welbevinden
Voorkomt vroegtijdige schoolverlaters
Creërt meer gelijke onderwijskansen
Scholen hebben een basisaanbod voor alle leerlingen en bieden zorg voor
leerlingen voor wie dit niet volstaat. Het gaat dus om een geheel van preventieve
en van begeleidende maatregelen. Elk lid van het scholenteam, en dus ook elke
leerkracht, heeft een verantwoordelijkheid wat betreft leerlingenbegeleiding. Dit
decreet regelt de werking tussen het CLB, de leerlingenbegeleiding op school en
de samenwerking tussen de twee. De Vlaamse Regering wil zo de werking van
leerlingenbegeleiding optimaliseren en de rollen en taken tussen de school, het
CLB en de pedagogische begeleiding beter afbakenen.
- School = schoolinterne leerlingenbegeleiding
- Klas = leraren als spilfiguur
Schoolondersteuning is voortaan een exclusieve opdracht van de pedagogische
begeleidingsdienst. Het CLB werkt vraaggestuurd vertrekkende van vastgestelde
noden, vragen van de leerling, de ouders of van de school.
5) Denken over beperkingen: paradigmashift
2 denkkader: hoe omgaan met diversiteit in de klas?
Het stoornisdenken focust zich op de beperking van het kind en is gericht op het
bijwerken en remediëren van de tekortkoming bij het kind, waardoor het verschil
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, tussen het kind en de groep afneemt. Binnen stoornisdenken wordt het kind met
specifieke noden beschouwd als een uitzondering en wil men zo goed mogelijk
tegemoetkomen aan de beperking om aan te kunnen sluiten bij de norm. Er
worden zelf specialisten ingeschakeld. Ouders krijgen ondersteuning en
begeleiding om het ‘anders zijn’ van hun kind te leren erkennen.
Het diversiteitsdenken vertrekt vanuit een meervoudige identiteit. De beperking
is een onderdeel van zijn identiteiten. Binnen het diversiteitsdenken worden
kinderen met specifieke noden aanvaard als een volwaardig deel van de
klasgroep. Op sommige domeinen zullen ze tekorten ervaren. Het is dan niet de
bedoeling om alle inspanningen te richten op het wegwerken van deze tekorten,
maar in plaats daarvan ligt de focus op de context van de leerlingen en wordt het
onderwijs aangepast aan het kind. De barrières worden verkleind of weggewerkt.
Het creëren van een klasklimaat waarin alle leerlingen het gevoel hebben dat ze
erbij horen, staat centraal. Ouders worden hierbij gezien als opvoedingsexperten
die kunnen bijdragen tot een gedeelde verantwoordelijkheid tussen ouder en
leerkracht.
Inclusief onderwijs: kinderen met een beperking hebben net zoals alle
andere kinderen, het recht om naar een school voor gewoon onderwijs
te gaan. Dit recht werd decretaal aan school opgelegd via het M-
decreet.
Paradigmashift: een verandering in het beeld van hoe de werkelijkheid
in elkaar zit.
Het VN-verdrag is zo’n paradigmashift. Een handicap wordt niet als een
persoonlijk probleem gezien maar een afstemmingsprobleem tussen de klas- en
schoolcontext en de specifieke onderwijs- en opvoedingsbehoeften van het kind.
6) Zorgcontinuüm: kader om geïntegreerde zorg te realiseren
Het zorgcontinuüm werd opgelegd aan school, via het M-decreet. Uitgangspunt is
dat elke school een visie op zorg moet uitbouwen en van hieruit haar beleid moet
vormgeven. Het zorgcontinuüm beschrijft hoe het zorgbeleid in de basisschool
moet uitgebouwd worden en bestaat uit 4 fasen.
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
Wat is zorg?
Zorg omvat het geheel van initiatieven die schoolbetrokkenen nemen om
optimale ontwikkelingskansen te creëren voor alle leerlingen en heeft betrekking
op allerlei domeinen zoals leren en het psychisch, sociaal en fysiek welbevinden.
Zorg op school betekent zorg voor allee leerlingen met aandacht voor de totale
leerling die zich optimaal kan ontwikkelen met al zijn mogelijkheden en talenten,
maar ook met zijn beperkingen.
Het Vlaams Parlement keurde het M-decreet in maart 2014 goed. De overhaaste
invoering ervan ging niet onopgemerkt voorbij doordat men zich in het werkveld
onvoldoende voorbereid en financieel ondersteund voelde om voor alle kinderen
inclusie te realiseren. Sinds september 2023 volgt het decreet leersteun het M-
decreet op.
1) Buitengewoon onderwijs:
Het buitengewoon onderwijs is opgedeeld in types:
- Type basisaanbod: aanpassingen die een school doet zijn niet voldoende.
De bedoeling is wel dat een leerling na 2 jaar in principe wel terugkeert
naar het gewoon onderwijs.
- Type 2: verstandelijke beperking = syndroom van Down
- Type 3: emotionele of gedragsstoornis zonder verstandelijke beperking
- Type 4: motorische beperking
- Type 5: kinderen die opgenomen zijn in een ziekenhuis of die verblijven in
een preventorium*
- Type 6: visuele beperking
- Type 7: auditieve beperking of spraak-taalstoornis
- Type 9: autismespectrumstoornis zonder verstandelijke beperking
Voor een doorverwijzing naar een school voor buitengewoon onderwijs zal een
gewone school eerst moeten aantonen dat ze een zorgtraject hebben doorlopen
met het kind. Om het kind dan in te schrijven in een school voor buitengewoon
onderwijs is een verslag van het CLB nodig. De noden van de leerlingen vormen
het uitgangspunt en het buitengewoon onderwijs lijkt op dat moment het best
geschikt om daaraan tegemoet te komen.
2) Geïntegreerde zorg
Geïntegreerde zorg betekent ten eerste dat alle leraren betrokken zijn in de
zorgverlening aan leerlingen en deze begeleiding integreren in hun
onderwijskundige en pedagogische aanpak. De klasleerkracht krijg nu een
centrale rol. Het is een ‘whole-school approach’ wat betekent dat de begeleiding
die leraren bieden, plaatsvind in een school die bepaalde kenmerken vertoont op
gebied van zorg. De school moet beschikken over een zorgvisie. Je moet hier
samenwerken binnen het team, maar ook met de ouders en externe.
3) Gelijke onderwijskansen
Het decreet van gelijke onderwijskansen (GOK) van 2002 wil alle kinderen
optimale mogelijkheden bieden om te leren en zich te ontwikkelen en daarbij
uitsluiting, sociale scheiding en discriminatie tegengaan.
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, Recht op inschrijving in een school naar keuze
Rechtsbescherming: LOP’s waken over rechten van de leerlingen
Ondersteuning van scholen: op basis van het aantal leerlingen die
beantwoorden aan socio-economische indicatoren krijgt een school extra
omkadering en werkingsmiddelen
Om de socio-economische status (SES) van leerlingen te vatten, wordt gebruik
gemaakt van 3 indicatoren:
Thuistaal van de leerling
Een schooltoeslag ontvangen
Het hoogst behaalde opleidingsniveau van de moeder
De ses-kenmerken van de leerlingen bepalen dan ook de ses-lestijden die een
school krijgt toegewezen. Ses-lestijden zijn voorzien om meer ondersteuning te
geven aan de leerlingen omdat ze die thuis niet krijgen. Zo voorkomen we de
kans op verdere achterstand. Je moet als leerkracht ook milder zijn met deze
leerlingen als ze bijvoorbeeld hun huiswerk niet gemaakt hebben, vaak hebben
de leerlingen thuis geen plaats om eraan te werken.
Minderjarige nieuwkomers mogen zich op hebben ook recht op onderwijs, dus
ongeacht hun verblijfsstatus. Ze kunnen zich zonder problemen inschrijven in een
school. Het recht is gegarandeerd door de leerplicht voor kinderen van 5 tot 18
jaar. Indien nodig voorziet de school een taalintegratietraject. Scholen krijgen
vanaf een bepaald aantal minderjarige anderstalige nieuwkomers bijkomende
middelen om deze kinderen te ondersteunen.
4) Decreet leerlingenbegeleiding
Vanaf september 2018 is het decreet leerlingenbegeleiding van kracht. Sindsdien
vormt het beleid op leerlingenbegeleiding de nieuwe structuur waarin het zorg-
en gelijkekansenbeleid wordt ondergebracht. Het schoolwerkplan moet nu ook
het beleid van de school rond leerlingenbegeleiding omschrijven en waarin het
zorg- en GOK-beleid geïntegreerd wordt. Leerlingenbegeleiding situeert zich altijd
op 4 begeleidingdomeinen:
Onderwijsloopbaan:
Doel: de leerling ondersteunen om voldoende zelfkennis te ontwikkelen,
om inzicht te verwerven in de structuur van en de mogelijkheden binnen
onderwijs, opleiding en arbeidsmarkt en om adequate keuzes te leren
maken op school en daarbuiten.
Leren en studeren
Doel: het leren van de leerling optimaliseren en het leerproces
bevorderen door leer- en studeervaardigheden te ondersteunen en te
ontwikkelen.
Psychisch en sociaal functioneren
Doel: het welbevinden van de leerling bewaken, beschermen en
bevorderen waardoor de leerling op een spontane en vitale manier tot
leren kan komen en zich tot een veerkrachtige volwassene kan
ontwikkelen.
Preventieve gezondheidszorg
Doel: de gezondheid, groei en ontwikkeling van leerlingen bevorderen en
beschermen, het groei- en ontwikkelingsproces opvolgen en tijdig
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, risicofactoren, signalen, symptomen van gezondheids- en
ontwikkelingsproblemen detecteren.
Acties of ondersteuning voor het ene domein worden nooit los gezien van de
andere domeinen.
Gezondheid: een toestand van lichamelijk, geestelijk en sociaal welbevinden.
Elke leerlingen heeft recht op kwaliteitsvolle leerlingenbegeleiding. Wat wordt
hieronder begrepen?
Bevordert de totale ontwikkeling van alle leerlingen
Verhoogt hun welbevinden
Voorkomt vroegtijdige schoolverlaters
Creërt meer gelijke onderwijskansen
Scholen hebben een basisaanbod voor alle leerlingen en bieden zorg voor
leerlingen voor wie dit niet volstaat. Het gaat dus om een geheel van preventieve
en van begeleidende maatregelen. Elk lid van het scholenteam, en dus ook elke
leerkracht, heeft een verantwoordelijkheid wat betreft leerlingenbegeleiding. Dit
decreet regelt de werking tussen het CLB, de leerlingenbegeleiding op school en
de samenwerking tussen de twee. De Vlaamse Regering wil zo de werking van
leerlingenbegeleiding optimaliseren en de rollen en taken tussen de school, het
CLB en de pedagogische begeleiding beter afbakenen.
- School = schoolinterne leerlingenbegeleiding
- Klas = leraren als spilfiguur
Schoolondersteuning is voortaan een exclusieve opdracht van de pedagogische
begeleidingsdienst. Het CLB werkt vraaggestuurd vertrekkende van vastgestelde
noden, vragen van de leerling, de ouders of van de school.
5) Denken over beperkingen: paradigmashift
2 denkkader: hoe omgaan met diversiteit in de klas?
Het stoornisdenken focust zich op de beperking van het kind en is gericht op het
bijwerken en remediëren van de tekortkoming bij het kind, waardoor het verschil
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
, tussen het kind en de groep afneemt. Binnen stoornisdenken wordt het kind met
specifieke noden beschouwd als een uitzondering en wil men zo goed mogelijk
tegemoetkomen aan de beperking om aan te kunnen sluiten bij de norm. Er
worden zelf specialisten ingeschakeld. Ouders krijgen ondersteuning en
begeleiding om het ‘anders zijn’ van hun kind te leren erkennen.
Het diversiteitsdenken vertrekt vanuit een meervoudige identiteit. De beperking
is een onderdeel van zijn identiteiten. Binnen het diversiteitsdenken worden
kinderen met specifieke noden aanvaard als een volwaardig deel van de
klasgroep. Op sommige domeinen zullen ze tekorten ervaren. Het is dan niet de
bedoeling om alle inspanningen te richten op het wegwerken van deze tekorten,
maar in plaats daarvan ligt de focus op de context van de leerlingen en wordt het
onderwijs aangepast aan het kind. De barrières worden verkleind of weggewerkt.
Het creëren van een klasklimaat waarin alle leerlingen het gevoel hebben dat ze
erbij horen, staat centraal. Ouders worden hierbij gezien als opvoedingsexperten
die kunnen bijdragen tot een gedeelde verantwoordelijkheid tussen ouder en
leerkracht.
Inclusief onderwijs: kinderen met een beperking hebben net zoals alle
andere kinderen, het recht om naar een school voor gewoon onderwijs
te gaan. Dit recht werd decretaal aan school opgelegd via het M-
decreet.
Paradigmashift: een verandering in het beeld van hoe de werkelijkheid
in elkaar zit.
Het VN-verdrag is zo’n paradigmashift. Een handicap wordt niet als een
persoonlijk probleem gezien maar een afstemmingsprobleem tussen de klas- en
schoolcontext en de specifieke onderwijs- en opvoedingsbehoeften van het kind.
6) Zorgcontinuüm: kader om geïntegreerde zorg te realiseren
Het zorgcontinuüm werd opgelegd aan school, via het M-decreet. Uitgangspunt is
dat elke school een visie op zorg moet uitbouwen en van hieruit haar beleid moet
vormgeven. Het zorgcontinuüm beschrijft hoe het zorgbeleid in de basisschool
moet uitgebouwd worden en bestaat uit 4 fasen.
*een preventorium is een instelling voor patiënten die besmet zijn met een
besmettelijke ziekte bijvoorbeeld tuberculose.
