Hoofdstuk 1: wat is kritisch denken en waarom
kritisch denken is belangrijk omwille van
- Innovatie stimuleren
- We kijken zelf vanuit een bril, het stimuleert ons om door een andere bril te kijken en de onze
af te zetten
- We kijken er objectiever door
- We staan als SW’er in de frontlinie vd SL, we zitten vaak gewrongen in verschillende niveaus
waarbij er heel wat zaken, info,.. is. Het zorgt ervoor dat we hierbij stilstaan en op de pauze
knop te durven staan, voor en tegenstanders afwegen
We leven in een complexe 21e eeuw waarin alles snel evolueert
➔ Sociaal werkers werken in de frontlinie van de samenleving en moeten dan ook zeer
wendbaar en innovatief zijn
o We moeten antwoorden zoeken op nieuwe problemen, we moeten goed kunnen
netwerken en samenwerken, we moeten nieuwe technologieën onder de knie
krijgen.
o Er is veel fake news, misleidende informatie of foute voorstellingen.
o Duurzame inzetbaarheid van afgestudeerde sociaal werkers is nodig
1.1 wat verstaan we onder kritisch denken
Het is moeilijk en heeft weinig met intelligentie te maken → ook slimme mensen kunnen onkritisch
zijn
! Kritisch denken is iets dat we kunnen leren
Kritisch denken gaat in de eerste plaats niet over WAT we denken, wel over HOE we denken.
Kenmerken
- Sceptisch= geneigd tot twijfelenn zonder Cynisch te zijn (=vanuit wantrouwen)
- Open van geest zonder besluitloos
- Analytisch en niet muggenzifterij
- Besluitvol maar niet koppig
- Evaluatief maar niet veroordelend
, - Krachtig zonder eigenwijs te zijn
Hoofdstuk 2: bedreigingen voor ons kritisch denkvermogen
2.1 misleid door ons brein
Ons brein is niet altijd even betrouwbaar → spelen heel wat componenten
- Gevoelens: als je in een droevige stemming bent, zal je anders reageren op een kritische
opmerking dan wanneer je in een vrolijke bui bent.
- Geheugen, vroegere ervaringen: door een slechte ervaring in een vorige relatie zal je
bijvoorbeeld meer op je hoede zijn in een volgende relatie.
- Verwachtingen: als je positieve kritiek leest over een film, zijn je verwachtingen hoog en kan
de film daardoor wat tegenvallen. Ga je naar diezelfde film zonder dat je een recensie hebt
gelezen, dan kan je aangenaam verrast zijn.
- Contrastwerking: iets kan sterk opvallen doordat het erg contrastraseert met het geheel. Als
bij een sollicitatie de persoon voor jou een slechte indruk heeft gemaakt, dan heb jij meer
kans om beter te scoren.
- Projectie: projectie is een soort afweermechanisme tegen negatieve emoties. Je schrijft die
negatieve emoties daarbij toe aan iets of iemand anders. Een voorbeeld: je hebt zelf een
slechte dag en bent minder verdraagzaam. Er ontstaat ruzie met je partner en je zegt: ‘Heb je
een slechte dag vandaag?’
- Vooroordelen: een vooroordeel is een voorbarig, vaak negatief oordeel dat hoofdzakelijk
gevoelsmatig bepaald is of irrationeel tot stand komt. Zo zijn er heel wat vooroordelen ten
aanzien van sociale klasse, ander geslacht, ras, beroep, generatie, andere godsdienst,
cultuur...
- Affectieve verbondenheid: een gevoelsmatige band tussen mensen ervoor zorgen dat
waarneminge subjectief gekleurd zijn. Ouders hebben bijvoorbeeld vaak een gekleurde
waarneming over hun kinderen. Denk maar aan de uitdrukking ‘mijn kind, schoon kind’.
- Eigen waarden en normen: waarden en normen worden bepaald door je opvoeding,
cultuur…, en zijn niet voor iedereen hetzelfde. In sommige culturen is het normaal om in het
openbaar affectie te tonen, maar in andere culturen is dat strafbaar.
2.1.1 tunnelvisie of confirmation bias
! Comfirmation bias oftewel tunnelvie= door onze tunnelvisie zijn we in het algemeen geneigd om
informatie te zoeken, te interpreteren en te onthouden vanuit onze eigen opvoeding, cultuur,
wereldbeeld... We hebben vooral oog voor elementen die onze meningen, keuzes en handelingen
bevestigen en niet voor elementen die dat niet doen.
Kan je voorkomen door je type 2 denken te activeren
- Oordeel niet te snel en aanvaard dat je niet alles kan weten. Erken dat je brein feilbaar is en
dat je het niet altijd bij het rechte eind hebt.
- Zoek gericht informatie en beperk je niet tot info die steeds je mening bevestigt. Sluit je ogen
niet voor tegenbewijs, maar schenk er extra aandacht aan.
- Bekijk de dingen vanuit verschillende perspectieven en leer de context kennen voor je
oordeelt
, 2.1.2 groepsdruk
Groepsdruk beïnvloedt je denken en gedrag.
! ook een hierarchische druk → milgram’s experiment
Elektrische schokken toedienen aan ander bij fout Antwoord
Omdat een person met een hogere status je dat oplegt doe je dat
2.2 misleid door anderen
Ons kritisch denkvermogen wordt niet enkel bedreigd door ons eigen brein, we worden ook
regelmatig misleid van buitenaf.
Vb) filterbubbel, in reclame framing, brand journalism, pseudowetenschappen,..
Filterbubbel= zoekmachines en sociale media passen zich aan naar jouw profiel. Daardoor
komen alleen onderwerpen waar jij je voor interesseert voorbij en mis je een veel ander nieuws.
Hoofdstuk 3: hoe kunnen we kritisch leren denken
3.1 kritisch omgaan met bronnen
We hebben primaire en secundaire bronnen
- Primaire bronnen= directe bronnen zoals oorspronkelijke documenten of getuigenissen
- Secundaire bronnen= gebaseerd op primaire bronnen, zoals boeken, artikels
Kritisch omgaan met bronnen begint bij het onderzoeken van feit of mening
- Feit= bewezen en controleerbaar
- Mening= iemand zijn opinie, experten geven vaak hun mening en laten het soms wel blijken
dat het een feit is
Een beetje dieper eropin
- Website-artikels: grote kans op onbetrouwbaarheid
- Krantenartikelen of nieuwsberichten: fake news
- Scripties: kwaliteit kan je niet nagaan
- Wikipedia→ iedereen kan hier iets opschrijven (wel controle)
= geen wetenschappelijke literatuur, kwaliteit wordt niet gegarandeerd
Daarom belangrijk dat we bronnen gaan selecteren adhv de CRAAP test
kritisch denken is belangrijk omwille van
- Innovatie stimuleren
- We kijken zelf vanuit een bril, het stimuleert ons om door een andere bril te kijken en de onze
af te zetten
- We kijken er objectiever door
- We staan als SW’er in de frontlinie vd SL, we zitten vaak gewrongen in verschillende niveaus
waarbij er heel wat zaken, info,.. is. Het zorgt ervoor dat we hierbij stilstaan en op de pauze
knop te durven staan, voor en tegenstanders afwegen
We leven in een complexe 21e eeuw waarin alles snel evolueert
➔ Sociaal werkers werken in de frontlinie van de samenleving en moeten dan ook zeer
wendbaar en innovatief zijn
o We moeten antwoorden zoeken op nieuwe problemen, we moeten goed kunnen
netwerken en samenwerken, we moeten nieuwe technologieën onder de knie
krijgen.
o Er is veel fake news, misleidende informatie of foute voorstellingen.
o Duurzame inzetbaarheid van afgestudeerde sociaal werkers is nodig
1.1 wat verstaan we onder kritisch denken
Het is moeilijk en heeft weinig met intelligentie te maken → ook slimme mensen kunnen onkritisch
zijn
! Kritisch denken is iets dat we kunnen leren
Kritisch denken gaat in de eerste plaats niet over WAT we denken, wel over HOE we denken.
Kenmerken
- Sceptisch= geneigd tot twijfelenn zonder Cynisch te zijn (=vanuit wantrouwen)
- Open van geest zonder besluitloos
- Analytisch en niet muggenzifterij
- Besluitvol maar niet koppig
- Evaluatief maar niet veroordelend
, - Krachtig zonder eigenwijs te zijn
Hoofdstuk 2: bedreigingen voor ons kritisch denkvermogen
2.1 misleid door ons brein
Ons brein is niet altijd even betrouwbaar → spelen heel wat componenten
- Gevoelens: als je in een droevige stemming bent, zal je anders reageren op een kritische
opmerking dan wanneer je in een vrolijke bui bent.
- Geheugen, vroegere ervaringen: door een slechte ervaring in een vorige relatie zal je
bijvoorbeeld meer op je hoede zijn in een volgende relatie.
- Verwachtingen: als je positieve kritiek leest over een film, zijn je verwachtingen hoog en kan
de film daardoor wat tegenvallen. Ga je naar diezelfde film zonder dat je een recensie hebt
gelezen, dan kan je aangenaam verrast zijn.
- Contrastwerking: iets kan sterk opvallen doordat het erg contrastraseert met het geheel. Als
bij een sollicitatie de persoon voor jou een slechte indruk heeft gemaakt, dan heb jij meer
kans om beter te scoren.
- Projectie: projectie is een soort afweermechanisme tegen negatieve emoties. Je schrijft die
negatieve emoties daarbij toe aan iets of iemand anders. Een voorbeeld: je hebt zelf een
slechte dag en bent minder verdraagzaam. Er ontstaat ruzie met je partner en je zegt: ‘Heb je
een slechte dag vandaag?’
- Vooroordelen: een vooroordeel is een voorbarig, vaak negatief oordeel dat hoofdzakelijk
gevoelsmatig bepaald is of irrationeel tot stand komt. Zo zijn er heel wat vooroordelen ten
aanzien van sociale klasse, ander geslacht, ras, beroep, generatie, andere godsdienst,
cultuur...
- Affectieve verbondenheid: een gevoelsmatige band tussen mensen ervoor zorgen dat
waarneminge subjectief gekleurd zijn. Ouders hebben bijvoorbeeld vaak een gekleurde
waarneming over hun kinderen. Denk maar aan de uitdrukking ‘mijn kind, schoon kind’.
- Eigen waarden en normen: waarden en normen worden bepaald door je opvoeding,
cultuur…, en zijn niet voor iedereen hetzelfde. In sommige culturen is het normaal om in het
openbaar affectie te tonen, maar in andere culturen is dat strafbaar.
2.1.1 tunnelvisie of confirmation bias
! Comfirmation bias oftewel tunnelvie= door onze tunnelvisie zijn we in het algemeen geneigd om
informatie te zoeken, te interpreteren en te onthouden vanuit onze eigen opvoeding, cultuur,
wereldbeeld... We hebben vooral oog voor elementen die onze meningen, keuzes en handelingen
bevestigen en niet voor elementen die dat niet doen.
Kan je voorkomen door je type 2 denken te activeren
- Oordeel niet te snel en aanvaard dat je niet alles kan weten. Erken dat je brein feilbaar is en
dat je het niet altijd bij het rechte eind hebt.
- Zoek gericht informatie en beperk je niet tot info die steeds je mening bevestigt. Sluit je ogen
niet voor tegenbewijs, maar schenk er extra aandacht aan.
- Bekijk de dingen vanuit verschillende perspectieven en leer de context kennen voor je
oordeelt
, 2.1.2 groepsdruk
Groepsdruk beïnvloedt je denken en gedrag.
! ook een hierarchische druk → milgram’s experiment
Elektrische schokken toedienen aan ander bij fout Antwoord
Omdat een person met een hogere status je dat oplegt doe je dat
2.2 misleid door anderen
Ons kritisch denkvermogen wordt niet enkel bedreigd door ons eigen brein, we worden ook
regelmatig misleid van buitenaf.
Vb) filterbubbel, in reclame framing, brand journalism, pseudowetenschappen,..
Filterbubbel= zoekmachines en sociale media passen zich aan naar jouw profiel. Daardoor
komen alleen onderwerpen waar jij je voor interesseert voorbij en mis je een veel ander nieuws.
Hoofdstuk 3: hoe kunnen we kritisch leren denken
3.1 kritisch omgaan met bronnen
We hebben primaire en secundaire bronnen
- Primaire bronnen= directe bronnen zoals oorspronkelijke documenten of getuigenissen
- Secundaire bronnen= gebaseerd op primaire bronnen, zoals boeken, artikels
Kritisch omgaan met bronnen begint bij het onderzoeken van feit of mening
- Feit= bewezen en controleerbaar
- Mening= iemand zijn opinie, experten geven vaak hun mening en laten het soms wel blijken
dat het een feit is
Een beetje dieper eropin
- Website-artikels: grote kans op onbetrouwbaarheid
- Krantenartikelen of nieuwsberichten: fake news
- Scripties: kwaliteit kan je niet nagaan
- Wikipedia→ iedereen kan hier iets opschrijven (wel controle)
= geen wetenschappelijke literatuur, kwaliteit wordt niet gegarandeerd
Daarom belangrijk dat we bronnen gaan selecteren adhv de CRAAP test
