5.1 De renaissance
Renaissance (1300-1600):
‘Wedergeboorte’ (van De Klassieke Grieks-Romeinse cultuur).
‘carpe diem’: pluk de dag! Het hier en nu. En het individu/de mens komtmeer centraal te
staan → verandering mensbeeld en wereldbeeld → streven naar meer kennis over werking
natuur en samenleving → uomo universale.
Terug naar de oude Grieken en Romeinen
Humanisme: de cultuur van geleerden uit de tijd van de renaissance die zich sterk
oriënteerden op de literatuur, kunst en geschiedenis uit de oudheid (Grieken en Romeinen).
Nadruk op lezing van oorspronkelijke bronteksten → tekstkritieken op de Latijnse
vertalingen door de Kerk van de oorspronkelijke Griekse Bijbelteksten → humanisten
bekritiseren geestelijken en de Kerk.
Voorbeeld: Desiderius Erasmus (geb. Rotterdam) in zijn ‘Lof der Zotheid’ - 1509
Literatuur, kunst en politiek
Invloed mentaliteitsverandering in de renaissance in:
• Literatuur: naast geestelijken komen niet-geestelijke schrijvers, dus ook niet-
religieuze/aardse onderwerpen, literatuur in landstaal (naast Latijn).
• Kunst: van ambachtslieden naar vrij beroep van kunstenaar (persoonlijke bekendheid
kunstenaar wordt belangrijk), zo natuurgetrouw mogelijk (perspectief, licht,
schaduw), natuurgetrouw kleurgebruik, meer aandacht voor menselijk lichaam en
anatomie (past bij toename interesse voor mens en wetenschap), naast religieuze
ook wereldlijke onderwerpen, aandacht voor kunst en cultuur uit de Oudheid.
• Politiek: politiek niet als onderdeel van goddelijk plan, maar politiek bedrijven in
belang van de gemeenschap/welzijn van de staat. Machiavellisme: politieke leer
waarin het belang van de staat boven de individuele burgers wordt gesteld, en
waarin de vorst een sterke machtspolitiek moet bedrijven om het lot naar zijn hand
te zetten.
Geen scherpe breuk
Geen scherp breuk Middeleeuwen en Renaissance:
• Al voorlopers in Middeleeuwen.
• Geleidelijke verspreiding (van Italië naar Noord-Europa).
• Naast interesse voor aardse/wereldlijke zaken, bleven mensen ook in God geloven.
• Vermenging van klassieke en christelijke cultuur.
, Ontstaan, verspreiding en gevolgen van de renaissance
Hoe kon de grote verandering in denken over de mens en de wereld ontstaan?
• Door handel en nijverheid ontstond in Italiaanse stadstaten een rijke culturele elite
die rijkdom wilde tonen → opdrachten aan kunstenaars → culturele bloei en
vernieuwing.
• Overblijfselen uit de Oudheid in Italië aanwezig: nieuwe elite voelde zich verwant aan
oude Romeinse stadscultuur → hernieuwde aandacht voor klassieke kunst en
geschriften aanwezig in Italiaanse kloosters en door kruistochten en
handelscontacten met Arabieren: Arabische vertalingen van Griekse geschriften
raakten bekend in Europa.
• Verspreiding van nieuwe denkbeelden door uitvinding boekdrukkunst (vanaf ca.
1450) → Noord-Europa: vanaf 16de eeuw humanisten kijken kritisch tegen Latijnse
Bijbelvertalingen van de kerk aan, meer streven naar persoonlijk geloof, kritiek op
gedragingen van geestelijken (niet volgens Christus’ idealen). Kerk moest veranderen,
maar niet uiteenvallen volgens humanisten (verschil met hervormers als Luther en
Calvijn: zie par. 5.3). Voorbeeld: Erasmus – ‘Lof der zotheid’
5.2 Europeanen ontdekken de wereld
Europeanen varen uit
Waarom gingen Europeanen in de 14de, 15de en 16de eeuw de wereldzeeën bevaren?
• Landroutes via het Aziatische vasteland werden minder toegankelijk voor
Europeanen door: het instorten van het Mongoolse Rijk (eind 13de eeuw), de uitbraak
van een pestepidemie en de stichting van het Ottomaanse Rijk → steeds hogere
handelsbelastingen.
• Technische verbeteringen: schepen worden sneller, wendbaarder & nieuwe
navigatieinstrumenten (belang van kompas).
• Wil van christelijke vorsten om volkeren overzee te bekeren tot het christelijk geloof.
• Hoop op het vergaren van rijkdommen en opbouw nieuw bestaan.
Heldendaden of niet? Leiders van ontdekkingsreizen: helden?
Rijkdom en kennis versus negatieve gevolgen voor oorspronkelijke bevolking van
ontdekkingsreizen
De wereld blijk groter en anders dan gedacht
Kustlijnen beter in kaart gebracht, Portugezen stichtten in Afrika en Azië handelsposten,
Spaanse conquistadores, zoals Cortés, veroveren ook de binnenlanden in Amerika → conflict
tussen Spanje en Portugal over invloedssfeer → oplossing: Verdrag van Tordesillas (1494) en
verdrag van Zaragoza (1529) Europeanen ontdekken volkeren in de ‘nieuwe wereld’ en
beoordelen hen vanuit de eigen normen en waarden → zagen hen als minder ontwikkeld →
bekeringsdrang (kerstening) →Geweld/verovering, maar ook kritisch onderzoek naar eigen
mensbeeld en discussies (bijv. slavernij van ‘indianen’)
Renaissance (1300-1600):
‘Wedergeboorte’ (van De Klassieke Grieks-Romeinse cultuur).
‘carpe diem’: pluk de dag! Het hier en nu. En het individu/de mens komtmeer centraal te
staan → verandering mensbeeld en wereldbeeld → streven naar meer kennis over werking
natuur en samenleving → uomo universale.
Terug naar de oude Grieken en Romeinen
Humanisme: de cultuur van geleerden uit de tijd van de renaissance die zich sterk
oriënteerden op de literatuur, kunst en geschiedenis uit de oudheid (Grieken en Romeinen).
Nadruk op lezing van oorspronkelijke bronteksten → tekstkritieken op de Latijnse
vertalingen door de Kerk van de oorspronkelijke Griekse Bijbelteksten → humanisten
bekritiseren geestelijken en de Kerk.
Voorbeeld: Desiderius Erasmus (geb. Rotterdam) in zijn ‘Lof der Zotheid’ - 1509
Literatuur, kunst en politiek
Invloed mentaliteitsverandering in de renaissance in:
• Literatuur: naast geestelijken komen niet-geestelijke schrijvers, dus ook niet-
religieuze/aardse onderwerpen, literatuur in landstaal (naast Latijn).
• Kunst: van ambachtslieden naar vrij beroep van kunstenaar (persoonlijke bekendheid
kunstenaar wordt belangrijk), zo natuurgetrouw mogelijk (perspectief, licht,
schaduw), natuurgetrouw kleurgebruik, meer aandacht voor menselijk lichaam en
anatomie (past bij toename interesse voor mens en wetenschap), naast religieuze
ook wereldlijke onderwerpen, aandacht voor kunst en cultuur uit de Oudheid.
• Politiek: politiek niet als onderdeel van goddelijk plan, maar politiek bedrijven in
belang van de gemeenschap/welzijn van de staat. Machiavellisme: politieke leer
waarin het belang van de staat boven de individuele burgers wordt gesteld, en
waarin de vorst een sterke machtspolitiek moet bedrijven om het lot naar zijn hand
te zetten.
Geen scherpe breuk
Geen scherp breuk Middeleeuwen en Renaissance:
• Al voorlopers in Middeleeuwen.
• Geleidelijke verspreiding (van Italië naar Noord-Europa).
• Naast interesse voor aardse/wereldlijke zaken, bleven mensen ook in God geloven.
• Vermenging van klassieke en christelijke cultuur.
, Ontstaan, verspreiding en gevolgen van de renaissance
Hoe kon de grote verandering in denken over de mens en de wereld ontstaan?
• Door handel en nijverheid ontstond in Italiaanse stadstaten een rijke culturele elite
die rijkdom wilde tonen → opdrachten aan kunstenaars → culturele bloei en
vernieuwing.
• Overblijfselen uit de Oudheid in Italië aanwezig: nieuwe elite voelde zich verwant aan
oude Romeinse stadscultuur → hernieuwde aandacht voor klassieke kunst en
geschriften aanwezig in Italiaanse kloosters en door kruistochten en
handelscontacten met Arabieren: Arabische vertalingen van Griekse geschriften
raakten bekend in Europa.
• Verspreiding van nieuwe denkbeelden door uitvinding boekdrukkunst (vanaf ca.
1450) → Noord-Europa: vanaf 16de eeuw humanisten kijken kritisch tegen Latijnse
Bijbelvertalingen van de kerk aan, meer streven naar persoonlijk geloof, kritiek op
gedragingen van geestelijken (niet volgens Christus’ idealen). Kerk moest veranderen,
maar niet uiteenvallen volgens humanisten (verschil met hervormers als Luther en
Calvijn: zie par. 5.3). Voorbeeld: Erasmus – ‘Lof der zotheid’
5.2 Europeanen ontdekken de wereld
Europeanen varen uit
Waarom gingen Europeanen in de 14de, 15de en 16de eeuw de wereldzeeën bevaren?
• Landroutes via het Aziatische vasteland werden minder toegankelijk voor
Europeanen door: het instorten van het Mongoolse Rijk (eind 13de eeuw), de uitbraak
van een pestepidemie en de stichting van het Ottomaanse Rijk → steeds hogere
handelsbelastingen.
• Technische verbeteringen: schepen worden sneller, wendbaarder & nieuwe
navigatieinstrumenten (belang van kompas).
• Wil van christelijke vorsten om volkeren overzee te bekeren tot het christelijk geloof.
• Hoop op het vergaren van rijkdommen en opbouw nieuw bestaan.
Heldendaden of niet? Leiders van ontdekkingsreizen: helden?
Rijkdom en kennis versus negatieve gevolgen voor oorspronkelijke bevolking van
ontdekkingsreizen
De wereld blijk groter en anders dan gedacht
Kustlijnen beter in kaart gebracht, Portugezen stichtten in Afrika en Azië handelsposten,
Spaanse conquistadores, zoals Cortés, veroveren ook de binnenlanden in Amerika → conflict
tussen Spanje en Portugal over invloedssfeer → oplossing: Verdrag van Tordesillas (1494) en
verdrag van Zaragoza (1529) Europeanen ontdekken volkeren in de ‘nieuwe wereld’ en
beoordelen hen vanuit de eigen normen en waarden → zagen hen als minder ontwikkeld →
bekeringsdrang (kerstening) →Geweld/verovering, maar ook kritisch onderzoek naar eigen
mensbeeld en discussies (bijv. slavernij van ‘indianen’)
