STUDIE VAN DE
VERTEBRATEN EN
ALGEMENE ANATOMIE VAN
DE HUISDIEREN
Pieter Cornillie
1e bachelor Diergeneeskunde Ugent 2021-2022
,H1: Leven.........................................................................................................................................10
Wat is leven?....................................................................................................................................10
Ontstaan van het leven.....................................................................................................................10
Condities voor het leven op aarde................................................................................................10
Ontstaan van het leven.................................................................................................................10
LUCA: prokaryoten; eukaryoten; meercelligen.............................................................................11
H2: Evolutie en selectie...................................................................................................................12
Basisconcepten van evolutie en selectie..........................................................................................12
Variatie als basis voor evolutie.........................................................................................................12
F = G + M.......................................................................................................................................12
Dragers van variatie......................................................................................................................13
Ontstaan van genetische variatie.................................................................................................13
Kleine variaties met grote gevolgen.............................................................................................15
Evolutie.............................................................................................................................................16
Evolutie zonder natuurlijke selectie..............................................................................................16
Evolutie door natuurlijke selectie.................................................................................................17
Soortvorming....................................................................................................................................21
Species/soorten............................................................................................................................21
Speciatie.......................................................................................................................................22
H3: Taxonomie en cladistiek............................................................................................................24
Taxonomie, classificatie en fylogenie...............................................................................................24
Een korte geschiedenis v/d classificatie en taxonomie.....................................................................24
Systematiek en cladistiek..................................................................................................................24
De clades......................................................................................................................................25
Het cladogram..............................................................................................................................25
Reconstructie van de fylogenie.....................................................................................................26
H4: Morfologie................................................................................................................................28
Morfologie en anatomie...................................................................................................................28
Anatomische terminologie en nomenclatuur...................................................................................28
Algemene principes......................................................................................................................28
Anatomische snedevlakken, richting en oriëntatie.......................................................................29
Anatomische aanzichten...............................................................................................................30
Algemene anatomische termen en lichaamsregio’s.....................................................................30
Latijnse grammatica van toepassing in de anatomie....................................................................31
Anatomische technieken..................................................................................................................32
Anatomische dissectie..................................................................................................................32
1
, Afgietsel- en platinatechnieken....................................................................................................33
H5: ontstaan en evolutie van de vertebraten..................................................................................34
Positie van de gewervelden in het dierenrijk....................................................................................34
De chordata......................................................................................................................................34
Specifieke kenmerken van de Chordata.......................................................................................34
Overige types kenmerken bij de Chordata...................................................................................34
Basisindeling van de Chordata......................................................................................................34
Mijlpalen in de evolutie van de vertebraten.....................................................................................35
Verwerven van een schedel..........................................................................................................35
Ontwikkeling van een wervelkolom..............................................................................................35
Aanleg van stevige kaken..............................................................................................................36
Loskoppelen van de kaken van het kieuwapparaat......................................................................36
Ontwikkelen van gespierde, parige aanhangsels..........................................................................36
Aanleg van ledematen om het land te veroveren.........................................................................36
Niet langer aangewezen zijn op water voor de voortplanting......................................................37
Een uiterst efficiënte waterhuishouding.......................................................................................37
Tandkassen en een spiermaag voor een stevige hap....................................................................37
Van een opgerichte lidmaatstand tot een verhoogd metabolisme..............................................37
H6: Wervelkolom & schedel............................................................................................................37
Wervelkolom....................................................................................................................................37
Basisopbouw van een wervel.......................................................................................................38
Basisopbouw van de wervelkolom...............................................................................................38
Regiospecifieke kenmerken bij de huiszoogdieren.......................................................................39
Schedel/cranium...............................................................................................................................43
Algemene kenmerken...................................................................................................................43
Schedelvormen.............................................................................................................................47
De schedel bij vogels.....................................................................................................................48
H7: Voortbewegen..........................................................................................................................50
Bewegingsinstrumenten...................................................................................................................50
Inleiding........................................................................................................................................50
Ledematen bij Tetrapoda.............................................................................................................50
Spieren als actieve mediator van de voortbeweging....................................................................52
Spieren van de wervelkolom............................................................................................................55
Evolutie van de basisopbouw.......................................................................................................55
De korte spieren van de wervelkolom..........................................................................................56
De diepe, hypaxiale spieren: buigers van de wervelkolom...........................................................56
2
, De laterale, hypaxiale spieren.......................................................................................................56
De rugstrekkers (epaxiale spieren)...............................................................................................58
Voortbewegen op een medium........................................................................................................60
Lopen en springen........................................................................................................................60
Grijpen en klimmen......................................................................................................................62
Anatomie van de ledematen bij de huisdieren.................................................................................63
Voorste lidmaat............................................................................................................................63
Achterste lidmaat.........................................................................................................................71
Voortbeweging doorheen een medium............................................................................................81
Aarde: graven en kruipen.............................................................................................................81
Lucht: vliegen en zweven..............................................................................................................81
Water: zwemmen en duiken........................................................................................................83
H8: voeding en spijsvertering..........................................................................................................84
Bemachtigen van voedsel.................................................................................................................84
Aquatische voedingswijzen...........................................................................................................84
Bemachtigen van voedsel aan land...............................................................................................85
Mechanische verwerking van voedsel..............................................................................................85
Alternatieven voor het kauwen....................................................................................................85
Kauwen.........................................................................................................................................86
Specifieke adaptaties naargelang het type voedsel......................................................................87
De craniale digestietractus bij de huisdieren....................................................................................88
Algemene organisatie van de mond.............................................................................................88
Tanden..........................................................................................................................................89
Kauwspieren.................................................................................................................................91
Tong, tongbeen en tongspieren....................................................................................................92
Speekselklieren.............................................................................................................................93
Keel/pharynx................................................................................................................................94
De craniale digestietractus bij vogels...............................................................................................95
Snavel/rostrum/bek......................................................................................................................95
Oropharynx...................................................................................................................................95
Passage, vertering en resorptie van voedsel....................................................................................96
Slokdarm/oesophagus..................................................................................................................96
Algemene indeling van de maagdarmtractus...............................................................................97
Specifieke karakteristieken bij de verschillende vertebraten.......................................................97
Specifieke adaptaties van het maagdarmkanaal bij herbivoren...................................................98
Maagdarmtractus en adnexa bij de huisdieren................................................................................99
3
, De peritoneale holte/cavum peritonei.........................................................................................99
Voormagen bij de herkauwers....................................................................................................100
Maag...........................................................................................................................................101
Omenta.......................................................................................................................................102
Milt.............................................................................................................................................103
Dunne darm- intestinum tenue..................................................................................................104
Dikke darm- intestinum crassum................................................................................................105
Anus............................................................................................................................................107
Lever/hepar................................................................................................................................108
Pancreas/alvleesklier..................................................................................................................110
H9 Uitscheiding.............................................................................................................................112
Waterhuishouding bij de vertebraten............................................................................................112
Waterbalans bij de verschillende vertebraten............................................................................112
Omgaan met waterschaarste......................................................................................................113
Urinair stelsel en adnexa bij de huisdieren.....................................................................................113
Nier.............................................................................................................................................113
Bijnier/glandula adrenalis...........................................................................................................115
Ureter.........................................................................................................................................115
Urineblaas/vesica urinaria..........................................................................................................115
Urethra/urinebuis.......................................................................................................................115
Nieren en ureters bij vogels............................................................................................................116
H10 Voortplanting.........................................................................................................................118
Levensloop & voortplantingsstrategieën........................................................................................118
Seksuele voortplanting...............................................................................................................118
Reproductieve strategieën: opties..............................................................................................118
Geslachtsdeterminatie...................................................................................................................122
Mannelijk geslachtsstelsel bij de huisdieren...................................................................................122
Testis/teelbal..............................................................................................................................122
Epididymis/bijbal........................................................................................................................123
Ductus deferens/zaadleider........................................................................................................123
Zaadstreng/funiculus spermaticus..............................................................................................123
Scrotum/balzak...........................................................................................................................123
Accessoire geslachtsklieren........................................................................................................125
Penis...........................................................................................................................................126
Mannelijk geslachtsstelsel bij vogels..............................................................................................129
Testis...........................................................................................................................................129
4
, Epididymis..................................................................................................................................130
Ductus deferens..........................................................................................................................130
Copulatieorgaan.........................................................................................................................130
Vrouwelijk geslachtsstelsel bij de huisdieren.................................................................................130
Ovarium/eierstok........................................................................................................................130
Eileider/tuba uterina..................................................................................................................130
Uterus/baarmoeder....................................................................................................................131
Vagina.........................................................................................................................................132
Vestibulum vaginae....................................................................................................................132
Vulva...........................................................................................................................................133
Ophanging van het vrouwelijk geslachtsapparaat in de buikholte.............................................133
Vrouwelijk geslachtsstelsel bij vogels.............................................................................................134
Ovarium......................................................................................................................................134
Oviductus....................................................................................................................................134
Cloaca.........................................................................................................................................134
Anus............................................................................................................................................134
H11 Integument.............................................................................................................................136
Algemene bouw & functie..............................................................................................................136
Functie........................................................................................................................................136
Opbouw......................................................................................................................................136
Interactie tussen dermis en epidermis.......................................................................................136
Integument bij de verschillende vertebraten.................................................................................137
Vissen.........................................................................................................................................137
Amfibieën...................................................................................................................................137
Reptielen....................................................................................................................................137
Vogels.........................................................................................................................................138
Zoogdieren, in het bijzonder onze huisdieren............................................................................139
Kleur van de huid............................................................................................................................142
Bron van kleuren........................................................................................................................142
Functie & gebruik van kleuren....................................................................................................143
Vitale systemen..............................................................................................................................143
H12 Energiebeheer........................................................................................................................144
Lichaamstemperatuur....................................................................................................................144
Opwarmen..................................................................................................................................144
Warmteverlies beperken............................................................................................................145
Afkoelen.....................................................................................................................................145
5
, Omgaan met koude en energieschaarste.......................................................................................145
Torpor en hibernatie...................................................................................................................145
Migratie naar betere oorden......................................................................................................146
Omgaan met hitte en droogte........................................................................................................146
H13 Ademhaling............................................................................................................................148
Kieuwademhaling bij vissen en amfibieën......................................................................................148
Algemene basis...........................................................................................................................148
Kieuwen bij beenvissen..............................................................................................................148
Evolutie naar longademhaling........................................................................................................148
Ademhalingsstelsel bij de huiszoogdieren......................................................................................149
Neus/nasus.................................................................................................................................149
Paranasale sinussen/neusnevenholten......................................................................................150
Nasopharynx/neuskeel...............................................................................................................151
Larynx/strottenhoofd.................................................................................................................151
Trachea/luchtpijp en bronchen..................................................................................................153
Pleurale holte/cavum pleurae....................................................................................................154
Longen........................................................................................................................................155
Ademhalingsstelsel.........................................................................................................................155
Larynx.........................................................................................................................................155
Trachea/luchtpijp.......................................................................................................................155
Syrinx..........................................................................................................................................156
Longen........................................................................................................................................156
Luchtzakken/sacci pneumatici....................................................................................................156
Ademhalingsmechanisme bij vogels...........................................................................................157
Endocriene klieren in de buurt van het ademhalingsstelsel.......................................................157
H14 Bloedcirculatie........................................................................................................................159
Inleidende begrippen.....................................................................................................................159
Enkelvoudige en dubbele bloedsomloop....................................................................................159
Bloedvaten..................................................................................................................................159
Bloed...........................................................................................................................................160
Circulatiestelsel bij de huiszoogdieren...........................................................................................161
Hart/cor/cardia...........................................................................................................................161
Longcirculatie (kleine bloedsomloop).........................................................................................164
Aortaboog & vena cava cranialis.................................................................................................165
Bloedvaten van de hals en kop...................................................................................................166
Aorta descendens.......................................................................................................................169
6
, Stroomgebied van de vena cava caudalis...................................................................................171
Vena azygos................................................................................................................................171
Bevloeiing van de maagdarmtractus..........................................................................................172
Bevloeiing van het genitaalstelsel en de blaas............................................................................173
Bloedvaten van het voorste lidmaat...........................................................................................174
Bloedvaten van het achterste lidmaat........................................................................................176
Circulatiesysteem bij vogels............................................................................................................178
Hart.............................................................................................................................................178
Arteriën......................................................................................................................................178
Venen.........................................................................................................................................178
Circulatiestelsel bij amfibieën en reptielen.....................................................................................178
H15 Lymfestelsel...........................................................................................................................179
Lymfevaten.....................................................................................................................................179
Cisterna chyli/lendencisterne.....................................................................................................179
Ductus thoracicus/borstbuis.......................................................................................................179
Truncus trachealis.......................................................................................................................179
Truncus lumbalis.........................................................................................................................179
Lymfeknopen..................................................................................................................................180
Algemeen....................................................................................................................................180
Craniale lymfeknopen.................................................................................................................180
Cervicale lymfeknopen...............................................................................................................180
Lymfeknopen van het voorbeen.................................................................................................181
Thoracale lymfeknopen..............................................................................................................181
Lymfeknopen van de buikholte..................................................................................................181
Lymfeknopen van het bekken en het achterbeen......................................................................181
Overig secundair lymfoïd weefsel...................................................................................................182
Milt.............................................................................................................................................182
Mucosa-geassocieerd lymfoïd weefsel.......................................................................................182
Primaire lymfoïde organen.............................................................................................................182
Thymus/zwezerik........................................................................................................................182
Bursa cloacalis............................................................................................................................182
H16 Zenuwstelsel..........................................................................................................................183
Inleiding..........................................................................................................................................183
Voorbeschouwing.......................................................................................................................183
Cellulaire basis............................................................................................................................183
Anatomische en functionele indeling.........................................................................................183
7
, Centraal en sympathisch zenuwstelsel...........................................................................................184
Ruggenmerg en algemene organisatie van de spinale zenuwen................................................184
Sympathische zijstreng en het sympathisch zenuwstelsel..........................................................186
Hersenen....................................................................................................................................188
Hersenvliezen en ruggenmergvliezen.........................................................................................192
Bloedvoorziening van de hersenen.............................................................................................193
Vormaanpassing van de schedelholte aan zijn inhoud...............................................................193
Perifeer en parasympathisch zenuwstelsel....................................................................................194
Craniale zenuwen.......................................................................................................................194
Spinale zenuwen en bezenuwing van de ledematen..................................................................197
H17 Waarneming...........................................................................................................................201
Fotoreceptie...................................................................................................................................201
De parig aangelegde, laterale ogen............................................................................................201
Het ‘’mediane, “derde” oog........................................................................................................203
Chemoreceptie...............................................................................................................................203
Reuk............................................................................................................................................203
Vomeronasaal orgaan/orgaan van Jakobsen..............................................................................203
Octavolateralissysteem..................................................................................................................204
Elektroreceptoren.......................................................................................................................204
Laterale lijn.................................................................................................................................204
Oor..............................................................................................................................................204
Tast & proprioceptie.......................................................................................................................205
Thermoreceptie..............................................................................................................................205
Magnetoreceptie............................................................................................................................205
8