Kritisch denken
Rolf Dobelli
De achteraffout
Inkleuring van de waarheid omdat je de afloop kent
Achteraf lijkt alles alleen maar op die ene, begrijpelijke manier verlopen te
kunnen zijn. het gaat over de ‘ik heb het altijd al gezegd houding’
Waarom zo gevaarlijk? Omdat we aannemen dat we betere voorspellers
zijn dan we in werkelijkheid zijn. dat maakt ons arrogant en verleidt ons
tot verkeerde beslissingen
Het voorkomen is moeilijk. Onderzoekers hebben uitgewezen dat mensen
die ervan op de hoogte zijn net zo vaak in de val trappen als ieder ander.
Oplossing? -> dagboek bijhouden. Schrijf voorspellingen op
Dit alles zorgt ervoor dat getuigenissen achteraf vaak vertekend zijn. Er
moet gekeken worden wanneer een bepaalde opmerking wordt gemaakt.
Wordt er bijvoorbeeld voor het ongeluk gezegd ‘wow hij rijdt echt heel
hard’, dan is de opmerking niet beïnvloedt door het gevolg en er is dan
geen sprake geweest van een inkleuring
Het overconfidence-effect
we overschatten systematisch onze kennis en onze vaardigheden in het
voorspellen en andere vaardigheden; hoeveel vertrouwen kunnen we in
onze eigen kennis hebben?
Het effect meet het verschil wat mensen werkelijk weten en dat wat ze
denken te weten
Klassiek overconfidence = wordt niet aangewakkerd, maar is op een
natuurlijke manier naïef en aangeboren
incentives = ontstaande onderschatting van de kosten door mensen die
direct belang bij het project hebben
Wees wantrouwig tegenover alle voorspelling, met name als ze van
zogenaamde deskundige afkomstig zijn. En ga bij alle plannen altijd van
het pessimistische scenario uit. Zo heb je een goede kans de situatie
enigszins realistisch te beoordelen
De exponentiële groei
= een wiskundige term die een toename aangeeft evenredig aan de eigen
omvang. Dit gaat ons brein te boven. Dat een blad papier na 50x
dubbelvouwen een dikte heeft van 100 miljoen km, gaat ons brein te
boven
Lineaire groei begrijpen we initiatief (wie dubbel werkt, verdient dubbel)
maar we hebben geen gevoel voor exponentiële (percentuele) groei,
omdat we hier in ons evolutionair verleden niet op zijn voorbereid
,Bijvoorbeeld: de prijzen stijgen elk jaar met 5%. Dit klinkt niet heel
ernstig. Maar als je het gaat bereken, betekent dit dat de een tv van 500
euro over 14 jaar 1000 euro zal zijn. Ook klinkt: aantal muggen stijgt met
10% per jaar minder erg dan over 2 jaar zullen er twee keer zoveel
muggen zijn dan nu.
Wat wordt vaak vergeten dat exponentiële groei vroeg of laat zijn grens
bereik
Als het om groeipercentages gaat, vertrouw dan niet op je gevoel. Dat
soort gevoel heb je niet. Dat moet geaccepteerd worden
De sunk cost fallacy
waarom je het verleden moet negeren
‘Deze film is erg slecht. maar we gaan hem nu afkijken want we hebben
er 30 euro voor betaald’
Die afweging in onzekerheid is een rationale handeling. De val van sunk
cost fallacy klapt dicht op het moment dat we al bijzonder veel tijd, geld,
energie, liefde etc. hebben geïnvesteerd. Het geïnvesteerde wordt een
motief om door te gaan, zelfs als het objectief gezien geen zin meer heeft
Waarom gedragen we ons zo irrationeel? Mensen streven ernaar
consistent te lijken. Consistentie is een signaal voor geloofwaardig.
Tegenstrijdigheden zijn ons een gruwel. Als we besluiten een project
halverwege op te geven, genereren we tegenstrijdigheid door toe te
geven dat we vroeger anders dachten dan nu
Er zijn veel goede redenen om ergens meer door te gaan/stoppen. Maar er
is een slechte reden: rekening houden met wat al geïnvesteerd is.
rationaal beslissen betekent opgelopen kosten negeren. Het maakt niet
uit wat je al geïnvesteerd hebt, alleen wat jouw inschatting van de
toekomst is, is van belang
The halo effect
het effect houdt in dat we ons door een bepaald aspect laten verblinden
en op basis daarvan het totale beeld aanvullen
‘we hebben de neiging een merk met een goede naam kwalitatief goed te
vinden. Terwijl daar soms geen objectieve reden voor is’
‘een profvoetballer zal in zijn privéleven ook wel een held zijn’
Een enkele kwaliteit van een persoon (bijv. schoonheid, sociale status,
beroep) veroorzaakt een positieve of negatieve indruk, die al het andere
‘overstraalt’ en zo de indruk van het geheel onevenredig beïnvloedt
Het halo-effect beneemt ons het zich op de echte eigenaardigheden. Kijk
dus nauwkeurig. Laat het in het oog springende kernmerk buiten
beschouwing
, Outcome bias
onze neiging beslissingen op grond van resultaten te beoordelen en niet
op grond van het besluitvormingsproces dat eraan voorafging
Om de kwaliteit van het proces te beoordelen, moeten we ons in de
situatie van die tijd en de toen aanwezige informatie verplaatsen en alles
eruit filteren wat wij er achteraf over weten
Bijv. had China zich moeten terugtrekken in de strijd. Ja tuurlijk zal gezegd
worden want ze werden vervolgens aangevallen. Dit was niet gebeurd als
ze zich hadden teruggetrokken. Maar dit wisten ze van tevoren niet, dus
het besluit niet terug te trekken in de strijd is niet fout. Ze hebben gewoon
pech gehad
Bijv. dokter a voert 5/5 operaties goed uit. Dokter b voert er 4/5 goed uit.
Dokter c voert 3/5 operaties goed uit. Dus wie is de beste dokter? Niet
persé dokter a
De steekproef is te klein en het resultaat is daarom nietszeggend. Het
proces moet beoordeeld worden of er moet een veel grote steekproef
genomen worden
Beoordeel een besluit nooit op basis van het resultaat. Een slecht
resultaat betekent niet automatisch dat het besluit verkeerd werd
genomen. Je kunt beter voor ogen halen waarom je tot dat besluit bent
gekomen -> om verstandige, begrijpelijke redenen? Dan doe er goed aan
volgende keer weer zo te handelen. Zelf als het de laatste keer pech
opleverde
Framing
we reageren verschillend op precies dezelfde situatie, afhankelijk van de
manier waarop die ons wordt voorgesteld
Bijv. 1 klinkt een stuk beter dan 2, terwijl het precies om hetzelfde gaat
1: 400 van de 600 mensen zullen de aanval overleven
2: 200 van de 600 mensen sterven door de aanval
Bijv. een ontslagen man is een man die zijn leven een nieuwe richting
geeft. Hij is niet werkzoekend maar tussen twee banen in.
-> mooipraterij is en bijzonder gebruikelijke vorm van framing
Bijv. 99% vetvrij wordt meer verkocht dan 1% vethoudend, terwijl het
gaat om precies dezelfde situatie
Wees je ervan bewust dat je zonder framing niet kunt weergeven, en dat
iedere toedracht, of je het nu van een goede vriend hoort of in een
serieuze krant leest, onderworpen is aan framing
Rolf Dobelli
De achteraffout
Inkleuring van de waarheid omdat je de afloop kent
Achteraf lijkt alles alleen maar op die ene, begrijpelijke manier verlopen te
kunnen zijn. het gaat over de ‘ik heb het altijd al gezegd houding’
Waarom zo gevaarlijk? Omdat we aannemen dat we betere voorspellers
zijn dan we in werkelijkheid zijn. dat maakt ons arrogant en verleidt ons
tot verkeerde beslissingen
Het voorkomen is moeilijk. Onderzoekers hebben uitgewezen dat mensen
die ervan op de hoogte zijn net zo vaak in de val trappen als ieder ander.
Oplossing? -> dagboek bijhouden. Schrijf voorspellingen op
Dit alles zorgt ervoor dat getuigenissen achteraf vaak vertekend zijn. Er
moet gekeken worden wanneer een bepaalde opmerking wordt gemaakt.
Wordt er bijvoorbeeld voor het ongeluk gezegd ‘wow hij rijdt echt heel
hard’, dan is de opmerking niet beïnvloedt door het gevolg en er is dan
geen sprake geweest van een inkleuring
Het overconfidence-effect
we overschatten systematisch onze kennis en onze vaardigheden in het
voorspellen en andere vaardigheden; hoeveel vertrouwen kunnen we in
onze eigen kennis hebben?
Het effect meet het verschil wat mensen werkelijk weten en dat wat ze
denken te weten
Klassiek overconfidence = wordt niet aangewakkerd, maar is op een
natuurlijke manier naïef en aangeboren
incentives = ontstaande onderschatting van de kosten door mensen die
direct belang bij het project hebben
Wees wantrouwig tegenover alle voorspelling, met name als ze van
zogenaamde deskundige afkomstig zijn. En ga bij alle plannen altijd van
het pessimistische scenario uit. Zo heb je een goede kans de situatie
enigszins realistisch te beoordelen
De exponentiële groei
= een wiskundige term die een toename aangeeft evenredig aan de eigen
omvang. Dit gaat ons brein te boven. Dat een blad papier na 50x
dubbelvouwen een dikte heeft van 100 miljoen km, gaat ons brein te
boven
Lineaire groei begrijpen we initiatief (wie dubbel werkt, verdient dubbel)
maar we hebben geen gevoel voor exponentiële (percentuele) groei,
omdat we hier in ons evolutionair verleden niet op zijn voorbereid
,Bijvoorbeeld: de prijzen stijgen elk jaar met 5%. Dit klinkt niet heel
ernstig. Maar als je het gaat bereken, betekent dit dat de een tv van 500
euro over 14 jaar 1000 euro zal zijn. Ook klinkt: aantal muggen stijgt met
10% per jaar minder erg dan over 2 jaar zullen er twee keer zoveel
muggen zijn dan nu.
Wat wordt vaak vergeten dat exponentiële groei vroeg of laat zijn grens
bereik
Als het om groeipercentages gaat, vertrouw dan niet op je gevoel. Dat
soort gevoel heb je niet. Dat moet geaccepteerd worden
De sunk cost fallacy
waarom je het verleden moet negeren
‘Deze film is erg slecht. maar we gaan hem nu afkijken want we hebben
er 30 euro voor betaald’
Die afweging in onzekerheid is een rationale handeling. De val van sunk
cost fallacy klapt dicht op het moment dat we al bijzonder veel tijd, geld,
energie, liefde etc. hebben geïnvesteerd. Het geïnvesteerde wordt een
motief om door te gaan, zelfs als het objectief gezien geen zin meer heeft
Waarom gedragen we ons zo irrationeel? Mensen streven ernaar
consistent te lijken. Consistentie is een signaal voor geloofwaardig.
Tegenstrijdigheden zijn ons een gruwel. Als we besluiten een project
halverwege op te geven, genereren we tegenstrijdigheid door toe te
geven dat we vroeger anders dachten dan nu
Er zijn veel goede redenen om ergens meer door te gaan/stoppen. Maar er
is een slechte reden: rekening houden met wat al geïnvesteerd is.
rationaal beslissen betekent opgelopen kosten negeren. Het maakt niet
uit wat je al geïnvesteerd hebt, alleen wat jouw inschatting van de
toekomst is, is van belang
The halo effect
het effect houdt in dat we ons door een bepaald aspect laten verblinden
en op basis daarvan het totale beeld aanvullen
‘we hebben de neiging een merk met een goede naam kwalitatief goed te
vinden. Terwijl daar soms geen objectieve reden voor is’
‘een profvoetballer zal in zijn privéleven ook wel een held zijn’
Een enkele kwaliteit van een persoon (bijv. schoonheid, sociale status,
beroep) veroorzaakt een positieve of negatieve indruk, die al het andere
‘overstraalt’ en zo de indruk van het geheel onevenredig beïnvloedt
Het halo-effect beneemt ons het zich op de echte eigenaardigheden. Kijk
dus nauwkeurig. Laat het in het oog springende kernmerk buiten
beschouwing
, Outcome bias
onze neiging beslissingen op grond van resultaten te beoordelen en niet
op grond van het besluitvormingsproces dat eraan voorafging
Om de kwaliteit van het proces te beoordelen, moeten we ons in de
situatie van die tijd en de toen aanwezige informatie verplaatsen en alles
eruit filteren wat wij er achteraf over weten
Bijv. had China zich moeten terugtrekken in de strijd. Ja tuurlijk zal gezegd
worden want ze werden vervolgens aangevallen. Dit was niet gebeurd als
ze zich hadden teruggetrokken. Maar dit wisten ze van tevoren niet, dus
het besluit niet terug te trekken in de strijd is niet fout. Ze hebben gewoon
pech gehad
Bijv. dokter a voert 5/5 operaties goed uit. Dokter b voert er 4/5 goed uit.
Dokter c voert 3/5 operaties goed uit. Dus wie is de beste dokter? Niet
persé dokter a
De steekproef is te klein en het resultaat is daarom nietszeggend. Het
proces moet beoordeeld worden of er moet een veel grote steekproef
genomen worden
Beoordeel een besluit nooit op basis van het resultaat. Een slecht
resultaat betekent niet automatisch dat het besluit verkeerd werd
genomen. Je kunt beter voor ogen halen waarom je tot dat besluit bent
gekomen -> om verstandige, begrijpelijke redenen? Dan doe er goed aan
volgende keer weer zo te handelen. Zelf als het de laatste keer pech
opleverde
Framing
we reageren verschillend op precies dezelfde situatie, afhankelijk van de
manier waarop die ons wordt voorgesteld
Bijv. 1 klinkt een stuk beter dan 2, terwijl het precies om hetzelfde gaat
1: 400 van de 600 mensen zullen de aanval overleven
2: 200 van de 600 mensen sterven door de aanval
Bijv. een ontslagen man is een man die zijn leven een nieuwe richting
geeft. Hij is niet werkzoekend maar tussen twee banen in.
-> mooipraterij is en bijzonder gebruikelijke vorm van framing
Bijv. 99% vetvrij wordt meer verkocht dan 1% vethoudend, terwijl het
gaat om precies dezelfde situatie
Wees je ervan bewust dat je zonder framing niet kunt weergeven, en dat
iedere toedracht, of je het nu van een goede vriend hoort of in een
serieuze krant leest, onderworpen is aan framing
