Samenvatting Nectar Biologie Hoofdstuk 1: Gedrag

Biologie hoofdstuk 1 – Gedrag
1.1Dierenwelzijn

Kennis van gedrag

 Gedrag is alles wat dieren of mensen doen of laten.
 Gedragsonderzoekers kijken naar reacties van dieren in verschillende situaties; gaat niet om
karaktertrekken/gevoelens van dieren.
 Uit onderzoek blijkt dat gedrag een aanpassing is aan de leefomstandigheden.
 Wetenschappelijke kennis van diergedrag is nodig om dieren steeds beter te begrijpen.

Ontstaan van gedrag

 Inwendige prikkels zijn prikkels van binnenuit. Vb: hormonen (paringstijd in najaar door hormonen),
honger- en dorstgevoel.
 Uitwendige prikkels komen van buitenaf. Vb: bij paren van varkens maakt beer bepaalde bewegingen,
geur en geluiden. Dat zijn uitwendige prikkels voor de zeug om stil te staan voor een paring.
 Samen vormen in- en uitwendige prikkels de motiverende factoren, voor bijvoorbeeld paargedrag.
 Elke prikkel (zien, horen voelen, ruiken van de beer) verhoogt motivatie voor paargedrag van zeug.
Zodra de motivatie hoog genoeg is en boven de drempelwaarde (hoogte van de motivatie die nodig is
om tot bepaald gedrag over te gaan) komt, is de zeug bereid tot paren (bron 2).

Opbouw van gedrag (bron 3)

 Vb: eten bestaat uit de handelingen voedsel afbijten, kauwen en doorslikken. De verschillende aparte
handelingen zijn gedragseenheden. Plaats je in een ethogram.
 Gedragseenheden komen vaak in vaste volgorde voor, waarbij het effect van de ene handeling leidt
tot een volgende. Vb: je gaat pas kauwen nadat je eten hebt afgebeten. Zo’n vaste volgorde van
gedragseenheden is een gedragsketen.
 Een aantal samenhangende gedragsketens vormt een gedragssysteem.
 Gedragssystemen vormen samen het gedrag. Vb: voortplantingsgedrag van varkens bestaat uit
gedragssystemen als paren, werpen, voeden en verzorgen van jongen.

Natuurlijk gedrag

 Onderzoekers brengen door observeren het gedrag van wilde varkens in kaart. Ze onderzoeken ook de
functies van gedrag. Vb: overleven van het individu (eten), overleven van de soort (voortplanten).
 In gevangenschap verdwijnt vaak deel van natuurlijke gedrag. Onderzoekers gaan ervan uit dat welzijn
van dieren in gevangenschap groter is wanneer ze hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. Daarom
zijn er voor varkens ‘comfort class’ stallen ontwikkeld, om meer natuurlijk gedrag mogelijk te maken.
Veehouders willen ermee bereiken dat het welzijn van varkens toeneemt + gezondheid beter op peil.

Welzijn

 Groepsdieren in gevangenschap moeten sociaal gedrag kunnen vertonen -> geen individuele stallen.
 Toezicht op dierenwelzijn is lastig. Verschillende organisaties houden zich ermee bezig. Ook het
gedrag van dieren levert aanwijzingen voor hun welzijn. Bij dieren die voortdurend agressief gedrag of
stressgedrag vertonen is dat waarschijnlijk niet goed.

, 1.2Gedrag bestuderen

Dier als machine

 Gedragsonderzoekers onderzoeken objectief (zonder oordeel vooraf) diergedrag door observeren,
tellen en meten. Ze bekijken welke prikkels een dier ontvangt (input) en welk gedrag vervolgens
optreedt (output). Zo voorkomen ze een antropomorfe benadering: een subjectieve menselijke
benadering van het diergedrag, zoals in fabels en sprookjes.
 Antropomorfismen kun je in teksten herkennen aan emotioneel geladen termen en menselijke
interpretaties van gedrag (hond kwispelt = blij, etc.).
 Ethologie: de tak van wetenschap die onderzoek doet naar diergedrag.
 Veel gedragsonderzoek is beschrijvend (Vb: Wanneer is het voorplantingsseizoen? Waaraan besteden
dieren de meeste tijd?). Bij dit type onderzoek beperkt de onderzoeker zich tot observeren, tellen en
meten. Hij verandert niets aan de omstandigheden waarbij het gedrag plaatsvindt. Vb: ethogram.

Onderzoek naar zilvermeeuwen

 Jonge zilvermeeuwen pikken naar de rode vlek op de snavel van hun ouders.
 Zo’n essentiële prikkel (rode vlek) die steeds eenzelfde gedrag oproept (pikken) = sleutelprikkel.
 Pikken van jongen naar snavelvlek van ouders is vervolgens een sleutelprikkel voor ouders om voedsel
op te braken voor de jongen.
 Tinbergen veranderde de omstandigheden. Zo bood hij jonge zilvermeeuwen modellen aan van
snavels met vlekken in verschillende kleuren. Blijkbaar wekken andere kleuren ook het pikgedrag op.
 Opvallend is dat de jonge zilvermeeuwen nog vaker pikken naar een zwarte vlek dan naar een rode.
De zwarte vlek blijkt een sterkere prikkel dan de normale rode vlek en roept in nog sterkere mate
pikgedrag op. De versterkte sleutelprikkel, de zwarte vlek, is een supernormale prikkel.
 Reclamemakers maken gebruik van supernormale prikkels omdat die ook bij mensen een sterkere
reactie uitlokken.

Onderzoek naar ganzen

 Ganzenkuikens gaan vrijwel direct nadat ze uit het ei zijn gekomen, achter de moeder aan. Kuikens
leren dan het ‘moederbeeld’ aan.
 Konrad Lorenz toonde aan dat het aanleren van dit moederbeeld uitsluitend gebeurt in een korte
gevoelige periode na het uitkomen van het ei. Krijgen ganzenjongen in die periode iets anders
aangeboden, dan leren ze dat als moederbeeld aan.
 Dit is leren door inprenting. Inprenten is een vorm van leren die beperkt is tot een korte gevoelige
periode. Bij inprenting lijkt er een zekere aangeboren voorprogrammering aanwezig te zijn, die erfelijk
vastligt. Vb: kuikens leren gemakkelijker het geluid van soortgenoten door inprenting leren dan
andere geluiden.