Hoofdstuk 1: De negen beloften van nabijheid
Nabijheid wordt in landelijke beleidsnota’s en beleidsnota’s van de 6 gemeenten (Amsterdam,
Eindhoven, Leeuwarden, Rotterdam, Sittard-Geleen & Zwolle) die wij de afgelopen vier jaar
onderzochten vaak genoemd maar zelf beargumenteerd. Het wordt als reden opgevoerd om voor
een betreffend beleid te kiezen. De keuze zelf niet wordt verklaard.
Gebrek aan argumentatie in beleid maakt de populariteit van nabijheid ongrijpbaar. Nabijheid draagt
in beleidsteksten 9 beloften in zich. Dit zijn:
1. Nabijheid leidt tot maatwerk.
2. Nabijheid leidt tot betere aansluiting op de vragen van burgers.
3. Nabijheid belooft vertrouwdheid.
4. Nabijheid is preventie.
5. Nabijheid belooft een beter zicht op de samenhang tussen problemen en impliceert daarmee
een integrale aanpak.
6. Nabijheid is creativiteit.
7. Nabijheid leidt tot ontzorgen en normaliseren.
8. Nabijheid is efficiëntie.
9. Nabijheid is betere samenwerking tussen professionals en burgers.
1.2. beloften van nabijheid uitgewerkt
1.2.1. Nabijheid leidt tot maatwerk
Het sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners van een wijk en kan daardoor maatwerk leveren.
1.2.2. Nabijheid leidt tot betere aansluiting op de vragen van burgers
Door ondersteuning op gemeentelijke schaal te organiseren, komt deze dichter bij de inwoners en
creëert zo de ruimte om betere aansluiting te realiseren tussen inwonersvragen en op welke manier
deze beantwoord worden.
1.2.3. Nabijheid belooft vertrouwdheid
Door de versnipperende zorg te bundelen in een persoon en dichtbij, in de buurt, op de scholen, neer
te zetten beschikken we straks over een vertrouwd gezicht voor jeugdigen en ouders.
1.2.4. Nabijheid is preventie
Sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners van een wijk en kan daardoor problemen voorkomen.
1.2.5. Nabijheid belooft een beter zicht op de samenhang tussen problemen en impliceert daarmee
een integrale aanpak
Sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners en kan daardoor problemen in samenhang aanpakken
(een gezin, een plan, een regisseur).
1.2.6. Nabijheid is creativiteit
Ouders gaan merken dat de ouder- en kindadviseur er meer op uit trekt, bij hen thuis komt, maar ook
op het kinderdagverblijf, voorschool. Zo leren zij het netwerk beter kennen. Op deze manier gaat de
ouder- en kindadviseur oplossingen zien die eerder niet in beeld waren.
1.2.7. Nabijheid leidt tot ontzorgen en normaliseren
Het dichtbij organiseren van de zorg biedt de beste garantie om zoveel mogelijk in te zetten op
ontzorgen en normaliseren. De zorgprofessional is meer onderdeel van het sociaal netwerk, dus meer
geneigd zijn om dat netwerk bij de oplossing te betrekken.
, 1.2.8. Nabijheid is efficiëntie
Door wijkzorgteams wordt er gezorgd voor afgestemde zorg op het niveau van de wijk. Dit moet
leiden tot betere ondersteuning tegen lagere kosten.
1.2.9. Nabijheid is betere samenwerking tussen professionals en burgers
Er ontstaan de nodige initiatieven. Deze brengen ouders en professionals dichter bij elkaar, zodat zij
samen vorm en inhoud geven aan de opvoeding.
Nabijheid is dus een soort wondermiddel voor ongeveer alles wat het beleid in het sociale domein
zich heden ten dage ten doel stelt. Er is een voorkeur voor informele, kleinschalige en spontane dat
op veel plaatsen omarmd wordt.
Hoofdstuk 2: De beloften van afstand
Maatwerk werd tot voor kort niet gekoppeld aan nabijheid, een voorwaarde voor maatwerk was
discretionaire bevoegdheid. Als professionals grotere discretionaire bevoegdheden, meer autonomie
en minder regeldruk zouden krijgen, zouden ze maatwerk kunnen leveren.
Voor een betere aansluiting op de vraag van burgers was evenmin nabijheid, en eerder kennis van
gelijksoortige gevallen nodig. Kennis werd verkregen via grootschalig onderzoek met abstrahering
van individuele gevallen. Het onderzoek leverde bewijs voor de beste aansluiting van diensten op de
vraag van de burger en maakte de dienstverlening evidence-based.
Ook vertrouwdheid en vertrouwen volgde niet uit nabijheid, maar uit afstand. Het fundament
waarop de verzorgingsstaat sinds het eind van de 2 de Wereldoorlog tot in de jaren 70 werd
opgebouwd, was vertrouwen in anonieme structuren, die garandeerden dat mensen gelijk
behandeld werden. Dat vertrouwen werd versterkt door een afkeer van intensieve bemoeienis door
paternalistische professionals, die mensen thuis kwamen vertellen hoe zij hun leven moesten leiden.
Sinds de jaren 70 wilde men van afhankelijkheid van vertrouwensrelaties met professionals bij wie je
in goede aarde moest vallen om een prettige behandeling te krijgen af.
Preventief werken betekende eerder ook niet de dienstverlening dicht bij individuele gevallen
organiseren, maar op afstand collectieve, grootschalige oplossingen te bedenken. Nabijheid werd
geassocieerd met besmetting van ziekten. Preventie vereiste afstand houden van
besmettingsbronnen zoals armoedige landlopers.
Nabijheid van professionals gold evenmin als bijdrage aan integraliteit. Dit vereiste sturing op
afstand. De verwachting van het huidige kabinet is het tegenovergestelde: ‘met de decentralisatie
zijn mogelijkheden gecreëerd voor een integrale aanpak dichtbij de burger’.
Creativiteit werd ook niet als nabijheid gezien, maar als resultaat van afzondering.
Efficiëntie moest tot stand komen door afstandelijke burelen achter loketten, waar anonieme klerken
hulpbehoeften zouden ordenen, stroomlijnen en van aanbod voorzien. In de jaren 90 werd daartoe
indicatieorganen ingesteld, in de langdurige zorg respectievelijk Regionale Indicatie Organen (RIO’s),
daarna het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Deze maken een eind aan inefficiëntie van
verschillende toegangsloketten.
Nabijheid wordt gepresenteerd als logisch en evident voor het bereiken van de doelen. Vanwege het
gebrek aan argumentatie wordt er gekozen voor een indirecte benadering. Pleidooien voor nabijheid
zijn tegelijkertijd pleidooien tegen afstand. Die verhouden zich tot verschillende logica’s.
Nabijheid wordt in landelijke beleidsnota’s en beleidsnota’s van de 6 gemeenten (Amsterdam,
Eindhoven, Leeuwarden, Rotterdam, Sittard-Geleen & Zwolle) die wij de afgelopen vier jaar
onderzochten vaak genoemd maar zelf beargumenteerd. Het wordt als reden opgevoerd om voor
een betreffend beleid te kiezen. De keuze zelf niet wordt verklaard.
Gebrek aan argumentatie in beleid maakt de populariteit van nabijheid ongrijpbaar. Nabijheid draagt
in beleidsteksten 9 beloften in zich. Dit zijn:
1. Nabijheid leidt tot maatwerk.
2. Nabijheid leidt tot betere aansluiting op de vragen van burgers.
3. Nabijheid belooft vertrouwdheid.
4. Nabijheid is preventie.
5. Nabijheid belooft een beter zicht op de samenhang tussen problemen en impliceert daarmee
een integrale aanpak.
6. Nabijheid is creativiteit.
7. Nabijheid leidt tot ontzorgen en normaliseren.
8. Nabijheid is efficiëntie.
9. Nabijheid is betere samenwerking tussen professionals en burgers.
1.2. beloften van nabijheid uitgewerkt
1.2.1. Nabijheid leidt tot maatwerk
Het sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners van een wijk en kan daardoor maatwerk leveren.
1.2.2. Nabijheid leidt tot betere aansluiting op de vragen van burgers
Door ondersteuning op gemeentelijke schaal te organiseren, komt deze dichter bij de inwoners en
creëert zo de ruimte om betere aansluiting te realiseren tussen inwonersvragen en op welke manier
deze beantwoord worden.
1.2.3. Nabijheid belooft vertrouwdheid
Door de versnipperende zorg te bundelen in een persoon en dichtbij, in de buurt, op de scholen, neer
te zetten beschikken we straks over een vertrouwd gezicht voor jeugdigen en ouders.
1.2.4. Nabijheid is preventie
Sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners van een wijk en kan daardoor problemen voorkomen.
1.2.5. Nabijheid belooft een beter zicht op de samenhang tussen problemen en impliceert daarmee
een integrale aanpak
Sociale wijkteam staat dichtbij de inwoners en kan daardoor problemen in samenhang aanpakken
(een gezin, een plan, een regisseur).
1.2.6. Nabijheid is creativiteit
Ouders gaan merken dat de ouder- en kindadviseur er meer op uit trekt, bij hen thuis komt, maar ook
op het kinderdagverblijf, voorschool. Zo leren zij het netwerk beter kennen. Op deze manier gaat de
ouder- en kindadviseur oplossingen zien die eerder niet in beeld waren.
1.2.7. Nabijheid leidt tot ontzorgen en normaliseren
Het dichtbij organiseren van de zorg biedt de beste garantie om zoveel mogelijk in te zetten op
ontzorgen en normaliseren. De zorgprofessional is meer onderdeel van het sociaal netwerk, dus meer
geneigd zijn om dat netwerk bij de oplossing te betrekken.
, 1.2.8. Nabijheid is efficiëntie
Door wijkzorgteams wordt er gezorgd voor afgestemde zorg op het niveau van de wijk. Dit moet
leiden tot betere ondersteuning tegen lagere kosten.
1.2.9. Nabijheid is betere samenwerking tussen professionals en burgers
Er ontstaan de nodige initiatieven. Deze brengen ouders en professionals dichter bij elkaar, zodat zij
samen vorm en inhoud geven aan de opvoeding.
Nabijheid is dus een soort wondermiddel voor ongeveer alles wat het beleid in het sociale domein
zich heden ten dage ten doel stelt. Er is een voorkeur voor informele, kleinschalige en spontane dat
op veel plaatsen omarmd wordt.
Hoofdstuk 2: De beloften van afstand
Maatwerk werd tot voor kort niet gekoppeld aan nabijheid, een voorwaarde voor maatwerk was
discretionaire bevoegdheid. Als professionals grotere discretionaire bevoegdheden, meer autonomie
en minder regeldruk zouden krijgen, zouden ze maatwerk kunnen leveren.
Voor een betere aansluiting op de vraag van burgers was evenmin nabijheid, en eerder kennis van
gelijksoortige gevallen nodig. Kennis werd verkregen via grootschalig onderzoek met abstrahering
van individuele gevallen. Het onderzoek leverde bewijs voor de beste aansluiting van diensten op de
vraag van de burger en maakte de dienstverlening evidence-based.
Ook vertrouwdheid en vertrouwen volgde niet uit nabijheid, maar uit afstand. Het fundament
waarop de verzorgingsstaat sinds het eind van de 2 de Wereldoorlog tot in de jaren 70 werd
opgebouwd, was vertrouwen in anonieme structuren, die garandeerden dat mensen gelijk
behandeld werden. Dat vertrouwen werd versterkt door een afkeer van intensieve bemoeienis door
paternalistische professionals, die mensen thuis kwamen vertellen hoe zij hun leven moesten leiden.
Sinds de jaren 70 wilde men van afhankelijkheid van vertrouwensrelaties met professionals bij wie je
in goede aarde moest vallen om een prettige behandeling te krijgen af.
Preventief werken betekende eerder ook niet de dienstverlening dicht bij individuele gevallen
organiseren, maar op afstand collectieve, grootschalige oplossingen te bedenken. Nabijheid werd
geassocieerd met besmetting van ziekten. Preventie vereiste afstand houden van
besmettingsbronnen zoals armoedige landlopers.
Nabijheid van professionals gold evenmin als bijdrage aan integraliteit. Dit vereiste sturing op
afstand. De verwachting van het huidige kabinet is het tegenovergestelde: ‘met de decentralisatie
zijn mogelijkheden gecreëerd voor een integrale aanpak dichtbij de burger’.
Creativiteit werd ook niet als nabijheid gezien, maar als resultaat van afzondering.
Efficiëntie moest tot stand komen door afstandelijke burelen achter loketten, waar anonieme klerken
hulpbehoeften zouden ordenen, stroomlijnen en van aanbod voorzien. In de jaren 90 werd daartoe
indicatieorganen ingesteld, in de langdurige zorg respectievelijk Regionale Indicatie Organen (RIO’s),
daarna het Centrum Indicatiestelling Zorg (CIZ). Deze maken een eind aan inefficiëntie van
verschillende toegangsloketten.
Nabijheid wordt gepresenteerd als logisch en evident voor het bereiken van de doelen. Vanwege het
gebrek aan argumentatie wordt er gekozen voor een indirecte benadering. Pleidooien voor nabijheid
zijn tegelijkertijd pleidooien tegen afstand. Die verhouden zich tot verschillende logica’s.
