Jaarverslaggeving
Door: Daphne Hoogkamer
School: Hogeschool Inholland, Haarlem
,Inhoud
Hoofdstuk 14 Vervangingswaardestelsel ........................................................................................... 4
14.1 Essentie van het vervangingswaardestelsel............................................................................. 4
14.2 Bepalen van de vervangingswaarde ........................................................................................ 5
14.3 De normalevoorraadgedachte ................................................................................................. 5
14.4 Regelgeving inzake het vervangingswaardestelsel .................................................................. 7
14.5 Toepassing van het vervangingswaardestelsel in de praktijk .................................................. 8
Hoofdstuk 16 Kapitaalbelangen .......................................................................................................... 9
16.1 Mogelijke waarderingsgrondslagen ..................................................................................... 9
16.2 Onderlinge leveranties ....................................................................................................... 11
16.3 Regelgeving van de IASB .................................................................................................... 12
16.4 Regelgeving van de wet en de RJ ....................................................................................... 13
16.5 Wettelijke reserve deelnemingen ...................................................................................... 14
16.6 Gekochte goodwill ............................................................................................................. 15
16.7 Informatieverschaffing ....................................................................................................... 17
Hoofdstuk 17 Consolidatie ................................................................................................................ 19
17.1 Enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening .................................................................... 19
17.2 Regelgeving inzake consolidatie ............................................................................................ 19
17.3 De consolidatietechniek ......................................................................................................... 21
17.4 De consolidatie van niet-100%-kapitaalbelangen ................................................................. 24
17.5 Omgekeerde overnames ........................................................................................................ 25
Hoofdstuk 18 Vreemde valuta .......................................................................................................... 26
18.1 Valutarisico ............................................................................................................................. 26
18.2 Transacties in vreemde valuta ............................................................................................... 26
18.3 Afdekking van valutarisico’s ................................................................................................... 27
18.4 Bedrijfsuitoefening in het buitenland .................................................................................... 28
Hoofdstuk 19 Winstbelasting............................................................................................................ 32
19.1 Fiscale versus bedrijfseconomische winstbepaling ............................................................... 32
19.2 Verschillen tussen fiscale en bedrijfseconomische winst ...................................................... 33
19.3 Tijdelijke winstverschillen ...................................................................................................... 34
19.4 Definitieve winstverschillen ................................................................................................... 36
19.5 Latente belastingen in het kader van een overname ............................................................ 38
19.6 Waarderingsgrondslag ........................................................................................................... 38
2
,19.7 Wijziging belastingtarief ......................................................................................................... 39
19.8 Resultaatbenadering versus balansbenadering ..................................................................... 39
19.9 Naamgeving voorziening voor latente belastingverplichtingen en latente
belastingvorderingen ............................................................................................................. 39
3
,Hoofdstuk 14 Vervangingswaardestelsel
14.1 Essentie van het vervangingswaardestelsel
Het historischekostenstelsel heeft in tijden van prijsstijging de volgende tekortkomingen:
Bij de winstbepaling worden gerealiseerde voorraadresultaten tot de winst gerekend, hoewel
ze in feite aan de onderneming gebonden zijn.
Bij de vermogensbepaling schuilen in de activa stille reserves, waardoor het vermogen
gedeflatteerd wordt weergegeven.
Bij het historischekostenstelsel wordt in tijden van prijsstijging de rentabiliteit dan ook te hoog
voorgesteld: de winst wordt te hoog weergegeven en het vermogen te laag.
Het vervangingswaardestelsel slaagt erin om zowel de voorraadresultaten uit de winst te elimineren,
als de stille reserves uit de waardering te halen. Zowel voor de waardering als voor de winstbepaling
wordt uitgegaan van de vervangingswaarde; dit is de actuele prijs op de inkoopmarkt.
Een cruciale rol wordt vervuld door de herwaarderingsreserve: bij prijsstijgingen op de inkoopmarkt
van de activa wordt de waardering van de activa aan het nieuwe prijspeil aangepast. Deze
opwaardering wordt echter niet als winst beschouwd, maar geboekt op de herwaarderingsreserve.
Hiermee wordt de nominalistische gedachte losgelaten. Want de herwaarderingsreserve stelt het
bedrag van de vermogensstijging van de onderneming voor dat niet uitgekeerd mag worden.
Omdat de boekwaarde van de activa aan het gestegen prijspeil is aangepast, wordt bij verkoop of
verbruik de actuele inkoopprijs als grondslag voor de kosten in de resultatenrekening genomen.
Voorraadresultaten worden daarmee buiten de winst gehouden; het vervangingswaardestelsel is dan
ook substantialistisch. Ook bij prijsdalingen worden verliezen buiten het resultaat gehouden: deze
worden immers afgeboekt van een eerder gevormde herwaarderingsreserve. Mocht de reserve door
prijsdaling uitgeput raken, dan worden verdere prijsdalingen ten laste van het resultaat gebracht.
De pagina’s 281 tot en met 284 bevatten een voorbeeld.
Het verschil tussen het vervangingswaardestelsel en het historischekostenstelsel (uitgaande van fifo)
wordt gevormd door de betreffende gerealiseerde herwaardering.
De splitsing van de herwaarderingsreserve in een gerealiseerd en een ongerealiseerd deel geeft
verder inzicht in het gebonden en het vrij uitkeerbare deel van het eigen vermogen. Het
ongerealiseerde deel is niet in contanten uitkeerbaar en is dus gebonden. De gerealiseerde
herwaardering is daarentegen wel vrij uitkeerbaar. Dit is in strijd met de substantialistische
winstopvatting: de gehele herwaardering is immers gebonden aan de onderneming om vervanging te
waarborgen.
Overigens moet ook bij toepassing van het vervangingswaardestelsel de minimumwaarderingsregel
in acht worden genomen. Als bij de voorraad de netto-opbrengstwaarde naar verwachting lager is
dan de vervangingswaarde, dient naar dit lagere bedrag afgewaardeerd te worden. Deze dient ten
laste te worden gebracht van het resultaat. Bij vaste activa moet bekeken worden of de realiseerbare
waarde lager is.
4
, 14.2 Bepalen van de vervangingswaarde
Bij het vervangingswaardestelsel dient men zich steeds af te vragen: wat zou ik op dit moment voor
de productiemiddelen moeten betalen?
Van sommige middelen zal de waarde geschat moeten worden. Echt problematisch wordt de
waardering in de situatie van technisch niet-identieke vervanging. Door de technologische
ontwikkelingen komt vervanging door eenzelfde productiemiddel als het oude steeds minder voor.
Bij vervanging kiest men veelal voor het nieuwste type dat op dat moment op de markt is. Hierbij
dient echter nadrukkelijk gesteld te worden dat het vervangingswaardestelsel als uitgangspunt
neemt de inkoopprijs van een vervangend productiemiddel, als op dit moment vervangen zou
worden.
Bij toepassing van de vervangingswaarde moeten meer schattingen gemaakt worden dan bij het
historischekostenstelsel. Een jaarrekening op basis van vervangingswaarde verschaft echter meer
relevante informatie. Het is beter tot een ongeveer juiste waardering te komen, dan tot een precies
foute.
14.3 De normalevoorraadgedachte
14.3.1 Theoretische achtergrond
Het vervangingswaardestelsel is in Nederland rond 1920 door de accountant en hoogleraar Th.
Limperg jr. ontwikkelt. Hij beschouwt als winst het bedrag dat aan de eigenaren van de onderneming
uitgekeerd zou kunnen worden, zonder daarbij de onderneming als inkomensbron aan te tasten. De
productiecapaciteit van de onderneming dient aan het einde van een periode dus veiliggesteld te
zijn; het meerdere is winst en kan desgewenst uitgekeerd worden. Winst is verteerbaar inkomen.
Handhaving van de productiecapaciteit wordt bereikt door zo veel vermogen aan de onderneming te
binden dat altijd beschikt kan worden over een normale hoeveelheid productiemiddelen. De
normalevoorraadgedachte heeft niet alleen betrekking op voorraden, maar ook op duurzame
productiemiddelen.
Volgens Limperg moet op de herwaarderingsreserve de prijswijziging van de normale voorraad
productiemiddelen worden gemuteerd, terwijl aan de actiefzijde van de balans de activa worden
aangepast aan de prijswijziging van de werkelijke voorraad productiemiddelen. Dit betekent dat er
op het moment van prijswijziging een resultaat ontstaat indien op dat moment de werkelijke
voorraad afwijkt van de normale.
Dit resultaat kan zich op twee manieren voordoen:
Als inhaalafschrijving, bij prijsverandering van de duurzame productiemiddelen
Als speculatieresultaat, bij prijsverandering van de goederenvoorraad
14.3.2 Inhaalafschrijvingen
Voorbeeld van de inhaalafschrijving op pagina’s 289 & 290.
Bij daling van de prijs van een duurzaam productiemiddel wordt de inhaalafschrijving negatief en
levert derhalve een winst op. Op basis van de nieuwe prijzen is er in het verleden immers meer
afgeschreven dan nodig is voor de vervanging; dit kan dan worden gecorrigeerd door het te veel
afgeschrevene nu als bate ten gunste van het resultaat te brengen.
5
Door: Daphne Hoogkamer
School: Hogeschool Inholland, Haarlem
,Inhoud
Hoofdstuk 14 Vervangingswaardestelsel ........................................................................................... 4
14.1 Essentie van het vervangingswaardestelsel............................................................................. 4
14.2 Bepalen van de vervangingswaarde ........................................................................................ 5
14.3 De normalevoorraadgedachte ................................................................................................. 5
14.4 Regelgeving inzake het vervangingswaardestelsel .................................................................. 7
14.5 Toepassing van het vervangingswaardestelsel in de praktijk .................................................. 8
Hoofdstuk 16 Kapitaalbelangen .......................................................................................................... 9
16.1 Mogelijke waarderingsgrondslagen ..................................................................................... 9
16.2 Onderlinge leveranties ....................................................................................................... 11
16.3 Regelgeving van de IASB .................................................................................................... 12
16.4 Regelgeving van de wet en de RJ ....................................................................................... 13
16.5 Wettelijke reserve deelnemingen ...................................................................................... 14
16.6 Gekochte goodwill ............................................................................................................. 15
16.7 Informatieverschaffing ....................................................................................................... 17
Hoofdstuk 17 Consolidatie ................................................................................................................ 19
17.1 Enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening .................................................................... 19
17.2 Regelgeving inzake consolidatie ............................................................................................ 19
17.3 De consolidatietechniek ......................................................................................................... 21
17.4 De consolidatie van niet-100%-kapitaalbelangen ................................................................. 24
17.5 Omgekeerde overnames ........................................................................................................ 25
Hoofdstuk 18 Vreemde valuta .......................................................................................................... 26
18.1 Valutarisico ............................................................................................................................. 26
18.2 Transacties in vreemde valuta ............................................................................................... 26
18.3 Afdekking van valutarisico’s ................................................................................................... 27
18.4 Bedrijfsuitoefening in het buitenland .................................................................................... 28
Hoofdstuk 19 Winstbelasting............................................................................................................ 32
19.1 Fiscale versus bedrijfseconomische winstbepaling ............................................................... 32
19.2 Verschillen tussen fiscale en bedrijfseconomische winst ...................................................... 33
19.3 Tijdelijke winstverschillen ...................................................................................................... 34
19.4 Definitieve winstverschillen ................................................................................................... 36
19.5 Latente belastingen in het kader van een overname ............................................................ 38
19.6 Waarderingsgrondslag ........................................................................................................... 38
2
,19.7 Wijziging belastingtarief ......................................................................................................... 39
19.8 Resultaatbenadering versus balansbenadering ..................................................................... 39
19.9 Naamgeving voorziening voor latente belastingverplichtingen en latente
belastingvorderingen ............................................................................................................. 39
3
,Hoofdstuk 14 Vervangingswaardestelsel
14.1 Essentie van het vervangingswaardestelsel
Het historischekostenstelsel heeft in tijden van prijsstijging de volgende tekortkomingen:
Bij de winstbepaling worden gerealiseerde voorraadresultaten tot de winst gerekend, hoewel
ze in feite aan de onderneming gebonden zijn.
Bij de vermogensbepaling schuilen in de activa stille reserves, waardoor het vermogen
gedeflatteerd wordt weergegeven.
Bij het historischekostenstelsel wordt in tijden van prijsstijging de rentabiliteit dan ook te hoog
voorgesteld: de winst wordt te hoog weergegeven en het vermogen te laag.
Het vervangingswaardestelsel slaagt erin om zowel de voorraadresultaten uit de winst te elimineren,
als de stille reserves uit de waardering te halen. Zowel voor de waardering als voor de winstbepaling
wordt uitgegaan van de vervangingswaarde; dit is de actuele prijs op de inkoopmarkt.
Een cruciale rol wordt vervuld door de herwaarderingsreserve: bij prijsstijgingen op de inkoopmarkt
van de activa wordt de waardering van de activa aan het nieuwe prijspeil aangepast. Deze
opwaardering wordt echter niet als winst beschouwd, maar geboekt op de herwaarderingsreserve.
Hiermee wordt de nominalistische gedachte losgelaten. Want de herwaarderingsreserve stelt het
bedrag van de vermogensstijging van de onderneming voor dat niet uitgekeerd mag worden.
Omdat de boekwaarde van de activa aan het gestegen prijspeil is aangepast, wordt bij verkoop of
verbruik de actuele inkoopprijs als grondslag voor de kosten in de resultatenrekening genomen.
Voorraadresultaten worden daarmee buiten de winst gehouden; het vervangingswaardestelsel is dan
ook substantialistisch. Ook bij prijsdalingen worden verliezen buiten het resultaat gehouden: deze
worden immers afgeboekt van een eerder gevormde herwaarderingsreserve. Mocht de reserve door
prijsdaling uitgeput raken, dan worden verdere prijsdalingen ten laste van het resultaat gebracht.
De pagina’s 281 tot en met 284 bevatten een voorbeeld.
Het verschil tussen het vervangingswaardestelsel en het historischekostenstelsel (uitgaande van fifo)
wordt gevormd door de betreffende gerealiseerde herwaardering.
De splitsing van de herwaarderingsreserve in een gerealiseerd en een ongerealiseerd deel geeft
verder inzicht in het gebonden en het vrij uitkeerbare deel van het eigen vermogen. Het
ongerealiseerde deel is niet in contanten uitkeerbaar en is dus gebonden. De gerealiseerde
herwaardering is daarentegen wel vrij uitkeerbaar. Dit is in strijd met de substantialistische
winstopvatting: de gehele herwaardering is immers gebonden aan de onderneming om vervanging te
waarborgen.
Overigens moet ook bij toepassing van het vervangingswaardestelsel de minimumwaarderingsregel
in acht worden genomen. Als bij de voorraad de netto-opbrengstwaarde naar verwachting lager is
dan de vervangingswaarde, dient naar dit lagere bedrag afgewaardeerd te worden. Deze dient ten
laste te worden gebracht van het resultaat. Bij vaste activa moet bekeken worden of de realiseerbare
waarde lager is.
4
, 14.2 Bepalen van de vervangingswaarde
Bij het vervangingswaardestelsel dient men zich steeds af te vragen: wat zou ik op dit moment voor
de productiemiddelen moeten betalen?
Van sommige middelen zal de waarde geschat moeten worden. Echt problematisch wordt de
waardering in de situatie van technisch niet-identieke vervanging. Door de technologische
ontwikkelingen komt vervanging door eenzelfde productiemiddel als het oude steeds minder voor.
Bij vervanging kiest men veelal voor het nieuwste type dat op dat moment op de markt is. Hierbij
dient echter nadrukkelijk gesteld te worden dat het vervangingswaardestelsel als uitgangspunt
neemt de inkoopprijs van een vervangend productiemiddel, als op dit moment vervangen zou
worden.
Bij toepassing van de vervangingswaarde moeten meer schattingen gemaakt worden dan bij het
historischekostenstelsel. Een jaarrekening op basis van vervangingswaarde verschaft echter meer
relevante informatie. Het is beter tot een ongeveer juiste waardering te komen, dan tot een precies
foute.
14.3 De normalevoorraadgedachte
14.3.1 Theoretische achtergrond
Het vervangingswaardestelsel is in Nederland rond 1920 door de accountant en hoogleraar Th.
Limperg jr. ontwikkelt. Hij beschouwt als winst het bedrag dat aan de eigenaren van de onderneming
uitgekeerd zou kunnen worden, zonder daarbij de onderneming als inkomensbron aan te tasten. De
productiecapaciteit van de onderneming dient aan het einde van een periode dus veiliggesteld te
zijn; het meerdere is winst en kan desgewenst uitgekeerd worden. Winst is verteerbaar inkomen.
Handhaving van de productiecapaciteit wordt bereikt door zo veel vermogen aan de onderneming te
binden dat altijd beschikt kan worden over een normale hoeveelheid productiemiddelen. De
normalevoorraadgedachte heeft niet alleen betrekking op voorraden, maar ook op duurzame
productiemiddelen.
Volgens Limperg moet op de herwaarderingsreserve de prijswijziging van de normale voorraad
productiemiddelen worden gemuteerd, terwijl aan de actiefzijde van de balans de activa worden
aangepast aan de prijswijziging van de werkelijke voorraad productiemiddelen. Dit betekent dat er
op het moment van prijswijziging een resultaat ontstaat indien op dat moment de werkelijke
voorraad afwijkt van de normale.
Dit resultaat kan zich op twee manieren voordoen:
Als inhaalafschrijving, bij prijsverandering van de duurzame productiemiddelen
Als speculatieresultaat, bij prijsverandering van de goederenvoorraad
14.3.2 Inhaalafschrijvingen
Voorbeeld van de inhaalafschrijving op pagina’s 289 & 290.
Bij daling van de prijs van een duurzaam productiemiddel wordt de inhaalafschrijving negatief en
levert derhalve een winst op. Op basis van de nieuwe prijzen is er in het verleden immers meer
afgeschreven dan nodig is voor de vervanging; dit kan dan worden gecorrigeerd door het te veel
afgeschrevene nu als bate ten gunste van het resultaat te brengen.
5
