samenvatting Inleiding School- en Pedagogische Psychologie ~ SPP (15/20)

INLEIDING SPP
HOOFDSTUK 1: HET CONTEXTUEEL REFERENTIEKADER

GRONDLEGGER

 Grondlegger contextueel gedachtegoed= Ivan Böszörményi-Nagy [Nodzj]
 Begeleiding ve individu: niet alleen het gezin, maar tevens het bredere familiesysteem & vorige generaties
worden betrokken
o Wnr we mens als individu bestuderen, schieten we tekort: we hangen allemaal samen  deze
conclusie zorgde voor meer aandacht voor bredere omgeving & context
o Nagy keek ook over generaties heen (patronen, dynamieken…): keek verder dan het kind zelf
 Kinderen zijn nog afhankelijk van hun context
 Intergenerationele benadering = individuele problemen worden begrepen uit zaken die in de lijn van
generaties worden doorgegeven
o Bredere focus, we vertrekken uit problemen die ontstaan & gedrag
o Sterk accent op
 de geschiedenis ve gezin
 de manier waarop patronen zich door de generaties heen herhalen
 Contextueel: problemen worden id ‘context’ v familiegeschiedenis geplaatst
 Nagy combineert psychoanalytische ideeën & systeemtheoretische invalshoek
o Ingebed in een existentialistische filosofie met een ethische dimensie (overstijgt de psychologisch
toetsbare theorievorming) (zie verder: de vierde dimensie)
 Nagy overstijgt de zaken die we in kaart kunnen brengen, zijn filosofische dimensie is
minder aftoetsbaar, wel zichtbaar in relatie tussen mensen (vb bij samenwerking)

UITGANGSPUNTEN & BASISBEGRIPPEN

 Vier dimensies:
o Eerste dimensie:
 de feiten: deze worden elk op een individuele manier beleefd (vb. hoe veerkrachtig ben
je?)
o Tweede dimensie:
 de psychologie
o Derde dimensie:
 de interacties: hangt af v je context (ouders, leerkrachten)
o Vierde dimensie:
 de relationele ethiek: het overstijgende, dit ‘overkoepeld’ de andere dimensies als het
ware en kleurt deze mee in




1

,Eerste dimensie: de feiten

 Gedrag in relaties begrijpen: belangrijke feiten die iemands leven beïnvloeden
o Vb. Saartje groeit op in een gezin waarin de ouders een moeilijke scheiding beleven.
o Vb. amir groeit op in een gezin dat een aantal jaar geleden gemigreerd is naar België.
o Vb. Ik groei op in een gezin waarin beide ouders nog samen zijn.
o Vb. Mijn grootvader heeft nog een oorlog meegemaakt.
 Deze laatste is een goed vb voor Nagy: verder kijken, intergenerationeel
 Feiten: soms een belangrijke verklaring voor het gedrag
 Feiten: geïnterpreteerd vanuit ieders eigen context
 Sommige feiten zijn schadelijk: onrecht
o 2 soorten onrecht:
 Verdelend onrecht: er is geen directe schuldige, niemand treft verantwoordelijkheid. Het
gaat over iets wat mensen overkomt en consequenties heeft voor het leven en dat van
volgende generaties (zie pwp voor concrete vb’en)
 Vb. Ziekte of overlijden, werkloosheid met financiële of sociale consequenties,
opgroeien in oorlogsgebied, moeten vluchten omwille van onveilige leefsituaties
(migratie)…
 Vergeldend onrecht: er is wel een (direct aanwijsbare) verantwoordelijke/schuldige.
Bewust of onbewust leed dat mensen bij elkaar berokkenen.
 Vb. Misbruik, emotionele verwaarlozing, fysieke mishandeling…


Tweede dimensie: de psychologie

 Hoe denk/voel je over de feiten, hoe ervaar je deze?
 Een feit kan een onrecht zijn en kan een (negatieve) impact hebben, maar dat is niet noodzakelijk zo. 2
personen in dezelfde context kunnen deze geheel anders ervaren en beleven
 Persoonlijkheidseigenschappen, afweermechanismen, egosterkte…:
o Hoe heeft iemand de feiten beleefd?
o Wat hebben deze met iemand gedaan?
o Hoe heeft iemand belangrijke gebeurtenissen verwerkt?
o Op welke wijze hebben feiten iemands psychische ontwikkeling beïnvloed?
o Hoe denkt iemand over zichzelf, anderen en de wereld?
o Wat speelt zich in het individu af? (behoeften, gevoelens, gedachten, fantasieën, motivaties)
 Dit zijn belangrijke vragen die je als hulpverlener stelt om naar de meer subjectieve
psychologische dimensie te polsen en deze te verkennen
 Vaak ook samenhangend met zelfbeeld
 Wnr je focust op het trauma v iem die er eig vrij vlot mee om is gegaan, kan je net een
trauma kweken
 Zie pwp voor concrete vb’en


Derde dimensie: de interacti es

 Interacties= patronen v waarneembaar gedrag en communicatie tss personen:
o Gezinsstructuren
o Systeemregels: onuitgesproken regels
o Feedbackmechanismen: op welke manier wordt feedback gegeven
o Zondebokmechanismen: is iem altijd de zondebok?
o Coalitievorming: spannen bep leden vaak samen (vb ouders samen tegen kinderen, vader &
dochter tegen moeder…)
2

, o Machtsstructuren
 Belangrijke vragen:
o Hoe gaat dit gezin met bepaalde feiten om?
o Hoe communiceren de betrokkenen met elkaar?
o Zijn emoties bespreekbaar?
o Wie bepaalt de regels en op welke manier?
o Zijn relaties gelijkwaardig of juist ongelijkwaardig?
o Welke rol nemen gezinsleden in?
o Is er een zondebok of iemand die voor de andere zorgt?
o Hoe is de relatie van een kind met de papa?
o Hoe is de relatie van een kind met de mama?
o Hoe zijn de onderlinge relaties tussen kinderen/ouders?
 Zie pwp voor concrete vb’en


Vierde dimensie: de relati onele ethiek

 Dimensie overstijgt die van de gewone psychologie en psychotherapie
o Niet makkelijk kenbaar te maken, niet te objectiveren (vb. ‘liefde ontvangen’)
 Existentieel gegeven ethiek: gaat over de reden vh bestaan
o Wij moeten een bestaansrecht verwerven, dit doen we door de ander dimensies
o We worden geboren met dit bestaansrecht
 Vb. baby wordt geboren: ouders geven veel meer, maar ook baby geeft (zonder baby
hadden ouders het bestaansrecht v ‘ouder’ niet)
 Hoort bij ons ‘mens-zijn’: op loyale, betrouwbare manier met elkaar omgaan
o ‘Ethiek’ beslaat ‘het mens zijn op zich’
o Een universeel gegeven
o Een balans tussen geven en ontvangen: in hoeverre is dit aanwezig in mijn relaties?
 Vb. zelf een tekort ervaren in ‘geven’, kan ervoor zorgen dat men dit wilt compenseren
(door zelf veel te geven)  onbalans
 Vb. zelf een tekort ervaren in ‘ontvangen’, kan ervoor zorgen dat men veel wilt
ontvangen in andere context  onbalans
 Vb. zelf een tekort ervaren in ‘ontvangen’, kan ervoor zorgen dat men zelf veel geeft 
onbalans
o De rechtvaardigheid vd relatie
o De kern v elke relatie is het zoeken naar en in stand houden vh evenwicht tss geven & ontvangen
 Kinderen en ouders:
o onverbrekelijk horend bij elkaar
o Loyaal
o Kinderen hebben ‘recht’ op zorg: existentieel recht
o Ouders zijn verantwoordelijk voor hun kinderen
 Nagy: teveel therapieën te sterke focus op persoonlijke groei/zelfrealisatie en te weinig oog voor de winst
van het zorgen voor een ander
o Zorgen voor een ander  gevoel van eigenwaarde en welzijn stijgt = winst in je ‘bestaan’ als mens
 Contextuele interventies zijn geënt op:
o De rechtvaardigheid vd relatie
o Het relationele evenwicht tss het geven en ontvangen v gepaste zorg
 Loyaliteit
 Vertrouwen en betrouwbaarheid
 Verdienste en schuld

3

,  Invloeden v vorige generaties gebruik voor eigen levensproject  invloed op komende
generaties (= legaat)
 Ook al wil je het anders doen, bep dimensies kunnen terugkomen (wat voor
frustratie kan zorgen)  het ‘zit in je systeem’
 Kern van elke relatie: «het zoeken en in stand houden vh evenwicht tss geven en ontvangen»
o 4de dimensie: belangrijkste leidraad voor contextuele hulpverlener
o 4 dimensies met elkaar verbonden
 Zie pwp voor concrete vb’en
 Casus Sean: zie ander word docu

LOYALITEIT

 Loyaliteit: contextueel begrip in de vierde dimensie met een zijnskwaliteit
 Loyaliteit=
o trouw en betrouwbaar zijn,
o Voor elkaar opkomen
o Er voor elkaar toe doen
o Op basis van wederzijdse verplichtingen en verdiensten
 Primaire of Existentiële loyaliteit
o Ontstaat door geboorte ve kind
o Het kind dankt zijn ‘bestaan’ aan zijn ouders
 existentiële recht de ouders hiervoor iets terug te geven, bijna een verplichting
o Wortels: erfelijke en biologische verwantschap
o Niet beëindigd door de dood, niet over te dragen of te verbreken, wel mogelijk te ontkennen
o Ook bij adoptiekinderen, zelf al kennen ze hun biologische ouders niet
 Verworven loyaliteit
o Vorm naast de primaire of existentiële loyaliteit
o Gebaseerd op verdiensten (ipv geven en krijgen van leven), moet verdiend worden
o Wie verwerft loyaliteit? Mensen die voor mij gezorgd hebben & mijn basisbehoeften vervuld
hebben (buiten bloedbanden: vrienden, opvoeders…)
 Opvoeder kan nooit een betere ouder zijn (omwille vd existentiële loyaliteit)
 Belang van de existentiële loyaliteit:
o Balans tss geven en nemen
o In hulpverlening cultuur: ouders voorschrijven wat ze moeten geven aan hun kind
(cfr. OntwikkelingsΨ)
o Nagy: ook andere kant in de kijker: ‘het kind heeft ook recht om te geven’
o Ook kind kan geven en de ouder ontvangen
 Kind dat nooit mag geven ontwikkelt ook een onbalans, zowel geven & krijgen is een
recht
o Ouder kan kind helpen om meer gepast te geven
 Kind gaat niet gebukt onder zorg voor ouder (maar kan groeien)
 Ervoor zorgen dat je je fundamentele behoeften aan erkenning, affectie, zelfrealisatie als
ouder,… vervult in relatie tot andere volwassenen
o Ook op school: kind blijft bezig met dat geven aan de ouders:
 Emotionele betrokkenheid bij de thuissituatie, zelfs als deze niet ideaal is
 Ook omgangs- en gedragsgewoontes en trouw aan de regels en cultuur vh gezin
o Bij verwaarloosde kinderen: loyaliteit vaak heel duidelijk
 Wetmatigheid samenhangend met trouw:
 Niet af te dwingen, gebaseerd op verdiensten

4