Thema 1 Een introductie van Zuid-Amerika
Powerpoint: Zuid-Amerika: De koloniale erfenis
De regio Zuid-Amerika → wanneer zuid, wanneer Latijns-Amerika?
Latijns-Amerika bij (spaans/portugese taal) dus ook Midden Amerika + Zuid-Amerika
Zuid-Amerika voor 1492:
- Pre-colombiaanse tijd: contact Azie
- Beschavingen: Inca’s (Denk Cuzco)
Koloniaal Zuid-Amerika:
- Handelskapitalisme
- Geografische en economische invloed:
o Columbian exchange: mijnbouw en suiker/koffie
- Demografische invloed
- Koloniale erfenis
Spaanse en Portugese overheersing:
- Het verdrag van Tordesillas (1494)
Fase 1 en 2: 1850 – 1930
- → Onafhankelijkheid
- Exporteconomieën: handel met
Europa en de VS
Fase 3: 1930 – 1960
- → Development inwards
- Import substitutie, industralisatie
(ISI), ‘sterke’ overheid
Import Substitutie Industrialisatie
- Achtergrond: gevolgen grote
depressie 1929
- Belangrijkste kenmerken:
o Industrialisatie (4 fasen)
o Toenemende directe
betrokkenheid van de overheid (sterke
overheid, staatsbedrijven, regionale
ontwikkelingscorporaties,
overheidsinstellingen)
- Ruimtelijke differentiatie
Fase 4: 1960 – 1980
- Gemengde resultaten ISI:
o Economische groei, maar niet in alle
landen.
- Beperkingen van ISI: niet compleet, beperkte
vraag, technologisch intensief, relatief duur
- 70’s: oliecrisis, schuldencrisis, toenemende inflatie
- 80’s: ‘verloren decennium’
Platteland:
- Haciendas, plantages, landhervormingen, minifundias
- Zelfvoorzienende landbouw, mono-culturen, nieuwe producten, alternatieve inkomensbronnen
, - Urban bias
Fase 5: 1980 – 2000 en verder…
- Structurele Aanpassingsprogramma’s (SAPs), neoliberale hervormingen (Washington
Consensus/Bretton Woods instituties):
➢Drie ingrediënten:
- Terugtrekkende overheid,
- Handelsliberalisering,
- Financiële hervormingen
➢Impact:
- economisch herstel, met drastische gevolgen voor de bevolking
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
H1 Inleiding
Algemene introductie op Zuid-Amerika + boek opbouw
Spaans- en Portugeestalige deel van Amerika → Ibero-Amerika
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
Hoofdstuk 4: De politiek van Latijns-Amerika
Latijns-Amerika is een regio van politiek centralisme en autoritaire leiders. Het politieke systeem geeft
veel macht aan presidenten. → Weinig tegenspraak → deze macht heeft een ruimtelijk element → de
nadrukt ligt op de hoofdsteden.
‘Centralistische traditie’ → dominantie van de stad in de sociale en vooral politieke geschiedenis en de
neiging tot centralistisch en autoritair leiderschap in de regio.
Roots hiervan: de zogenaamde ‘reformas borbónicas’ (18e eeuw)
→Eerst koloniale verleden
- Onderkoningen en beleid vanuit Spanje → gevolg: opmerkelijk gedecentraliseerde uitvoering van
het beleid.
De hervormers van het Huis Bourbon vervingen de Audiencias door Intendencias om efficiënter te
kunnen besturen en de economische belangen van het moederland te versterken.
→ Koloniaal Amerika werd juridisch ingedeeld in twee standen met zelfbestuur en
eigen juridisch en fiscaal charter, de república de indios en de república de españoles.
Indiaanse bevolking ingedeeld onder leiding van Indiaanse vorsten. → Later hervormd, gebieden met
Indiaans zelfbestuur.
De Latijns-Amerikaanse naties werden in het begin van de 19e eeuw (1808-1825) onafhankelijk.
§4.1 Het verlangen naar vooruitgang in de lange 19e eeuw
Vooruitgang. = ‘El progreso’ (net zoals ‘oude’ Europa) → economische ontwikkeling versnel en verdiept.
→ Gebruik maken van comparatieve voordelen, voor door middel van ongebruikte landbouwgrond.
→ Grote agrarische bedrijven, vaak gefinancierd met buitenlands kapitaal
Latijns-Amerika werd een frontier economie, waarbij in snel tempo nieuwe gebieden in bezit werden
genomen.
o Bananenrepublieken → alleenheerschappij: eigen wetten en onafhankelijke politiemacht -
-- zelfde geldt voor suiker
, o Koffieindustrie (lokale ondernemers)
Al deze activiteiten zorgden voor een stormachtige economische groei in veel Latijns-Amerikaanse landen
tussen 1880 en 1920.
- Echter, de risico’s van dit ontwikkelingsmodel kwamen tot realisatie.
De productiegroei was nauwelijks het resultaat van technologische vernieuwing → arbeidswerkers.
Het opschuiven van de agrarische frontier en de noodzaak voor arbeid zorgden voor een grote migratie
naar de nieuwe productiegebieden. → Migratie naar steden
Overal in Latijns-Amerika probeerden de stedelijke arbeiders middels vakbondsactiviteiten hun
levensomstandigheden te verbeteren.
→ Tegelijkertijd werd de elite ook geconfronteerd met de internationale context die een risico vormde
voor dit eenzijdige, op de export gerichte, ontwikkelingsmodel.
§H4.2 Importsubstitutie en populisme
Crisis van 1929 → heroriëntatie van de politiek.
Reactie: sterk economisch nationalisme
In deze periode ontstond er een voorzichtige, door de overheid gestimuleerde industrialisatie die bedoeld
was om de import te vervangen (Importvervangende industrialisatie = ISI)
→ ‘Groeien naar binnen’, waarin nationale economische ontwikkeling centraal kwam te staan
Gevolgen: versnelde verstedelijking en opkomst nieuwe politieke actoren.
→ Populisme
Argentinië: Peronisme (Populistische leider die industrie stimuleerde en stedelijke armen situ te
verbeteren) → elite zag peronisme als machtspositie bedreiging.
Het peronisme was een personalistisch systeem waarin de overheid een grote economische rol ging spelen
en de ongelijkheid in Argentinië probeerde te verbeteren, maar dat weinig ruimte gaf aan de formele
democratie.
(Peron werd afgezet, nieuwe populistische politiek had weinig effect) → economen: afhankelijkheid van
de Latijns-Amerikaanse economieën is het centrale probleem.
De structurele uitbuiting van Latijns-Amerika op wereldschaal de oorzaak van de onderontwikkeling van
de regio.
→ Zo ontstonden de zogenaamde dependencia-theorieën die het mondiale denken over ontwikkeling en
onderontwikkeling diepgaand hebben veranderd.
§H4.3 Revolutie en Reactie
De voortgaande ongelijkheid in de regio en de toegenomen invloed van socialistische en communistische
ideeën leidden tot pogingen om door middel van merendeels vreedzame revoluties de maatschappelijke
verhoudingen om te vormen
,→ Landhervormingen en moderniseringen van de agrarische sector (1952 – Bolivia)
Echter → Rijke boeren uit het zuiden profiteerden alleen.
Interventies van de VS, sociale bewegingen probeerden de beloftes van de revolutie te implementeren.
De Cubaanse Revolutie: verschillende regionale gevolgen: (KOUDE OORLOG)
- Enerzijds, Het succes van de Cubaanse revolutionairen versterkte de groepen en politieke partijen
die protesteerden tegen de ongelijkheid en armoede in Latijns-Amerika.
- Anderzijds bracht het succes van de Cubaanse Revolutie de Koude Oorlog naar de regio.
Tijd waarin autoritaire regimes geholpen door de VS sociale protestbewegingen met grof
geweld en systematische repressie in de kiem smoorden.
In de jaren 70 en 80 ontstonden verschillende militaire dictaturen.
De verontwaardiging over de militaire repressie was zo groot, binnen en buiten de regio, dat de legitimiteit
van de militaire regimes snel afkalfde.
→ Democratische transitie (in de jaren 80 voltooid): Zij heeft enerzijds de sociale bewegingen in die
landen een grote legitimiteit verschaft, maar tegelijkertijd ook gezorgd voor een diepgaande
maatschappelijke polarisatie.
De democratisering leidde in alle Latijns-Amerikaanse landen tot een snelle groei van maatschappelijk
politieke actie en sociale bewegingen.
- Meest opvallend was de indiaanse beweging.
o Discriminatie maakte plaats voor emancipatie en politieke machtsvorming.
De politieke rol van sociale bewegingen kreeg een extra dimensie door de neoliberale hervormingen die
tijdens de democratische transitie werden doorgevoerd.
→ Liberalisatie van de markten. Staatsbedrijven en sociale programma’s beperkt.
In Latijns-Amerika leidde dat tot de zogenaamde participación popular, waarin politieke besluitvorming
naar het lokale niveau werd gedelegeerd.
Sociale bewegingen wezen erop dat de ongelijkheid in Latijns-Amerika niet alleen gebaseerd was op
verschil van inkomen, maar ook sterk was verbonden met etnische en culturele discriminatie.
§H4.4 Economische groei en armoedebestrijding
Na 2000 brak een periode aan van grote veranderingen in de internationale context en een consolidering
van de democratie.
→ 9/11 zorgde voor vermindering Amerikaanse invloed in Zuid-Amerika. → China meer invloed.
Daarnaast was in deze periode duidelijk sprake van een consolidatie van de electorale democratie in
Latijns-Amerika. → De paradox van de democratische consolidatie was dat zij gepaard ging met het
voortbestaan van armoede, uitsluiting en ongelijkheid in Latijns-Amerika. ?
Democratische keuzes:
, 1. De vraag of het mogelijk was het democratische systeem zodanig aan te passen dat alle delen van
de Latijns-Amerikaanse bevolking zich vertegenwoordigd voelden.
2. Hoe economische ontwikkeling te combineren met een vermindering van de armoede, geweld en
de sociale en culturele ongelijkheid?
3 Modellen:
1. In de eerste plaats is er de ‘traditionele’ oplossing waarin wordt terug gegrepen op het beleid van
vóór 1960. Hierin is een grote rol voor een paternalistische staat weggelegd die de economie
reguleert en tegelijkertijd via clientelistische netwerken probeert het electoraat aan zich te binden.
2. Het tweede model is een continuering van de ‘neoliberale’ visie die dominant was in de
voorgaande periode.
3. Het derde model wordt door velen als het meest radicale en vernieuwende beschouwd. Ze noemen
dit ook wel de ‘post-neoliberale’ oplossing → Neo-extractivisme → wat is dat?
Hoezeer ook de Latijns-Amerikaanse politiek de laatste jaren is veranderd, in veel landen zijn de
basisstructuren van politieke machtsvorming grotendeels intact gebleven.
→ Oude structuren spelen nog steeds een dominante rol in Argentinië en Mexico.
Voorbeelden politieke landen in boek.
Er kan geconstateerd worden dat na een periode van decentralisatie en liberalisering, in diverse landen
sprake is van zeer sterke centralisering, misschien zelfs wel sterker dan voorheen.
Centralisatie en autoritarisme
§H4 Tot slot
In de eerste plaats wordt Latijns-Amerika nog steeds gekenmerkt door extreem grote sociale verschillen,
zowel tussen arm en rijk, als tussen stad en platteland.
In de tweede plaats is de Latijns-Amerikaanse economie afhankelijk gebleven van de export van
natuurlijke hulpbronnen.
Ten derde spelen centralistische en autoritaire tendensen, ondanks de democratisering, nog steeds een
doorslaggevende rol in de hedendaagse politiek van Latijns-Amerika.
Artikel Latin America’s Lost Decades
The Toll of Inequality in the Age of COVID-19
The article explores the economic and political challenges faced by Latin America over the past few
decades. It argues that the region has failed to achieve sustainable growth and development due to a
combination of factors, including political instability, corruption, and misguided policies. In particular, the
article highlights the failures of import substitution industrialization and the Washington Consensus as key
reasons for the region's struggles. Additionally, the article argues that the current COVID-19 pandemic is
likely to exacerbate these underlying problems and lead to further economic and social hardship in the
region. The article concludes by calling for a new approach to economic development in Latin America,
one that prioritizes social inclusion, fiscal sustainability, and regional integration.
Wat is precies het hoofdargument van Moreno over ongelijkheid in Zuid-Amerika in tijden van de
pandemie?
,Het hoofdargument van Moreno is dat de pandemie de ongelijkheid in Zuid-Amerika heeft vergroot en dat
de economische en sociale gevolgen onevenredig hard zijn geweest voor de armste bevolkingsgroepen.
Welke sociale, politieke en economische ontwikkelingen uit het hoofdstuk 4 van Klaufus herken je in
dit artikel over de huidige stand van zaken in Latijns Amerika tijdens de corona pandemie?
In het artikel komen verschillende sociale, politieke en economische ontwikkelingen uit hoofdstuk 4 van
Klaufus terug, zoals de fragiliteit van democratische instituties, de rol van politieke elites en de
voortdurende afhankelijkheid van grondstoffenexport. Ook wordt er gesproken over de verschillende
manieren waarop landen hebben gereageerd op de pandemie, en hoe dit heeft geleid tot nieuwe
spanningen en ongelijkheden.
Welke nieuwe ontwikkelingen hebben volgens Moreno plaatsgevonden in Zuid-Amerika sinds
Klaufus en van Lindert's boek in 2016?
Moreno noemt verschillende nieuwe ontwikkelingen sinds 2016, waaronder de verkiezing van rechtse
populisten in verschillende landen, de groei van sociale mobilisatie en protestbewegingen, en de impact
van corruptieschandalen op de politieke stabiliteit in de regio. Ook benadrukt hij de rol van technologie en
digitale communicatie in deze ontwikkelingen, en het potentieel van deze tools om positieve veranderingen
te stimuleren.
Wat is de relatie tussen de jonge generatie en ongelijkheid in Latijns Amerika?
Volgens het artikel "Latin America's Lost Decades" van Foreign Affairs, heeft de jonge generatie in
Latijns Amerika veel te maken met de ongelijkheid in de regio. Veel jongeren zijn opgegroeid in
economisch instabiele omstandigheden en hebben te maken gehad met toenemende bureaucratie en
corruptie. Daarnaast is het voor hen moeilijk om hoogopgeleide banen te vinden en hebben ze minder
toegang tot kwaliteitsonderwijs en gezondheidszorg.
Deze ongelijkheid heeft geleid tot sociale onrust en protesten, zoals de recente demonstraties in Chili en
Colombia. Veel jongeren voelen zich benadeeld en eisen verandering en meer kansen op een betere
toekomst. Ze willen dat de overheid zich meer richt op het verminderen van ongelijkheid, inclusief het
bieden van gelijke kansen op onderwijs en gezondheidszorg, het beschermen van werknemersrechten en
het verminderen van corruptie.
Kortom, de jonge generatie in Latijns Amerika wordt sterk beïnvloed door de toenemende ongelijkheid in
de regio en zet zich in voor meer gelijkheid en kansen voor de toekomst.
Welke overeenkomsten en verschillen kun je herkennen in de problematiek rondom corona tussen
deze landen (denk aan economische stand van zaken, politiek beleid en sociale verhoudingen)?
Overeenkomsten:
• Alle drie de landen hebben te maken gehad met de impact van de pandemie, zoals het aantal
besmettingen en de dodelijke slachtoffers, evenals de economische en sociale gevolgen.
• Elk land heeft zijn eigen reactie en aanpak gekozen om de verspreiding van het virus te bestrijden,
hoewel de autoriteiten in alle drie de landen problemen en beperkingen hadden bij het uitvoeren
van het beleid.
• Er zijn ook gemeenschappelijke factoren die de pandemie in deze landen hebben verergerd, zoals
de toegang tot gezondheidszorg, de ongelijkheid in de samenleving en de mate van samenwerking
en naleving bij de bevolking.
Verschillen:
, • Economisch gezien waren Brazilië en Argentinië voor de pandemie al in een slechte staat
vanwege verschillende factoren, zoals corruptie, ongelijkheid en schuldenproblemen. Uruguay had
vóór de pandemie echter een relatief stabiele economie.
• Op politiek gebied zijn er duidelijke verschillen tussen de landen. Brazilië heeft tijdens de
pandemie te maken gehad met politieke verdeeldheid en controverse, waarbij president Bolsonaro
vaak kritiek kreeg vanwege zijn minimale reactie en scepsis ten aanzien van de pandemie.
Argentinië heeft ondertussen, onder een progressievere regering, gekozen voor striktere
maatregelen en lockdowns. In Uruguay, waar de regering traditioneel gezien meer conservatief is,
werd een meer gematigde reactie op de pandemie gezien.
• Sociale verhoudingen in de drie landen verschillen ook. In Brazilië en Argentinië is er sprake van
grote inkomensongelijkheid en armoede. Uruguay heeft een relatief minder ongelijke samenleving
en een hoger ontwikkelingsniveau. Dit kan invloed hebben op de mate waarin mensen getroffen
werden door de economische gevolgen van de pandemie.
Eind vragen:
1. Welke historische en hedendaagse ontwikkelingen kunnen de huidige staat van ongelijkheid verklaren in
Zuid Amerika?
2. Wat zijn de belangrijkste demografische gevolgen van de koloniale tijd in Zuid-Amerika?
3. Wat zijn de belangrijkste gevolgen van de koloniale overheersing met betrekking tot de sociale structuur
in Zuid-Amerika?
4. In hoeverre heeft de koloniale tijd de Zuid-Amerikaanse economie beinvloed?
Thema 2: Fysische Geografie Zuid-Amerika
§1: Geologie
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
H2 Geologie – De ondergrond van Zuid-Amerika
Platentektoniek:
- De wereldschaal is gerelateerd aan het ontstaan, de ligging en de vorm van de continenten en
oceaanbekkens.
- De continentale schaal betreft de belangrijkste reliëfvormen (zoals de Andes en de continentale
schilden)
- De regionale schaal de ontwikkeling van de gebergteketens en het vulkanisme.
, §H2.1 Een eerste indruk van Zuid-Amerika
Het massieve continent vertoont een opvallend
fysisch-geografisch patroon. Geo-morfologisch
kunnen we vier grote gebieden onderscheiden, die
met de geologische opbouw overeenkomen:
1. Andesgebergte
2. Subandiene laagland (ten oosten van Andes)
3. Het Guyana en Braziliaanse Hoogland. →
Continentale schilden
4. The Plateau van Patagonië: een langgerekt
plateau in de zuidelijke punt.
Tektonisch maakt het continent deel uit van de Zuid-
Amerikaanse Plaat, in het oosten begrensd door de
Midden-Atlantische Rug en in het westen door de
(actieve) continentale rand van het continent. In het
oosten valt de passieve continentale rand samen met
de kust.
§H2.2 Het landschap van Zuid-Amerika
Het Hoogland van Guyana, in het noordoosten, is het resultaat van de opheffing van een oud erosie-
oppervlak
Ook het Hoogland van Brazilië, ten zuiden van de Amazone, is resultaat van de opheffing van een oud
erosie-oppervlak.
Ook de ondergrond van het plateau van Patagonië in Zuid-Argentinië bestaat uit een oud continentaal
schild → minder sterk opgeheven
Er ligt een uitgestrekt sedimentair gebied. De rivieren verdelen het gebied in 3 bekkens. Ze staan via
laagtes met elkaar in verbinding.
De Amazonedelta vorm verreweg de grootste kustvlakte van Zuid-Amerika.
Powerpoint: Zuid-Amerika: De koloniale erfenis
De regio Zuid-Amerika → wanneer zuid, wanneer Latijns-Amerika?
Latijns-Amerika bij (spaans/portugese taal) dus ook Midden Amerika + Zuid-Amerika
Zuid-Amerika voor 1492:
- Pre-colombiaanse tijd: contact Azie
- Beschavingen: Inca’s (Denk Cuzco)
Koloniaal Zuid-Amerika:
- Handelskapitalisme
- Geografische en economische invloed:
o Columbian exchange: mijnbouw en suiker/koffie
- Demografische invloed
- Koloniale erfenis
Spaanse en Portugese overheersing:
- Het verdrag van Tordesillas (1494)
Fase 1 en 2: 1850 – 1930
- → Onafhankelijkheid
- Exporteconomieën: handel met
Europa en de VS
Fase 3: 1930 – 1960
- → Development inwards
- Import substitutie, industralisatie
(ISI), ‘sterke’ overheid
Import Substitutie Industrialisatie
- Achtergrond: gevolgen grote
depressie 1929
- Belangrijkste kenmerken:
o Industrialisatie (4 fasen)
o Toenemende directe
betrokkenheid van de overheid (sterke
overheid, staatsbedrijven, regionale
ontwikkelingscorporaties,
overheidsinstellingen)
- Ruimtelijke differentiatie
Fase 4: 1960 – 1980
- Gemengde resultaten ISI:
o Economische groei, maar niet in alle
landen.
- Beperkingen van ISI: niet compleet, beperkte
vraag, technologisch intensief, relatief duur
- 70’s: oliecrisis, schuldencrisis, toenemende inflatie
- 80’s: ‘verloren decennium’
Platteland:
- Haciendas, plantages, landhervormingen, minifundias
- Zelfvoorzienende landbouw, mono-culturen, nieuwe producten, alternatieve inkomensbronnen
, - Urban bias
Fase 5: 1980 – 2000 en verder…
- Structurele Aanpassingsprogramma’s (SAPs), neoliberale hervormingen (Washington
Consensus/Bretton Woods instituties):
➢Drie ingrediënten:
- Terugtrekkende overheid,
- Handelsliberalisering,
- Financiële hervormingen
➢Impact:
- economisch herstel, met drastische gevolgen voor de bevolking
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
H1 Inleiding
Algemene introductie op Zuid-Amerika + boek opbouw
Spaans- en Portugeestalige deel van Amerika → Ibero-Amerika
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
Hoofdstuk 4: De politiek van Latijns-Amerika
Latijns-Amerika is een regio van politiek centralisme en autoritaire leiders. Het politieke systeem geeft
veel macht aan presidenten. → Weinig tegenspraak → deze macht heeft een ruimtelijk element → de
nadrukt ligt op de hoofdsteden.
‘Centralistische traditie’ → dominantie van de stad in de sociale en vooral politieke geschiedenis en de
neiging tot centralistisch en autoritair leiderschap in de regio.
Roots hiervan: de zogenaamde ‘reformas borbónicas’ (18e eeuw)
→Eerst koloniale verleden
- Onderkoningen en beleid vanuit Spanje → gevolg: opmerkelijk gedecentraliseerde uitvoering van
het beleid.
De hervormers van het Huis Bourbon vervingen de Audiencias door Intendencias om efficiënter te
kunnen besturen en de economische belangen van het moederland te versterken.
→ Koloniaal Amerika werd juridisch ingedeeld in twee standen met zelfbestuur en
eigen juridisch en fiscaal charter, de república de indios en de república de españoles.
Indiaanse bevolking ingedeeld onder leiding van Indiaanse vorsten. → Later hervormd, gebieden met
Indiaans zelfbestuur.
De Latijns-Amerikaanse naties werden in het begin van de 19e eeuw (1808-1825) onafhankelijk.
§4.1 Het verlangen naar vooruitgang in de lange 19e eeuw
Vooruitgang. = ‘El progreso’ (net zoals ‘oude’ Europa) → economische ontwikkeling versnel en verdiept.
→ Gebruik maken van comparatieve voordelen, voor door middel van ongebruikte landbouwgrond.
→ Grote agrarische bedrijven, vaak gefinancierd met buitenlands kapitaal
Latijns-Amerika werd een frontier economie, waarbij in snel tempo nieuwe gebieden in bezit werden
genomen.
o Bananenrepublieken → alleenheerschappij: eigen wetten en onafhankelijke politiemacht -
-- zelfde geldt voor suiker
, o Koffieindustrie (lokale ondernemers)
Al deze activiteiten zorgden voor een stormachtige economische groei in veel Latijns-Amerikaanse landen
tussen 1880 en 1920.
- Echter, de risico’s van dit ontwikkelingsmodel kwamen tot realisatie.
De productiegroei was nauwelijks het resultaat van technologische vernieuwing → arbeidswerkers.
Het opschuiven van de agrarische frontier en de noodzaak voor arbeid zorgden voor een grote migratie
naar de nieuwe productiegebieden. → Migratie naar steden
Overal in Latijns-Amerika probeerden de stedelijke arbeiders middels vakbondsactiviteiten hun
levensomstandigheden te verbeteren.
→ Tegelijkertijd werd de elite ook geconfronteerd met de internationale context die een risico vormde
voor dit eenzijdige, op de export gerichte, ontwikkelingsmodel.
§H4.2 Importsubstitutie en populisme
Crisis van 1929 → heroriëntatie van de politiek.
Reactie: sterk economisch nationalisme
In deze periode ontstond er een voorzichtige, door de overheid gestimuleerde industrialisatie die bedoeld
was om de import te vervangen (Importvervangende industrialisatie = ISI)
→ ‘Groeien naar binnen’, waarin nationale economische ontwikkeling centraal kwam te staan
Gevolgen: versnelde verstedelijking en opkomst nieuwe politieke actoren.
→ Populisme
Argentinië: Peronisme (Populistische leider die industrie stimuleerde en stedelijke armen situ te
verbeteren) → elite zag peronisme als machtspositie bedreiging.
Het peronisme was een personalistisch systeem waarin de overheid een grote economische rol ging spelen
en de ongelijkheid in Argentinië probeerde te verbeteren, maar dat weinig ruimte gaf aan de formele
democratie.
(Peron werd afgezet, nieuwe populistische politiek had weinig effect) → economen: afhankelijkheid van
de Latijns-Amerikaanse economieën is het centrale probleem.
De structurele uitbuiting van Latijns-Amerika op wereldschaal de oorzaak van de onderontwikkeling van
de regio.
→ Zo ontstonden de zogenaamde dependencia-theorieën die het mondiale denken over ontwikkeling en
onderontwikkeling diepgaand hebben veranderd.
§H4.3 Revolutie en Reactie
De voortgaande ongelijkheid in de regio en de toegenomen invloed van socialistische en communistische
ideeën leidden tot pogingen om door middel van merendeels vreedzame revoluties de maatschappelijke
verhoudingen om te vormen
,→ Landhervormingen en moderniseringen van de agrarische sector (1952 – Bolivia)
Echter → Rijke boeren uit het zuiden profiteerden alleen.
Interventies van de VS, sociale bewegingen probeerden de beloftes van de revolutie te implementeren.
De Cubaanse Revolutie: verschillende regionale gevolgen: (KOUDE OORLOG)
- Enerzijds, Het succes van de Cubaanse revolutionairen versterkte de groepen en politieke partijen
die protesteerden tegen de ongelijkheid en armoede in Latijns-Amerika.
- Anderzijds bracht het succes van de Cubaanse Revolutie de Koude Oorlog naar de regio.
Tijd waarin autoritaire regimes geholpen door de VS sociale protestbewegingen met grof
geweld en systematische repressie in de kiem smoorden.
In de jaren 70 en 80 ontstonden verschillende militaire dictaturen.
De verontwaardiging over de militaire repressie was zo groot, binnen en buiten de regio, dat de legitimiteit
van de militaire regimes snel afkalfde.
→ Democratische transitie (in de jaren 80 voltooid): Zij heeft enerzijds de sociale bewegingen in die
landen een grote legitimiteit verschaft, maar tegelijkertijd ook gezorgd voor een diepgaande
maatschappelijke polarisatie.
De democratisering leidde in alle Latijns-Amerikaanse landen tot een snelle groei van maatschappelijk
politieke actie en sociale bewegingen.
- Meest opvallend was de indiaanse beweging.
o Discriminatie maakte plaats voor emancipatie en politieke machtsvorming.
De politieke rol van sociale bewegingen kreeg een extra dimensie door de neoliberale hervormingen die
tijdens de democratische transitie werden doorgevoerd.
→ Liberalisatie van de markten. Staatsbedrijven en sociale programma’s beperkt.
In Latijns-Amerika leidde dat tot de zogenaamde participación popular, waarin politieke besluitvorming
naar het lokale niveau werd gedelegeerd.
Sociale bewegingen wezen erop dat de ongelijkheid in Latijns-Amerika niet alleen gebaseerd was op
verschil van inkomen, maar ook sterk was verbonden met etnische en culturele discriminatie.
§H4.4 Economische groei en armoedebestrijding
Na 2000 brak een periode aan van grote veranderingen in de internationale context en een consolidering
van de democratie.
→ 9/11 zorgde voor vermindering Amerikaanse invloed in Zuid-Amerika. → China meer invloed.
Daarnaast was in deze periode duidelijk sprake van een consolidatie van de electorale democratie in
Latijns-Amerika. → De paradox van de democratische consolidatie was dat zij gepaard ging met het
voortbestaan van armoede, uitsluiting en ongelijkheid in Latijns-Amerika. ?
Democratische keuzes:
, 1. De vraag of het mogelijk was het democratische systeem zodanig aan te passen dat alle delen van
de Latijns-Amerikaanse bevolking zich vertegenwoordigd voelden.
2. Hoe economische ontwikkeling te combineren met een vermindering van de armoede, geweld en
de sociale en culturele ongelijkheid?
3 Modellen:
1. In de eerste plaats is er de ‘traditionele’ oplossing waarin wordt terug gegrepen op het beleid van
vóór 1960. Hierin is een grote rol voor een paternalistische staat weggelegd die de economie
reguleert en tegelijkertijd via clientelistische netwerken probeert het electoraat aan zich te binden.
2. Het tweede model is een continuering van de ‘neoliberale’ visie die dominant was in de
voorgaande periode.
3. Het derde model wordt door velen als het meest radicale en vernieuwende beschouwd. Ze noemen
dit ook wel de ‘post-neoliberale’ oplossing → Neo-extractivisme → wat is dat?
Hoezeer ook de Latijns-Amerikaanse politiek de laatste jaren is veranderd, in veel landen zijn de
basisstructuren van politieke machtsvorming grotendeels intact gebleven.
→ Oude structuren spelen nog steeds een dominante rol in Argentinië en Mexico.
Voorbeelden politieke landen in boek.
Er kan geconstateerd worden dat na een periode van decentralisatie en liberalisering, in diverse landen
sprake is van zeer sterke centralisering, misschien zelfs wel sterker dan voorheen.
Centralisatie en autoritarisme
§H4 Tot slot
In de eerste plaats wordt Latijns-Amerika nog steeds gekenmerkt door extreem grote sociale verschillen,
zowel tussen arm en rijk, als tussen stad en platteland.
In de tweede plaats is de Latijns-Amerikaanse economie afhankelijk gebleven van de export van
natuurlijke hulpbronnen.
Ten derde spelen centralistische en autoritaire tendensen, ondanks de democratisering, nog steeds een
doorslaggevende rol in de hedendaagse politiek van Latijns-Amerika.
Artikel Latin America’s Lost Decades
The Toll of Inequality in the Age of COVID-19
The article explores the economic and political challenges faced by Latin America over the past few
decades. It argues that the region has failed to achieve sustainable growth and development due to a
combination of factors, including political instability, corruption, and misguided policies. In particular, the
article highlights the failures of import substitution industrialization and the Washington Consensus as key
reasons for the region's struggles. Additionally, the article argues that the current COVID-19 pandemic is
likely to exacerbate these underlying problems and lead to further economic and social hardship in the
region. The article concludes by calling for a new approach to economic development in Latin America,
one that prioritizes social inclusion, fiscal sustainability, and regional integration.
Wat is precies het hoofdargument van Moreno over ongelijkheid in Zuid-Amerika in tijden van de
pandemie?
,Het hoofdargument van Moreno is dat de pandemie de ongelijkheid in Zuid-Amerika heeft vergroot en dat
de economische en sociale gevolgen onevenredig hard zijn geweest voor de armste bevolkingsgroepen.
Welke sociale, politieke en economische ontwikkelingen uit het hoofdstuk 4 van Klaufus herken je in
dit artikel over de huidige stand van zaken in Latijns Amerika tijdens de corona pandemie?
In het artikel komen verschillende sociale, politieke en economische ontwikkelingen uit hoofdstuk 4 van
Klaufus terug, zoals de fragiliteit van democratische instituties, de rol van politieke elites en de
voortdurende afhankelijkheid van grondstoffenexport. Ook wordt er gesproken over de verschillende
manieren waarop landen hebben gereageerd op de pandemie, en hoe dit heeft geleid tot nieuwe
spanningen en ongelijkheden.
Welke nieuwe ontwikkelingen hebben volgens Moreno plaatsgevonden in Zuid-Amerika sinds
Klaufus en van Lindert's boek in 2016?
Moreno noemt verschillende nieuwe ontwikkelingen sinds 2016, waaronder de verkiezing van rechtse
populisten in verschillende landen, de groei van sociale mobilisatie en protestbewegingen, en de impact
van corruptieschandalen op de politieke stabiliteit in de regio. Ook benadrukt hij de rol van technologie en
digitale communicatie in deze ontwikkelingen, en het potentieel van deze tools om positieve veranderingen
te stimuleren.
Wat is de relatie tussen de jonge generatie en ongelijkheid in Latijns Amerika?
Volgens het artikel "Latin America's Lost Decades" van Foreign Affairs, heeft de jonge generatie in
Latijns Amerika veel te maken met de ongelijkheid in de regio. Veel jongeren zijn opgegroeid in
economisch instabiele omstandigheden en hebben te maken gehad met toenemende bureaucratie en
corruptie. Daarnaast is het voor hen moeilijk om hoogopgeleide banen te vinden en hebben ze minder
toegang tot kwaliteitsonderwijs en gezondheidszorg.
Deze ongelijkheid heeft geleid tot sociale onrust en protesten, zoals de recente demonstraties in Chili en
Colombia. Veel jongeren voelen zich benadeeld en eisen verandering en meer kansen op een betere
toekomst. Ze willen dat de overheid zich meer richt op het verminderen van ongelijkheid, inclusief het
bieden van gelijke kansen op onderwijs en gezondheidszorg, het beschermen van werknemersrechten en
het verminderen van corruptie.
Kortom, de jonge generatie in Latijns Amerika wordt sterk beïnvloed door de toenemende ongelijkheid in
de regio en zet zich in voor meer gelijkheid en kansen voor de toekomst.
Welke overeenkomsten en verschillen kun je herkennen in de problematiek rondom corona tussen
deze landen (denk aan economische stand van zaken, politiek beleid en sociale verhoudingen)?
Overeenkomsten:
• Alle drie de landen hebben te maken gehad met de impact van de pandemie, zoals het aantal
besmettingen en de dodelijke slachtoffers, evenals de economische en sociale gevolgen.
• Elk land heeft zijn eigen reactie en aanpak gekozen om de verspreiding van het virus te bestrijden,
hoewel de autoriteiten in alle drie de landen problemen en beperkingen hadden bij het uitvoeren
van het beleid.
• Er zijn ook gemeenschappelijke factoren die de pandemie in deze landen hebben verergerd, zoals
de toegang tot gezondheidszorg, de ongelijkheid in de samenleving en de mate van samenwerking
en naleving bij de bevolking.
Verschillen:
, • Economisch gezien waren Brazilië en Argentinië voor de pandemie al in een slechte staat
vanwege verschillende factoren, zoals corruptie, ongelijkheid en schuldenproblemen. Uruguay had
vóór de pandemie echter een relatief stabiele economie.
• Op politiek gebied zijn er duidelijke verschillen tussen de landen. Brazilië heeft tijdens de
pandemie te maken gehad met politieke verdeeldheid en controverse, waarbij president Bolsonaro
vaak kritiek kreeg vanwege zijn minimale reactie en scepsis ten aanzien van de pandemie.
Argentinië heeft ondertussen, onder een progressievere regering, gekozen voor striktere
maatregelen en lockdowns. In Uruguay, waar de regering traditioneel gezien meer conservatief is,
werd een meer gematigde reactie op de pandemie gezien.
• Sociale verhoudingen in de drie landen verschillen ook. In Brazilië en Argentinië is er sprake van
grote inkomensongelijkheid en armoede. Uruguay heeft een relatief minder ongelijke samenleving
en een hoger ontwikkelingsniveau. Dit kan invloed hebben op de mate waarin mensen getroffen
werden door de economische gevolgen van de pandemie.
Eind vragen:
1. Welke historische en hedendaagse ontwikkelingen kunnen de huidige staat van ongelijkheid verklaren in
Zuid Amerika?
2. Wat zijn de belangrijkste demografische gevolgen van de koloniale tijd in Zuid-Amerika?
3. Wat zijn de belangrijkste gevolgen van de koloniale overheersing met betrekking tot de sociale structuur
in Zuid-Amerika?
4. In hoeverre heeft de koloniale tijd de Zuid-Amerikaanse economie beinvloed?
Thema 2: Fysische Geografie Zuid-Amerika
§1: Geologie
Latijns-Amerika, een regio in beweging
Klaufus & Van Lindert, 2016
H2 Geologie – De ondergrond van Zuid-Amerika
Platentektoniek:
- De wereldschaal is gerelateerd aan het ontstaan, de ligging en de vorm van de continenten en
oceaanbekkens.
- De continentale schaal betreft de belangrijkste reliëfvormen (zoals de Andes en de continentale
schilden)
- De regionale schaal de ontwikkeling van de gebergteketens en het vulkanisme.
, §H2.1 Een eerste indruk van Zuid-Amerika
Het massieve continent vertoont een opvallend
fysisch-geografisch patroon. Geo-morfologisch
kunnen we vier grote gebieden onderscheiden, die
met de geologische opbouw overeenkomen:
1. Andesgebergte
2. Subandiene laagland (ten oosten van Andes)
3. Het Guyana en Braziliaanse Hoogland. →
Continentale schilden
4. The Plateau van Patagonië: een langgerekt
plateau in de zuidelijke punt.
Tektonisch maakt het continent deel uit van de Zuid-
Amerikaanse Plaat, in het oosten begrensd door de
Midden-Atlantische Rug en in het westen door de
(actieve) continentale rand van het continent. In het
oosten valt de passieve continentale rand samen met
de kust.
§H2.2 Het landschap van Zuid-Amerika
Het Hoogland van Guyana, in het noordoosten, is het resultaat van de opheffing van een oud erosie-
oppervlak
Ook het Hoogland van Brazilië, ten zuiden van de Amazone, is resultaat van de opheffing van een oud
erosie-oppervlak.
Ook de ondergrond van het plateau van Patagonië in Zuid-Argentinië bestaat uit een oud continentaal
schild → minder sterk opgeheven
Er ligt een uitgestrekt sedimentair gebied. De rivieren verdelen het gebied in 3 bekkens. Ze staan via
laagtes met elkaar in verbinding.
De Amazonedelta vorm verreweg de grootste kustvlakte van Zuid-Amerika.
