RECHTS-
VERGELIJKING
,
,DEEL I. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES ........................................................1
1 Wat is rechtsvergelijking? ...............................................................................................................1
1.1 Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde .....................................................1
1.2 Discipline of methode? ...........................................................................................................1
1.3 Soorten rechtsvergelijking .....................................................................................................1
1.4 Relaties met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen .............................................2
1.4.1 Rechtsvergelijking en buitenlandse rechtskunde ...........................................................2
1.4.2 Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken ........................................................2
1.4.3 Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie en -geschiedenis .............2
1.4.4 Rechtsvergelijking en internationaal privaat- en publiekrecht ....................................2
2 Waarom rechtsvergelijking? ...........................................................................................................3
2.1 Algemeen .................................................................................................................................3
2.2 Onmiddellijke doelen en functies van de rechtsvergelijking ............................................4
2.3 Intermediaire doelen en functies van de rechtsvergelijking .............................................4
2.3.1 Rechtenonderwijs................................................................................................................4
2.3.2 Rechtsvergelijking en de interpretatie van het eigen recht ...........................................4
2.3.3 Rechtsvergelijking en de interpretatie van internationaal en supranationaal recht ..5
2.3.4 Rechtsvergelijking en het vreemde recht .........................................................................5
2.3.5 Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline .....................................................5
2.4 Verwijderde doelen en functies van de rechtsvergelijking ...............................................5
2.4.1 De lege ferenda functie ......................................................................................................5
2.4.2 Rechtsvergelijking en nieuwe internationale en supranationale rechtsinstrumenten
5
2.4.3 Rechtsvergelijking en ius commune.................................................................................6
2.4.4 Rechtsvergelijking ter inspiratie van privaatrechtelijke overeenkomsten ..................6
2.4.5 Rechtsvergelijking als hulpwetenschap...........................................................................6
3 Hoe recht vergelijken? .....................................................................................................................6
3.1 Methoden van rechtsvergelijking .........................................................................................6
3.2 Fasen van de rechtsvergelijking ............................................................................................7
3.2.1 Het formuleren van de rechtsvergelijkende vraagstelling ............................................7
3.2.1.1 De vraagstelling ..........................................................................................................7
3.2.1.2 De keuze van de comparanda...................................................................................7
3.2.1.3 Is alles vergelijkbaar? .................................................................................................7
3.2.2 Het verzamelen van de informatie en de duiding ervan ..............................................7
, 3.2.2.1 Een aantal vuistregels ................................................................................................7
3.2.2.2 Toegang tot informatie over het vreemd recht .......................................................7
3.2.2.3 Recht in de boeken versus recht in actie..................................................................8
3.2.3 Het vergelijken en verklaren .............................................................................................8
3.2.3.1 Verschillen en gelijkenissen in kaart brengen ........................................................8
3.2.3.2 De praesumptio similitudinis ...................................................................................8
3.2.3.3 Systeeminterne vergelijking ......................................................................................9
3.2.3.4 Verschillen en gelijkenissen verklaren.....................................................................9
3.2.4 Het waarderen (?) ...............................................................................................................9
3.3 Bijzondere aandachtspunten .................................................................................................9
3.3.1 Taal........................................................................................................................................9
3.3.2 Hemeiscentrisme...............................................................................................................10
3.3.2.1 Algemeen ...................................................................................................................10
3.3.2.2 Exogene benaderingswijze ......................................................................................10
3.3.2.3 De realiteit van het gevaar van het hemeiscentrisme ..........................................10
3.4 Bescheidenheid en moed......................................................................................................11
4 Hoe landen groeperen? .................................................................................................................11
4.1 Rechtsfamilies ........................................................................................................................11
4.1.1 Eendimensionale indelingen ...........................................................................................11
4.1.2 Meerdimensionale indelingen.........................................................................................12
4.1.3 Relativering en moderne inzichten ................................................................................13
4.2 Overname van recht .............................................................................................................14
4.3 Unitaire en samengestelde staten .......................................................................................14
4.4 Monisme en dualisme ..........................................................................................................15
4.4.1 Het verdrag als interne rechtsbron: het vraagstuk van de rechtstreekse
toepasselijkheid ..............................................................................................................................15
4.4.2 De doorwerking van het verdragsrecht: het vraagstuk van de directe werking .....15
DEEL II. OVERZICHT VAN ENKELE SLEUTELJURISDICTIES ..................................................16
1 Opzet en structuur .........................................................................................................................16
2 België................................................................................................................................................16
2.1 Historisch kader ....................................................................................................................16
2.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................16
2.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................18
2.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................18
, 2.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................19
2.6 Invloeden................................................................................................................................20
3 Nederland .......................................................................................................................................20
3.1 Historisch kader ....................................................................................................................20
3.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................21
3.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................23
3.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................24
3.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................24
3.6 Invloeden................................................................................................................................25
4 Frankrijk ..........................................................................................................................................26
4.1 Historisch kader ....................................................................................................................26
4.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................26
4.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................28
4.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................29
4.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................29
4.6 Invloeden................................................................................................................................31
5 Duitsland .........................................................................................................................................31
5.1 Historisch kader ....................................................................................................................31
5.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................31
5.3 Onderlinge verhouding van rechtsbronnen ......................................................................34
5.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................34
5.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................34
5.6 Invloeden................................................................................................................................35
6 Verenigd Koninkrijk ......................................................................................................................36
6.1 Historisch kader ....................................................................................................................36
6.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................36
6.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................39
6.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................40
6.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................40
6.6 Invloeden................................................................................................................................42
7 Verenigde Staten van Amerika ....................................................................................................42
7.1 Historisch kader ....................................................................................................................42
7.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................42
7.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................44
, 7.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................45
7.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................45
7.6 Invloeden................................................................................................................................47
8 Rusland............................................................................................................................................48
8.1 Historisch kader ....................................................................................................................48
8.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................50
8.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................51
8.4 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................52
8.5 Invloeden................................................................................................................................53
9 China................................................................................................................................................53
9.1 Historisch kader ....................................................................................................................53
9.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................55
9.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................56
9.4 Algemene benadering van het recht...................................................................................57
9.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................57
9.6 Invloeden................................................................................................................................58
10 Japan ............................................................................................................................................58
10.1 Historisch kader ....................................................................................................................58
10.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................58
10.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................60
10.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................60
10.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................61
10.6 Invloeden................................................................................................................................61
11 Islamitisch recht .........................................................................................................................62
11.1 Geloof en recht.......................................................................................................................62
11.2 Rechtsbronnen .......................................................................................................................62
11.2.1 Koren (qoeran) ..............................................................................................................62
11.2.2 Soenna ............................................................................................................................63
11.2.3 Idjtihad ...........................................................................................................................63
11.2.4 Gewoonterecht, seculiere regelgeving en rechtsknepen .........................................64
11.3 Verhouding tot het internationale recht ............................................................................64
11.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................65
11.5 Verhouding tot het hedendaagse recht van staten ...........................................................65
12 Afrikaans recht ...........................................................................................................................66
, 12.1 Gelaagd recht .........................................................................................................................66
12.2 Traditioneel Afrikaanse laag ...............................................................................................66
12.3 Religieuze laag .......................................................................................................................67
12.4 Koloniale laag ........................................................................................................................68
12.5 Recht van na de onafhankelijkheid.....................................................................................68
12.6 Juridisch pluralisme ..............................................................................................................68
DEEL III. BIJ WEGE VAN ILLUSTRATIE: RECHTSVERGELIJKING IN PUBLIEK- EN
PRIVAATRECHT.......................................................................................................................................71
1 De persoon en zijn familie ............................................................................................................71
1.1 Opzet en structuur ................................................................................................................71
1.2 Individu, persoonlijkheid, staat en handelingsbekwaamheid........................................71
1.3 Verticale familieverhoudingen............................................................................................73
1.4 Horizontale familieverhoudingen ......................................................................................74
,DEEL I. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE
PRINCIPES
1 Wat is rechtsvergelijking?
1.1 Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde
Rechtsvergelijking = onderzoeken van verschillen en gelijkenissen tussen 2 of meer rechtsstelsels
of welbepaalde onderdelen daarvan vergelijken
Doel: verklaren en evalueren (wetenschappelijke methode ↔ wetenschappelijke discipline)
Meta-recht: geen aparte rechtstak, maar o.m. ook rechtsgeschiedenis, rechtssociologie,
rechtstheorie → misleidende buitenlandse benamingen van rechtsvergelijking!
1.2 Discipline of methode?
RV als methode: observatie moet objectief gebeuren → op wetenschappelijk verantwoorde wijze
vergelijken: ruimte voor verscheidenheid aan methoden afhankelijk van gestelde doel
RV als discipline: geheel van op wetenschappelijke wijze verzamelde kennis inzake vergelijking.
Kennis is opgebouwd o.b.v. onderzoek volgens RV methode, maar ook andere
wetenschapsdisciplines
Echter niet starten van tabula rasa: voortbouwen op werk van anderen
Bewustzijn van methodologische keuzen anderen
Bewustzijn van beperkingen en soliditeit van fundament waarop men bouwt
Onvolmaaktheid rechtsvergelijkend onderzoek
1.3 Soorten rechtsvergelijking
Moderne rechtsvergelijking: ontstaan in loop van 19e E: groeiend belang buitenlands recht i.k.v.
natiestaten, wereldhandel, ontwikkeling andere vergelijkingswetenschappen, … → droit
commun législatif (Congres voor Rechtsvergelijking te Parijs). Na WOI minder aandacht voor,
maar nog wel algemene rechtsbeginselen erkend door beschaafde naties als aanvullende bron
van volkenrecht + ontstaan Unidroit. Na WOII veel aandacht naar methodologische problemen
Rechtsvergelijking in alle inhoudelijke rechtsgebieden (! globalisering)
Verschillende soorten rechtsvergelijking:
Inter-internationale rechtsvergelijking
Intra-nationale rechtsvergelijking
Particulier-rechtsvergelijking
Zuiver interne rechtsvergelijking
Inter-temporele rechtsvergelijking
Combinatie van voorgaanden
! Niet vergelijken van levend recht in één land met recht in de boeken in ander land
1
,Onderscheid wet in de boeken en wet in actie: dogmatische RV vs functionele RV
Dogmatisch: uitsluitend geldend positief recht
Functioneel: gaat uit van probleem en hoe levend recht antwoord biedt (functie recht)
→ Onderscheid is niet altijd helder te onderscheiden en draagt niet altijd bij tot goed begrip
Micro- en macro RV (eerder glijdende schaal)
Micro: welbepaalde rechtsinstellingen of normeringsgehelen betreffende eenzelfde fenomeen
Macro: hele rechtsstelsel met aandacht voor omvattende thema’s → groeperen van
rechtsstelsels!
1.4 Relaties met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen
1.4.1 Rechtsvergelijking en buitenlandse rechtskunde
Buitenlandse rechtskunde = onderzoek of kennis van buitenlands recht (Auslandsrechtskunde)
! Complexe relatie: buitenlands recht slechts beschrijfbaar via RV methode: geen kennis of
onderzoek van buitenlands recht zonder RV (RV vaak impliciet). Omgekeerd zal RV in de regel
de kennis van 1 of meer buitenlandse rechtsstelsels veronderstellen: kennis fout tot stand
gekomen → slecht voor RV. Nationale vooringenomenheid voorkomen door eigen recht op
dezelfde wijze te hertalen: eigen recht wordt buitenlands recht (gevaar van etnocentrisme)
1.4.2 Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken
Juridische vertaler of tolk moet voldoende rechtsvergelijkende elementen hebben om op accurate
wijze te vatten wat de oorspronkelijke tekst bedoelde: juridische terminologie van beide talen
inhoudelijk en vormelijk beheersen!
Vaak impliciet RV
1.4.3 Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie en -geschiedenis
Rechtsfilosofie en rechtstheorie: abstracte reflectie over recht. Kunnen voortbouwen op
resultaten van RV onderzoek, maar RV zelf kan als toetssteen fungeren voor universele
geldigheid stellingen
Rechtssociologie: relatie tussen samenleving en recht → nuttigheid RV. Maar ook bij RV van
levend recht: belang rechtssociologie
Rechtsgeschiedenis: wetenschappelijke methoden van historisch onderzoek + resultaten niet
beperkt tot verschillen en gelijkenissen
→ Vruchtbare interacties mogelijk
1.4.4 Rechtsvergelijking en internationaal privaat- en publiekrecht
Internationaal privaatrecht: belang RV bij oplossing conflicten tussen diverse rechtsordeningen
of kwalificatie onbekende vreemde rechtsinstellingen
Internationaal publiekrecht: belang RV bij identificatie ARB als rechtsbron, bepaling
gewoonterecht, interpretatie verdragstermen, …
2
, ‘Comparative law and economics’ en ‘legal origins’
Law and economics: economische analyse van het recht: sturingsinstrument om mensen tot
gewenst gedrag te brengen en van ongewenst gedrag af te houden (gewenst en ongewenst in
termen van economische efficiëntie). Veel kritiek!
Comparative law and economics: veranderingen in recht verklaren. Uitgangspunt: er bestaat
competitieve markt voor aanbod van recht. RV: verandering in recht is vaak product van
overname van recht (legal transplants). Rechtsstelsel gaan gaandeweg tot meest efficiënte
recht convergeren. Maar: efficiënt in ene norm is niet noodzakelijk efficiënt in andere norm!
→ Economische wetenschap wordt gebruikt om RV te verklaren
Legal origins: economische resultaten verklaren vanuit RV. Common law-benadering > civil
law-benadering: meer ruimte aan private regelingen en werking markt > steunen op
doorvoeren Ohsbeleid en -regulering. Veel kritiek!
Beide benaderingen zijn Angelsaksisch vooringenomen
2 Waarom rechtsvergelijking?
2.1 Algemeen
Grenslijnen tussen verschillende soorten doelen = vloeibaar
Onmiddellijke of nabije doelen: functies die quasi automatisch door RV nagestreefd worden:
Algemene nabije doelen
Vreemde recht beter kennen en begrijpen
Eigen recht beter kennen en begrijpen
Specifieke nabije doelen
Opbouw recht en onderdelen begrijpen
Taxonomie rechtsstelsels en onderdelen opstellen
Ondersteuning juridisch vertalen en tolken
Intermediaire doelen: functies die door RVer zelf vervuld worden en leiden tot concrete output:
Rechtsonderwijs
Interpretatie eigen recht
Interpretatie internationaal en supranationaal recht
Vreemde recht correct toepassen
Bijdragen tot verdere ontwikkeling methodologie RV en verdere uitbouw RV als
wetenschappelijke discipline
Verwijderde doelen: functies die RV nastreeft, maar waarbij de resultaten alleen niet tot
onmiddellijke conclusie leiden:
De lege ferenda-functie: makers nieuw recht helpen
Coördinatie rechtsstelsels of onderdelen
Harmonisatie en eenmaking recht
Ontwikkeling aantal RB en ius commune
Voeden van privaatrechtelijke ovk
3
VERGELIJKING
,
,DEEL I. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE PRINCIPES ........................................................1
1 Wat is rechtsvergelijking? ...............................................................................................................1
1.1 Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde .....................................................1
1.2 Discipline of methode? ...........................................................................................................1
1.3 Soorten rechtsvergelijking .....................................................................................................1
1.4 Relaties met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen .............................................2
1.4.1 Rechtsvergelijking en buitenlandse rechtskunde ...........................................................2
1.4.2 Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken ........................................................2
1.4.3 Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie en -geschiedenis .............2
1.4.4 Rechtsvergelijking en internationaal privaat- en publiekrecht ....................................2
2 Waarom rechtsvergelijking? ...........................................................................................................3
2.1 Algemeen .................................................................................................................................3
2.2 Onmiddellijke doelen en functies van de rechtsvergelijking ............................................4
2.3 Intermediaire doelen en functies van de rechtsvergelijking .............................................4
2.3.1 Rechtenonderwijs................................................................................................................4
2.3.2 Rechtsvergelijking en de interpretatie van het eigen recht ...........................................4
2.3.3 Rechtsvergelijking en de interpretatie van internationaal en supranationaal recht ..5
2.3.4 Rechtsvergelijking en het vreemde recht .........................................................................5
2.3.5 Rechtsvergelijking als wetenschappelijke discipline .....................................................5
2.4 Verwijderde doelen en functies van de rechtsvergelijking ...............................................5
2.4.1 De lege ferenda functie ......................................................................................................5
2.4.2 Rechtsvergelijking en nieuwe internationale en supranationale rechtsinstrumenten
5
2.4.3 Rechtsvergelijking en ius commune.................................................................................6
2.4.4 Rechtsvergelijking ter inspiratie van privaatrechtelijke overeenkomsten ..................6
2.4.5 Rechtsvergelijking als hulpwetenschap...........................................................................6
3 Hoe recht vergelijken? .....................................................................................................................6
3.1 Methoden van rechtsvergelijking .........................................................................................6
3.2 Fasen van de rechtsvergelijking ............................................................................................7
3.2.1 Het formuleren van de rechtsvergelijkende vraagstelling ............................................7
3.2.1.1 De vraagstelling ..........................................................................................................7
3.2.1.2 De keuze van de comparanda...................................................................................7
3.2.1.3 Is alles vergelijkbaar? .................................................................................................7
3.2.2 Het verzamelen van de informatie en de duiding ervan ..............................................7
, 3.2.2.1 Een aantal vuistregels ................................................................................................7
3.2.2.2 Toegang tot informatie over het vreemd recht .......................................................7
3.2.2.3 Recht in de boeken versus recht in actie..................................................................8
3.2.3 Het vergelijken en verklaren .............................................................................................8
3.2.3.1 Verschillen en gelijkenissen in kaart brengen ........................................................8
3.2.3.2 De praesumptio similitudinis ...................................................................................8
3.2.3.3 Systeeminterne vergelijking ......................................................................................9
3.2.3.4 Verschillen en gelijkenissen verklaren.....................................................................9
3.2.4 Het waarderen (?) ...............................................................................................................9
3.3 Bijzondere aandachtspunten .................................................................................................9
3.3.1 Taal........................................................................................................................................9
3.3.2 Hemeiscentrisme...............................................................................................................10
3.3.2.1 Algemeen ...................................................................................................................10
3.3.2.2 Exogene benaderingswijze ......................................................................................10
3.3.2.3 De realiteit van het gevaar van het hemeiscentrisme ..........................................10
3.4 Bescheidenheid en moed......................................................................................................11
4 Hoe landen groeperen? .................................................................................................................11
4.1 Rechtsfamilies ........................................................................................................................11
4.1.1 Eendimensionale indelingen ...........................................................................................11
4.1.2 Meerdimensionale indelingen.........................................................................................12
4.1.3 Relativering en moderne inzichten ................................................................................13
4.2 Overname van recht .............................................................................................................14
4.3 Unitaire en samengestelde staten .......................................................................................14
4.4 Monisme en dualisme ..........................................................................................................15
4.4.1 Het verdrag als interne rechtsbron: het vraagstuk van de rechtstreekse
toepasselijkheid ..............................................................................................................................15
4.4.2 De doorwerking van het verdragsrecht: het vraagstuk van de directe werking .....15
DEEL II. OVERZICHT VAN ENKELE SLEUTELJURISDICTIES ..................................................16
1 Opzet en structuur .........................................................................................................................16
2 België................................................................................................................................................16
2.1 Historisch kader ....................................................................................................................16
2.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................16
2.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................18
2.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................18
, 2.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................19
2.6 Invloeden................................................................................................................................20
3 Nederland .......................................................................................................................................20
3.1 Historisch kader ....................................................................................................................20
3.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................21
3.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................23
3.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................24
3.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................24
3.6 Invloeden................................................................................................................................25
4 Frankrijk ..........................................................................................................................................26
4.1 Historisch kader ....................................................................................................................26
4.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................26
4.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................28
4.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................29
4.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................29
4.6 Invloeden................................................................................................................................31
5 Duitsland .........................................................................................................................................31
5.1 Historisch kader ....................................................................................................................31
5.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................31
5.3 Onderlinge verhouding van rechtsbronnen ......................................................................34
5.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................34
5.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................34
5.6 Invloeden................................................................................................................................35
6 Verenigd Koninkrijk ......................................................................................................................36
6.1 Historisch kader ....................................................................................................................36
6.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................36
6.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................39
6.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................40
6.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................40
6.6 Invloeden................................................................................................................................42
7 Verenigde Staten van Amerika ....................................................................................................42
7.1 Historisch kader ....................................................................................................................42
7.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................42
7.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................44
, 7.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................45
7.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................45
7.6 Invloeden................................................................................................................................47
8 Rusland............................................................................................................................................48
8.1 Historisch kader ....................................................................................................................48
8.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................50
8.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................51
8.4 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................52
8.5 Invloeden................................................................................................................................53
9 China................................................................................................................................................53
9.1 Historisch kader ....................................................................................................................53
9.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................55
9.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................56
9.4 Algemene benadering van het recht...................................................................................57
9.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................57
9.6 Invloeden................................................................................................................................58
10 Japan ............................................................................................................................................58
10.1 Historisch kader ....................................................................................................................58
10.2 Staatsstructuur en rechtsbronnen .......................................................................................58
10.3 Onderlinge verhouding van de rechtsbronnen ................................................................60
10.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................60
10.5 Gerechtelijke organisatie ......................................................................................................61
10.6 Invloeden................................................................................................................................61
11 Islamitisch recht .........................................................................................................................62
11.1 Geloof en recht.......................................................................................................................62
11.2 Rechtsbronnen .......................................................................................................................62
11.2.1 Koren (qoeran) ..............................................................................................................62
11.2.2 Soenna ............................................................................................................................63
11.2.3 Idjtihad ...........................................................................................................................63
11.2.4 Gewoonterecht, seculiere regelgeving en rechtsknepen .........................................64
11.3 Verhouding tot het internationale recht ............................................................................64
11.4 Indeling en algemene benadering van het recht...............................................................65
11.5 Verhouding tot het hedendaagse recht van staten ...........................................................65
12 Afrikaans recht ...........................................................................................................................66
, 12.1 Gelaagd recht .........................................................................................................................66
12.2 Traditioneel Afrikaanse laag ...............................................................................................66
12.3 Religieuze laag .......................................................................................................................67
12.4 Koloniale laag ........................................................................................................................68
12.5 Recht van na de onafhankelijkheid.....................................................................................68
12.6 Juridisch pluralisme ..............................................................................................................68
DEEL III. BIJ WEGE VAN ILLUSTRATIE: RECHTSVERGELIJKING IN PUBLIEK- EN
PRIVAATRECHT.......................................................................................................................................71
1 De persoon en zijn familie ............................................................................................................71
1.1 Opzet en structuur ................................................................................................................71
1.2 Individu, persoonlijkheid, staat en handelingsbekwaamheid........................................71
1.3 Verticale familieverhoudingen............................................................................................73
1.4 Horizontale familieverhoudingen ......................................................................................74
,DEEL I. RECHTSVERGELIJKING: ALGEMENE
PRINCIPES
1 Wat is rechtsvergelijking?
1.1 Rechtsvergelijking, begrip en buitenlandrechtskunde
Rechtsvergelijking = onderzoeken van verschillen en gelijkenissen tussen 2 of meer rechtsstelsels
of welbepaalde onderdelen daarvan vergelijken
Doel: verklaren en evalueren (wetenschappelijke methode ↔ wetenschappelijke discipline)
Meta-recht: geen aparte rechtstak, maar o.m. ook rechtsgeschiedenis, rechtssociologie,
rechtstheorie → misleidende buitenlandse benamingen van rechtsvergelijking!
1.2 Discipline of methode?
RV als methode: observatie moet objectief gebeuren → op wetenschappelijk verantwoorde wijze
vergelijken: ruimte voor verscheidenheid aan methoden afhankelijk van gestelde doel
RV als discipline: geheel van op wetenschappelijke wijze verzamelde kennis inzake vergelijking.
Kennis is opgebouwd o.b.v. onderzoek volgens RV methode, maar ook andere
wetenschapsdisciplines
Echter niet starten van tabula rasa: voortbouwen op werk van anderen
Bewustzijn van methodologische keuzen anderen
Bewustzijn van beperkingen en soliditeit van fundament waarop men bouwt
Onvolmaaktheid rechtsvergelijkend onderzoek
1.3 Soorten rechtsvergelijking
Moderne rechtsvergelijking: ontstaan in loop van 19e E: groeiend belang buitenlands recht i.k.v.
natiestaten, wereldhandel, ontwikkeling andere vergelijkingswetenschappen, … → droit
commun législatif (Congres voor Rechtsvergelijking te Parijs). Na WOI minder aandacht voor,
maar nog wel algemene rechtsbeginselen erkend door beschaafde naties als aanvullende bron
van volkenrecht + ontstaan Unidroit. Na WOII veel aandacht naar methodologische problemen
Rechtsvergelijking in alle inhoudelijke rechtsgebieden (! globalisering)
Verschillende soorten rechtsvergelijking:
Inter-internationale rechtsvergelijking
Intra-nationale rechtsvergelijking
Particulier-rechtsvergelijking
Zuiver interne rechtsvergelijking
Inter-temporele rechtsvergelijking
Combinatie van voorgaanden
! Niet vergelijken van levend recht in één land met recht in de boeken in ander land
1
,Onderscheid wet in de boeken en wet in actie: dogmatische RV vs functionele RV
Dogmatisch: uitsluitend geldend positief recht
Functioneel: gaat uit van probleem en hoe levend recht antwoord biedt (functie recht)
→ Onderscheid is niet altijd helder te onderscheiden en draagt niet altijd bij tot goed begrip
Micro- en macro RV (eerder glijdende schaal)
Micro: welbepaalde rechtsinstellingen of normeringsgehelen betreffende eenzelfde fenomeen
Macro: hele rechtsstelsel met aandacht voor omvattende thema’s → groeperen van
rechtsstelsels!
1.4 Relaties met belendende rechts- en wetenschapsdomeinen
1.4.1 Rechtsvergelijking en buitenlandse rechtskunde
Buitenlandse rechtskunde = onderzoek of kennis van buitenlands recht (Auslandsrechtskunde)
! Complexe relatie: buitenlands recht slechts beschrijfbaar via RV methode: geen kennis of
onderzoek van buitenlands recht zonder RV (RV vaak impliciet). Omgekeerd zal RV in de regel
de kennis van 1 of meer buitenlandse rechtsstelsels veronderstellen: kennis fout tot stand
gekomen → slecht voor RV. Nationale vooringenomenheid voorkomen door eigen recht op
dezelfde wijze te hertalen: eigen recht wordt buitenlands recht (gevaar van etnocentrisme)
1.4.2 Rechtsvergelijking en juridisch vertalen en tolken
Juridische vertaler of tolk moet voldoende rechtsvergelijkende elementen hebben om op accurate
wijze te vatten wat de oorspronkelijke tekst bedoelde: juridische terminologie van beide talen
inhoudelijk en vormelijk beheersen!
Vaak impliciet RV
1.4.3 Rechtsvergelijking en rechtsfilosofie, -theorie, -sociologie en -geschiedenis
Rechtsfilosofie en rechtstheorie: abstracte reflectie over recht. Kunnen voortbouwen op
resultaten van RV onderzoek, maar RV zelf kan als toetssteen fungeren voor universele
geldigheid stellingen
Rechtssociologie: relatie tussen samenleving en recht → nuttigheid RV. Maar ook bij RV van
levend recht: belang rechtssociologie
Rechtsgeschiedenis: wetenschappelijke methoden van historisch onderzoek + resultaten niet
beperkt tot verschillen en gelijkenissen
→ Vruchtbare interacties mogelijk
1.4.4 Rechtsvergelijking en internationaal privaat- en publiekrecht
Internationaal privaatrecht: belang RV bij oplossing conflicten tussen diverse rechtsordeningen
of kwalificatie onbekende vreemde rechtsinstellingen
Internationaal publiekrecht: belang RV bij identificatie ARB als rechtsbron, bepaling
gewoonterecht, interpretatie verdragstermen, …
2
, ‘Comparative law and economics’ en ‘legal origins’
Law and economics: economische analyse van het recht: sturingsinstrument om mensen tot
gewenst gedrag te brengen en van ongewenst gedrag af te houden (gewenst en ongewenst in
termen van economische efficiëntie). Veel kritiek!
Comparative law and economics: veranderingen in recht verklaren. Uitgangspunt: er bestaat
competitieve markt voor aanbod van recht. RV: verandering in recht is vaak product van
overname van recht (legal transplants). Rechtsstelsel gaan gaandeweg tot meest efficiënte
recht convergeren. Maar: efficiënt in ene norm is niet noodzakelijk efficiënt in andere norm!
→ Economische wetenschap wordt gebruikt om RV te verklaren
Legal origins: economische resultaten verklaren vanuit RV. Common law-benadering > civil
law-benadering: meer ruimte aan private regelingen en werking markt > steunen op
doorvoeren Ohsbeleid en -regulering. Veel kritiek!
Beide benaderingen zijn Angelsaksisch vooringenomen
2 Waarom rechtsvergelijking?
2.1 Algemeen
Grenslijnen tussen verschillende soorten doelen = vloeibaar
Onmiddellijke of nabije doelen: functies die quasi automatisch door RV nagestreefd worden:
Algemene nabije doelen
Vreemde recht beter kennen en begrijpen
Eigen recht beter kennen en begrijpen
Specifieke nabije doelen
Opbouw recht en onderdelen begrijpen
Taxonomie rechtsstelsels en onderdelen opstellen
Ondersteuning juridisch vertalen en tolken
Intermediaire doelen: functies die door RVer zelf vervuld worden en leiden tot concrete output:
Rechtsonderwijs
Interpretatie eigen recht
Interpretatie internationaal en supranationaal recht
Vreemde recht correct toepassen
Bijdragen tot verdere ontwikkeling methodologie RV en verdere uitbouw RV als
wetenschappelijke discipline
Verwijderde doelen: functies die RV nastreeft, maar waarbij de resultaten alleen niet tot
onmiddellijke conclusie leiden:
De lege ferenda-functie: makers nieuw recht helpen
Coördinatie rechtsstelsels of onderdelen
Harmonisatie en eenmaking recht
Ontwikkeling aantal RB en ius commune
Voeden van privaatrechtelijke ovk
3
