YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
FYSISCHE GEOGRAFIE 2 - GEOLOGIE
Inhoudsopgave
1 HET ONTSTAAN VAN DE AARDE ........................................................................................................................................................................... 2
2 INWENDIGE OPBOUW VAN DE AARDE ................................................................................................................................................................. 4
2.1 DE GEOFYSICA ......................................................................................................................................................................................................... 4
2.2 DE INWENDIGE STRUCTUUR VAN DE AARDE.......................................................................................................................................................... 6
3 DE LITHOSFEER .................................................................................................................................................................................................... 8
3.1 GESTEENTEN BESTAAN UIT MINERALEN ................................................................................................................................................................ 8
3.2 GESTEENTEN ........................................................................................................................................................................................................... 9
3.3 DE GESTEENTECYCLUS .......................................................................................................................................................................................... 10
3.4 DETERMINEREN VAN GESTEENTEN ...................................................................................................................................................................... 10
3.5 GESTEENTEN ALS GRONDSTOF ............................................................................................................................................................................. 10
3.6 STEENKOOL, EEN VERHAAL OP ZICH ..................................................................................................................................................................... 10
4 DE PLATENTEKTONIEK EN DE INWENDIGE KRACHTEN ........................................................................................................................................ 11
4.1 DE CONTINENTENDRIFT VAN WEGENER .............................................................................................................................................................. 11
4.2 DE PLATENTEKTONIEK .......................................................................................................................................................................................... 12
5 AARDBEVINGEN EN VULKANEN ......................................................................................................................................................................... 21
5.1 AARDBEVINGEN .................................................................................................................................................................................................... 21
5.2 VULKANISME......................................................................................................................................................................................................... 23
5.3 BREUKEN (elastisch gesteente) ............................................................................................................................................................................. 28
5.4 PLOOIINGEN EN GEBERGTEVORMING (plastisch gesteente) ................................................................................................................................ 29
5.5 DE WILSONCYCLUS EN DE VORMING VAN GESTEENTEN ...................................................................................................................................... 30
5.6 DE ACCRETIETECKTONIEK ..................................................................................................................................................................................... 30
5.8 PLATENTEKTONIEK EN DE VORMING VAN ERTSEN .............................................................................................................................................. 31
6 DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS ....................................................................................................................................................................... 32
6.1 HOE WORDT DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS ACHTERHAALD? ......................................................................................................................... 32
6.2 DE LITHOSTRATIGRAFIE ONTRAFELT DE PUZZEL .................................................................................................................................................. 32
6.3 BIOSTRATIGRAFIE BIEDT EEN HELPENDE HAND (= relatieve datering) ................................................................................................................. 34
6.4 DATERINGSMETHODEN ........................................................................................................................................................................................ 35
6.5 DE GEOLOGISCHE TIJDSSCHAAL ............................................................................................................................................................................ 37
7 DE GEOLOGIE VAN BELGIË ................................................................................................................................................................................. 39
7.1 DE KLEURRIJKE GEOLOGISCHE KAART .................................................................................................................................................................. 39
7.2 DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS BEGINT ALS “ER WAS EENS…” ......................................................................................................................... 40
7.3 DE PLEOZOISCHE SOKKEL ...................................................................................................................................................................................... 40
7.4 HET MESOZOICUM ................................................................................................................................................................................................ 47
7.5 HET CENOZOICUM ................................................................................................................................................................................................ 49
7.6 HET QUARTAIR ...................................................................................................................................................................................................... 51
1
,YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
HOOFDSTUK 1: HET ONTSTAAN VAN DE AARDE
(Big Bang is 1,7 miljard jaar geleden = het begin van alles)
Persoon in de foto: Een Belgische, medeontdekker van de Big Bang theorie. George Lemaitre. Hij was
een priester.
5 miljard jaar geleden = begin van de Melkweg. Een nevel van interstellair gas en stof aan de
buitenrand van het Melkwegstelsel begon te roteren waardoor hij afplatte tot een schijf. Door
condensatie verdichtte de schijf verder tot planeten rond een centrale ster, de zon (= dichtstbijzijnde
ster).
De wolk van Oort is een kometenwolk, 1,5 lichtjaren verwijderd van de zon. Kometen en meteoroïden zijn
de meest voorkomende hemellichamen in ons zonnestelsel.
= Melkwegstelsel
Midden = kern, kleine bollen = hopen, Halo = cirkel
waar alle hopen in zitten
Ons zonnestelsel hoort tot ons sterrenstelsel. Onze
zon ligt ergens halverwege een perseusarm.
Alles begon met een grote stofwolk.
Stof en gas begon te klonteren. Dit wordt een
protoster, en daarna een ster, de zon.
Naast de klonters zijn nog plaatsen waar niet
geklonterd werd.
Gas en stof dat niet w samengetrokken, geklonterd
vormt een accretieschijf = (als ze wel klonterden,
zouden het sterren zijn).
Wanneer de accretieschijf afkoelt wordt het een
protoplanetaire schijf (= komeetachtige hemellichamen).
Doordat deze protoplanetaire schijf dicht bij de zon (op 3 AE1 van de jonge zon2, die tot meer dan 900°C de
schijfmaterie sterk verhitte) was, komen gassen vrij. Deze gassen zullen verdichten tot gasplaneten (Jupiter,
Saturnus, Uranus en Neptunus).
De rest koelt af en verdicht tot planetesimalen (= stukken planeet).
Als die botsen, krijg je protoplaneten. Als de protoplaneten botsen wordt inslaghitte vrijgegeven en smelt
het binnenste (hier komt heel veel energie vrij). Dan krijg je gelaagde aardse (vaste) planeten (Mercurius,
Venus, Aarde en Mars = terrestrische planeten). De lichtere elementen drijven naar boven. Het zware blijft
beneden.
1 AE: astronomische eenheid: de gemiddelde afstand aarde-zon (=149,6 miljoen kilometer).
2
De zon is dus momenteel 5 miljard jaar, dus de zon heeft nog ± 5 miljard jaar om te leven voor deze een supernova wordt.
2
,YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
In de Melkweg botsen nog steeds gassen en brokstukken.
Grijze cirkel tussen Mars en Jupiter = planetoïdengordel (puin en brokstukken).
Als deze botsen kunnen deze een nieuwe planeet maken, maar dat lukt niet.
Omdat de aantrekkingskracht van Jupiter te groot is. Als Jupiter een kleine
planeet zou geweest zijn, dan zou daar nog een planeet zijn.
(Kometen bestaan vooral uit ijs. Planetoïden zijn puin en brokstukken)
De aarde heeft laagjes:
Lichte aardkorst of SiAl-laag (silicium en aluminium)
Zware mantel of SiMa-laag (silicium en magnesium)
Zeer zware kern of NiFe-laag (nikkel en ijzer)
De Kola boring (1970-1994): men heeft gat gegraven van 12,26km diep.
De straal (r: tot het midden) van de aarde is 6371km. De lithosfeer (de vaste korst
van de aarde) is ± 80km dik.
3
, YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
HOOFDSTUK 2: INWENDIGE OPBOUW VAN DE AARDE
De aarde is opgebouwd uit drie lagen: sial, sima en nife.
2.1 DE GEOFYSICA
De geofysica bestudeert alle fysische verschijnselen die zich in en om de aarde afspelen. Seismiciteit,
magnetisme, poollicht en andere delen behoren hiertoe.
4
Fysische Geografie 2 2020-2021
FYSISCHE GEOGRAFIE 2 - GEOLOGIE
Inhoudsopgave
1 HET ONTSTAAN VAN DE AARDE ........................................................................................................................................................................... 2
2 INWENDIGE OPBOUW VAN DE AARDE ................................................................................................................................................................. 4
2.1 DE GEOFYSICA ......................................................................................................................................................................................................... 4
2.2 DE INWENDIGE STRUCTUUR VAN DE AARDE.......................................................................................................................................................... 6
3 DE LITHOSFEER .................................................................................................................................................................................................... 8
3.1 GESTEENTEN BESTAAN UIT MINERALEN ................................................................................................................................................................ 8
3.2 GESTEENTEN ........................................................................................................................................................................................................... 9
3.3 DE GESTEENTECYCLUS .......................................................................................................................................................................................... 10
3.4 DETERMINEREN VAN GESTEENTEN ...................................................................................................................................................................... 10
3.5 GESTEENTEN ALS GRONDSTOF ............................................................................................................................................................................. 10
3.6 STEENKOOL, EEN VERHAAL OP ZICH ..................................................................................................................................................................... 10
4 DE PLATENTEKTONIEK EN DE INWENDIGE KRACHTEN ........................................................................................................................................ 11
4.1 DE CONTINENTENDRIFT VAN WEGENER .............................................................................................................................................................. 11
4.2 DE PLATENTEKTONIEK .......................................................................................................................................................................................... 12
5 AARDBEVINGEN EN VULKANEN ......................................................................................................................................................................... 21
5.1 AARDBEVINGEN .................................................................................................................................................................................................... 21
5.2 VULKANISME......................................................................................................................................................................................................... 23
5.3 BREUKEN (elastisch gesteente) ............................................................................................................................................................................. 28
5.4 PLOOIINGEN EN GEBERGTEVORMING (plastisch gesteente) ................................................................................................................................ 29
5.5 DE WILSONCYCLUS EN DE VORMING VAN GESTEENTEN ...................................................................................................................................... 30
5.6 DE ACCRETIETECKTONIEK ..................................................................................................................................................................................... 30
5.8 PLATENTEKTONIEK EN DE VORMING VAN ERTSEN .............................................................................................................................................. 31
6 DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS ....................................................................................................................................................................... 32
6.1 HOE WORDT DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS ACHTERHAALD? ......................................................................................................................... 32
6.2 DE LITHOSTRATIGRAFIE ONTRAFELT DE PUZZEL .................................................................................................................................................. 32
6.3 BIOSTRATIGRAFIE BIEDT EEN HELPENDE HAND (= relatieve datering) ................................................................................................................. 34
6.4 DATERINGSMETHODEN ........................................................................................................................................................................................ 35
6.5 DE GEOLOGISCHE TIJDSSCHAAL ............................................................................................................................................................................ 37
7 DE GEOLOGIE VAN BELGIË ................................................................................................................................................................................. 39
7.1 DE KLEURRIJKE GEOLOGISCHE KAART .................................................................................................................................................................. 39
7.2 DE GEOLOGISCHE GESCHIEDENIS BEGINT ALS “ER WAS EENS…” ......................................................................................................................... 40
7.3 DE PLEOZOISCHE SOKKEL ...................................................................................................................................................................................... 40
7.4 HET MESOZOICUM ................................................................................................................................................................................................ 47
7.5 HET CENOZOICUM ................................................................................................................................................................................................ 49
7.6 HET QUARTAIR ...................................................................................................................................................................................................... 51
1
,YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
HOOFDSTUK 1: HET ONTSTAAN VAN DE AARDE
(Big Bang is 1,7 miljard jaar geleden = het begin van alles)
Persoon in de foto: Een Belgische, medeontdekker van de Big Bang theorie. George Lemaitre. Hij was
een priester.
5 miljard jaar geleden = begin van de Melkweg. Een nevel van interstellair gas en stof aan de
buitenrand van het Melkwegstelsel begon te roteren waardoor hij afplatte tot een schijf. Door
condensatie verdichtte de schijf verder tot planeten rond een centrale ster, de zon (= dichtstbijzijnde
ster).
De wolk van Oort is een kometenwolk, 1,5 lichtjaren verwijderd van de zon. Kometen en meteoroïden zijn
de meest voorkomende hemellichamen in ons zonnestelsel.
= Melkwegstelsel
Midden = kern, kleine bollen = hopen, Halo = cirkel
waar alle hopen in zitten
Ons zonnestelsel hoort tot ons sterrenstelsel. Onze
zon ligt ergens halverwege een perseusarm.
Alles begon met een grote stofwolk.
Stof en gas begon te klonteren. Dit wordt een
protoster, en daarna een ster, de zon.
Naast de klonters zijn nog plaatsen waar niet
geklonterd werd.
Gas en stof dat niet w samengetrokken, geklonterd
vormt een accretieschijf = (als ze wel klonterden,
zouden het sterren zijn).
Wanneer de accretieschijf afkoelt wordt het een
protoplanetaire schijf (= komeetachtige hemellichamen).
Doordat deze protoplanetaire schijf dicht bij de zon (op 3 AE1 van de jonge zon2, die tot meer dan 900°C de
schijfmaterie sterk verhitte) was, komen gassen vrij. Deze gassen zullen verdichten tot gasplaneten (Jupiter,
Saturnus, Uranus en Neptunus).
De rest koelt af en verdicht tot planetesimalen (= stukken planeet).
Als die botsen, krijg je protoplaneten. Als de protoplaneten botsen wordt inslaghitte vrijgegeven en smelt
het binnenste (hier komt heel veel energie vrij). Dan krijg je gelaagde aardse (vaste) planeten (Mercurius,
Venus, Aarde en Mars = terrestrische planeten). De lichtere elementen drijven naar boven. Het zware blijft
beneden.
1 AE: astronomische eenheid: de gemiddelde afstand aarde-zon (=149,6 miljoen kilometer).
2
De zon is dus momenteel 5 miljard jaar, dus de zon heeft nog ± 5 miljard jaar om te leven voor deze een supernova wordt.
2
,YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
In de Melkweg botsen nog steeds gassen en brokstukken.
Grijze cirkel tussen Mars en Jupiter = planetoïdengordel (puin en brokstukken).
Als deze botsen kunnen deze een nieuwe planeet maken, maar dat lukt niet.
Omdat de aantrekkingskracht van Jupiter te groot is. Als Jupiter een kleine
planeet zou geweest zijn, dan zou daar nog een planeet zijn.
(Kometen bestaan vooral uit ijs. Planetoïden zijn puin en brokstukken)
De aarde heeft laagjes:
Lichte aardkorst of SiAl-laag (silicium en aluminium)
Zware mantel of SiMa-laag (silicium en magnesium)
Zeer zware kern of NiFe-laag (nikkel en ijzer)
De Kola boring (1970-1994): men heeft gat gegraven van 12,26km diep.
De straal (r: tot het midden) van de aarde is 6371km. De lithosfeer (de vaste korst
van de aarde) is ± 80km dik.
3
, YAM 1 BASO EN-AA
Fysische Geografie 2 2020-2021
HOOFDSTUK 2: INWENDIGE OPBOUW VAN DE AARDE
De aarde is opgebouwd uit drie lagen: sial, sima en nife.
2.1 DE GEOFYSICA
De geofysica bestudeert alle fysische verschijnselen die zich in en om de aarde afspelen. Seismiciteit,
magnetisme, poollicht en andere delen behoren hiertoe.
4
