Hoofdstuk 5
§ 1 De renaissance
Casus
1 a De mensen in de middeleeuwen vonden het erg belangrijk dat zij na hun
dood in het paradijs terecht zouden komen. Dan moesten zij zo min
mogelijk hebben gezondigd of voor de zonden die ze hadden begaan, zo
veel mogelijk boete hebben gedaan. Dit is precies wat Puccio doet.
b Ook hij heeft als monnik zijn leven aan God gewijd, maar hij wil met
genieten niet wachten tot hij dood is, maar al tijdens het leven in het
‘paradijs’ leven, zelfs als hij daarvoor zondigt (overspel pleegt).
c Via Don Felice en Isabetta wil hij de streng gelovige houding van Puccio
belachelijk maken. [Dat hangt samen met de waardering in de
renaissance van het aardse leven zelf.]
Basistekst 1
2 a In deze afbeelding staat de mens letterlijk centraal; hij is getekend op
basis van kennis uit de klassieke oudheid.
b Als je goed kijkt zie je dat Da Vinci voor de cirkel inderdaad de navel
heeft gebruikt als middelpunt, maar voor het vierkant is het geslachtsdeel
het middelpunt. Da Vinci heeft dus eigen anatomische inzichten
toegevoegd.
c Leonardo da Vinci bewonderde de klassieke auteurs en volgde hen na,
maar bracht ook verbeteringen aan.
3 Bijvoorbeeld: Palladio gebruikt klassieke elementen als de zuilengalerijen,
het timpanon (de driehoek met beeldhouwwerk boven de zuilen) en
symmetrie, maar maakt op basis daarvan wel nieuwe ontwerpen. Zo
gebruikt hij tempelfaçades om een niet-religieus gebouw (een villa) te
decoreren; een antieke tempel had maar één façade, Palladio heeft de
tempelfaçades hier in één gebouw viermaal toegepast om de villa op deze
specifieke plek uitzicht te geven naar alle windrichtingen.
4 In de renaissance waardeerde men de menselijke vermogens en de eigen
creativiteit. Een zelfportret past bij deze erkenning van het individu.
5 Dat is niet geheel juist. Machiavelli stelt wel dat stabiliteit in een staat een
doel is dat vele middelen heiligt, maar hij zegt niet dat elk doel legitiem is.
6 Het gaat hier om een mentaliteitsverandering die enige eeuwen duurde.
Stukje bij beetje werd het nieuwe gedachtegoed zichtbaar. De mentaliteit
van mensen in een gesloten samenleving als die van de middeleeuwen
verandert niet plotseling. Er is hier geen sprake van revolutie, maar van
evolutie.
,Basistekst 2
7 De opkomst van de handel en ambacht en het herleven van de agrarisch-
urbane samenleving. Door handel en ambacht ontstond er een groep van
rijke burgers die geld had om kunst en cultuur te ondersteunen.
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid
van de steden. Steden werden later centra van de renaissance.
De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de
vorm van kruistochten. Door de expansie kwamen in het westen verloren
gewaande geschriften van klassieke auteurs voor studie beschikbaar.
8 Men stelde de mens zelf en de kwaliteit van het leven op aarde meer
centraal, in plaats van het leven te zien als voorbereiding op het
hiernamaals.
De Griekse en Romeinse cultuur ging een veel grotere rol spelen en dat
kon je zien in de steden.
Men ging de rol van de kerk kritischer bekijken.
Historisch denken
9 a Het boek gaat over het verwerven en behouden van politieke macht
door vorsten.
b Hij legt uit dat je door enkelen wreed te straffen kunt voorkomen dat
velen in een staat, vorstendom of leger onveilig zijn.
c Machiavelli heeft de politiek van de klassieke oudheid onderzocht en is
daar voorbeelden tegengekomen die dit laten zien (in de bron citeert hij
een voorbeeld uit de klassieke geschiedenis, namelijk het leiderschap van
Hannibal).
Machiavelli had in zijn beroep direct te maken met oorlogen in Italië en
dus met het probleem hoe je macht verovert en behoudt.
10 a Zij verwaarlozen de gelovigen en zijn alleen uit op geld; net als
wereldlijke vorsten zorgen ze alleen goed voor zichzelf.
b Hij doet dat om de lezer eraan te herinneren dat de huidige praktijk
afwijkt van die van het vroege christendom, toen de titel ‘bisschop’ werd
bedacht om aan te geven dat een bisschop voor zijn gelovigen moest
zorgen.
c Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Erasmus is heel fel en veroordeelt het
gedrag van de machthebbers, terwijl Machiavelli afstandelijk is en het
gedrag van de machthebbers alleen beschrijft. Of: Erasmus is idealistisch
(hij wil de wereld met zijn kritiek verbeteren), terwijl Machiavelli cynisch is
(hij registreert alleen).
11 Beiden onderzoeken menselijk gedrag en gebruiken daarbij hun kennis
van de klassieke oudheid. Daarmee passen ze bij de renaissance.
Machiavelli past daar misschien iets meer bij, want hij doet dat zonder
naar het christelijke gedachtegoed te verwijzen; het gaat hem alleen om
de werking en effectiviteit van menselijk gedrag. Erasmus verwijst juist
wel naar het christelijke gedachtegoed. Tegelijkertijd past dat wel bij het
karakter van de noordelijke renaissance.
, § 2 Europeanen ontdekken de wereld
Casus
1 a Het veroveren van goud: zowel Cortés als Guzmán laten zich in hun
gedrag sterk leiden door de (vermeende) aanwezigheid van goud.
b Deze twee teksten bieden daarvoor weinig aanwijzingen. Wel heeft
Cortés de havenplaats vernoemd naar het Kruis van Christus, hetgeen zou
kunnen duiden op een religieus motief. Een andere aanwijzing is dat er al
kort na het ontstaan van Nieuw Spanje een bisschop aanwezig is.
c Ja, want zij stichtte er al snel een bisdom. Maar de steun heeft wel zijn
grenzen: al te gewelddadige veroveringen gelden kennelijk als
onchristelijk en worden veroordeeld. Om die reden wordt Guzmán uit de
kerk gestoten.
d 1) Door geschenken aan te bieden (een hoofdman geeft twintig
slavinnen cadeau; de Azteekse gezant biedt Cortés geschenken aan;
koning Tangáxuan van Michoacán doet hetzelfde).
2) Door mee te strijden met de Europeanen (bij Guzmán [en overigens ook
bij Cortés]).
3) Door zich al dan niet gewapend te verzetten (zoals op de afbeelding te
zien is; koning Tangáxuan verraadt niet waar meer goud is te vinden).
Basistekst 1
2 Het feit dat de bestaande handelsroutes over land minder toegankelijk
werden door de ondergang van het Mongoolse Rijk en de hoge
tolheffingen van de Turken.
De technische vooruitgang op het gebied van scheepsbouw en navigatie.
3 De motieven:
- Een overeenkomst is dat er in beide gevallen (ook) sprake was van een
religieus motief: de verbreiding van het christendom.
- Wel lijkt dat motief voor de kruistochten belangrijker te zijn geweest dan
voor de ontdekkingsreizen; blijkens de casus en bron 1 is bij de
ontdekkingsreizen goudzucht een belangrijk motief geweest.
De cultuur van de niet-Europese volken:
- Een verschil is dat de kruisridders tegen moslims streden (mensen met
een monotheïstische overtuiging), de Spaanse veroveraars tegen mensen
met een geloof dat verder van het christendom af stond.
De gevolgen op langere termijn:
- Een verschil is dat de indianen in het nauw zijn gedreven en voor een
belangrijk deel uitgestorven; nu vormen zij een minderheidsgroep in de
Verenigde Staten (soms in reservaten) en zijn ze in Zuid- en Midden-
Amerika grotendeels opgegaan in de koloniserende bevolking. In het
Midden-Oosten is nooit sprake geweest van een overheersing door
kolonisten.
- Een overeenkomst is dat de indianen in Amerika en de moslimvolken in
het Midden-Oosten een slechte herinnering bewaren aan het optreden van
de Europeanen. Sommige indianen vragen aandacht voor de ongelijke
strijd die hun voorvaderen tegen de Europeanen hebben gestreden;
mensen in het Midden-Oosten verwijzen soms nog naar de kruistochten
§ 1 De renaissance
Casus
1 a De mensen in de middeleeuwen vonden het erg belangrijk dat zij na hun
dood in het paradijs terecht zouden komen. Dan moesten zij zo min
mogelijk hebben gezondigd of voor de zonden die ze hadden begaan, zo
veel mogelijk boete hebben gedaan. Dit is precies wat Puccio doet.
b Ook hij heeft als monnik zijn leven aan God gewijd, maar hij wil met
genieten niet wachten tot hij dood is, maar al tijdens het leven in het
‘paradijs’ leven, zelfs als hij daarvoor zondigt (overspel pleegt).
c Via Don Felice en Isabetta wil hij de streng gelovige houding van Puccio
belachelijk maken. [Dat hangt samen met de waardering in de
renaissance van het aardse leven zelf.]
Basistekst 1
2 a In deze afbeelding staat de mens letterlijk centraal; hij is getekend op
basis van kennis uit de klassieke oudheid.
b Als je goed kijkt zie je dat Da Vinci voor de cirkel inderdaad de navel
heeft gebruikt als middelpunt, maar voor het vierkant is het geslachtsdeel
het middelpunt. Da Vinci heeft dus eigen anatomische inzichten
toegevoegd.
c Leonardo da Vinci bewonderde de klassieke auteurs en volgde hen na,
maar bracht ook verbeteringen aan.
3 Bijvoorbeeld: Palladio gebruikt klassieke elementen als de zuilengalerijen,
het timpanon (de driehoek met beeldhouwwerk boven de zuilen) en
symmetrie, maar maakt op basis daarvan wel nieuwe ontwerpen. Zo
gebruikt hij tempelfaçades om een niet-religieus gebouw (een villa) te
decoreren; een antieke tempel had maar één façade, Palladio heeft de
tempelfaçades hier in één gebouw viermaal toegepast om de villa op deze
specifieke plek uitzicht te geven naar alle windrichtingen.
4 In de renaissance waardeerde men de menselijke vermogens en de eigen
creativiteit. Een zelfportret past bij deze erkenning van het individu.
5 Dat is niet geheel juist. Machiavelli stelt wel dat stabiliteit in een staat een
doel is dat vele middelen heiligt, maar hij zegt niet dat elk doel legitiem is.
6 Het gaat hier om een mentaliteitsverandering die enige eeuwen duurde.
Stukje bij beetje werd het nieuwe gedachtegoed zichtbaar. De mentaliteit
van mensen in een gesloten samenleving als die van de middeleeuwen
verandert niet plotseling. Er is hier geen sprake van revolutie, maar van
evolutie.
,Basistekst 2
7 De opkomst van de handel en ambacht en het herleven van de agrarisch-
urbane samenleving. Door handel en ambacht ontstond er een groep van
rijke burgers die geld had om kunst en cultuur te ondersteunen.
De opkomst van de stedelijke burgerij en de toenemende zelfstandigheid
van de steden. Steden werden later centra van de renaissance.
De expansie van de christelijke wereld naar buiten toe, onder andere in de
vorm van kruistochten. Door de expansie kwamen in het westen verloren
gewaande geschriften van klassieke auteurs voor studie beschikbaar.
8 Men stelde de mens zelf en de kwaliteit van het leven op aarde meer
centraal, in plaats van het leven te zien als voorbereiding op het
hiernamaals.
De Griekse en Romeinse cultuur ging een veel grotere rol spelen en dat
kon je zien in de steden.
Men ging de rol van de kerk kritischer bekijken.
Historisch denken
9 a Het boek gaat over het verwerven en behouden van politieke macht
door vorsten.
b Hij legt uit dat je door enkelen wreed te straffen kunt voorkomen dat
velen in een staat, vorstendom of leger onveilig zijn.
c Machiavelli heeft de politiek van de klassieke oudheid onderzocht en is
daar voorbeelden tegengekomen die dit laten zien (in de bron citeert hij
een voorbeeld uit de klassieke geschiedenis, namelijk het leiderschap van
Hannibal).
Machiavelli had in zijn beroep direct te maken met oorlogen in Italië en
dus met het probleem hoe je macht verovert en behoudt.
10 a Zij verwaarlozen de gelovigen en zijn alleen uit op geld; net als
wereldlijke vorsten zorgen ze alleen goed voor zichzelf.
b Hij doet dat om de lezer eraan te herinneren dat de huidige praktijk
afwijkt van die van het vroege christendom, toen de titel ‘bisschop’ werd
bedacht om aan te geven dat een bisschop voor zijn gelovigen moest
zorgen.
c Je eigen antwoord. Bijvoorbeeld: Erasmus is heel fel en veroordeelt het
gedrag van de machthebbers, terwijl Machiavelli afstandelijk is en het
gedrag van de machthebbers alleen beschrijft. Of: Erasmus is idealistisch
(hij wil de wereld met zijn kritiek verbeteren), terwijl Machiavelli cynisch is
(hij registreert alleen).
11 Beiden onderzoeken menselijk gedrag en gebruiken daarbij hun kennis
van de klassieke oudheid. Daarmee passen ze bij de renaissance.
Machiavelli past daar misschien iets meer bij, want hij doet dat zonder
naar het christelijke gedachtegoed te verwijzen; het gaat hem alleen om
de werking en effectiviteit van menselijk gedrag. Erasmus verwijst juist
wel naar het christelijke gedachtegoed. Tegelijkertijd past dat wel bij het
karakter van de noordelijke renaissance.
, § 2 Europeanen ontdekken de wereld
Casus
1 a Het veroveren van goud: zowel Cortés als Guzmán laten zich in hun
gedrag sterk leiden door de (vermeende) aanwezigheid van goud.
b Deze twee teksten bieden daarvoor weinig aanwijzingen. Wel heeft
Cortés de havenplaats vernoemd naar het Kruis van Christus, hetgeen zou
kunnen duiden op een religieus motief. Een andere aanwijzing is dat er al
kort na het ontstaan van Nieuw Spanje een bisschop aanwezig is.
c Ja, want zij stichtte er al snel een bisdom. Maar de steun heeft wel zijn
grenzen: al te gewelddadige veroveringen gelden kennelijk als
onchristelijk en worden veroordeeld. Om die reden wordt Guzmán uit de
kerk gestoten.
d 1) Door geschenken aan te bieden (een hoofdman geeft twintig
slavinnen cadeau; de Azteekse gezant biedt Cortés geschenken aan;
koning Tangáxuan van Michoacán doet hetzelfde).
2) Door mee te strijden met de Europeanen (bij Guzmán [en overigens ook
bij Cortés]).
3) Door zich al dan niet gewapend te verzetten (zoals op de afbeelding te
zien is; koning Tangáxuan verraadt niet waar meer goud is te vinden).
Basistekst 1
2 Het feit dat de bestaande handelsroutes over land minder toegankelijk
werden door de ondergang van het Mongoolse Rijk en de hoge
tolheffingen van de Turken.
De technische vooruitgang op het gebied van scheepsbouw en navigatie.
3 De motieven:
- Een overeenkomst is dat er in beide gevallen (ook) sprake was van een
religieus motief: de verbreiding van het christendom.
- Wel lijkt dat motief voor de kruistochten belangrijker te zijn geweest dan
voor de ontdekkingsreizen; blijkens de casus en bron 1 is bij de
ontdekkingsreizen goudzucht een belangrijk motief geweest.
De cultuur van de niet-Europese volken:
- Een verschil is dat de kruisridders tegen moslims streden (mensen met
een monotheïstische overtuiging), de Spaanse veroveraars tegen mensen
met een geloof dat verder van het christendom af stond.
De gevolgen op langere termijn:
- Een verschil is dat de indianen in het nauw zijn gedreven en voor een
belangrijk deel uitgestorven; nu vormen zij een minderheidsgroep in de
Verenigde Staten (soms in reservaten) en zijn ze in Zuid- en Midden-
Amerika grotendeels opgegaan in de koloniserende bevolking. In het
Midden-Oosten is nooit sprake geweest van een overheersing door
kolonisten.
- Een overeenkomst is dat de indianen in Amerika en de moslimvolken in
het Midden-Oosten een slechte herinnering bewaren aan het optreden van
de Europeanen. Sommige indianen vragen aandacht voor de ongelijke
strijd die hun voorvaderen tegen de Europeanen hebben gestreden;
mensen in het Midden-Oosten verwijzen soms nog naar de kruistochten
