Chronologie
Geschiedenis geeft een beeld van het verloop van de tijd. Daarom is chronologie belangrijk
(tijdrekenkunde). Bij geschiedenis worden gebeurtenissen precies in de tijd geplaatst.
Daarom koppelen we ze meestal aan een jaar. Elke cultuur heeft ergens in de tijd een punt
genomen om de jaartelling te beginnen. Zo gebruikten de Romeinen de stichting van de stad
Rome als “hun eerste jaar”. De westerse cultuur gebruikt de christelijke jaartelling: het jaar
waarin Jezus Christus is geboren, is het eerste jaar. De jaren erna zijn dan “na Christus”
(nC), de jaren ervoor “voor Christus” (vC).
Deze jaartelling wordt tegenwoordig in bijna de hele wereld gebruikt. Maar het is niet
onpartijdig en objectief. In landen waar het christendom niet bestaat, zou men misschien
liever een ander beginpunt kiezen. De islamitische jaartelling begint bijvoorbeeld in het jaar
622 volgens de christelijke jaartelling. Gebeurtenissen “terugrekenen” naar de christelijke
telling is bovendien niet makkelijk, omdat de jaren in de islamitische telling korter zijn (354 of
355 dagen).
De oudste indeling van de geschiedenis in perioden is:
- de Oudheid
- de Middeleeuwen
- de Nieuwe Tijd
De Oudheid is de tijd van Grieken en Romeinen. De Nieuwe Tijd begint vanaf de
Renaissance, waarin mensen opnieuw een voorbeeld gaan nemen aan de Grieken en
Romeinen. De Middeleeuwen, waarin de Grieken en Romeinen minder belangrijk waren,
wordt gezien als een minder belangrijke “tussentijd”.
Later zijn 2 perioden toegevoegd. Archeologen ontdekten door opgravingen dat in de tijd
voor de geschreven geschiedenis (voor de Oudheid) ook al veel menselijke culturen hadden
bestaan. Die periode noemen we Prehistorie (voorgeschiedenis). In de Nieuwe Tijd is een
onderverdeling gemaakt omdat rond 1800 in Europa belangrijke ontwikkelingen
plaatsvinden: de democratische en de industriële revolutie. Voor 1800 noemen we de
Vroegmoderne Tijd. Na 1800 de Moderne Tijd.
Dus:
Prehistorie tijd voor geschreven bronnen
Oudheid uitvinding schrift (3000 vC) tot eind West-Romeinse Rijk (500 nC)
Middeleeuwen eind West-Romeinse Rijk (500 nC) tot ongeveer 1500
Vroegmoderne Tijd 1500-1800
Moderne Tijd 1800- nu
Voor Nederlands geschiedenisonderwijs zijn 10 tijdvakken met herkenbare namen bedacht:
JeB, GeR, MeR, SeS, OeH, Rev, PeR, BeS, WeC, TeC. Of: jebger, merses, oehrev, perbes,
wectec.
Perioden Tijdvakken
Prehistorie 1 Jagers en Boeren Tot 800 vC
Oudheid oude beschavingen
klassieke beschavingen 2 Grieken en Romeinen 800 vC – 500 nC
Middeleeuwen hoge middeleeuwen 3 Monniken en Ridders 500 – 1000
lage middeleeuwen 4 Steden en Staten 1000 – 1400
renaissancetijd 5 Ontdekkers en Hervormers 1400 – 1600
Vroegmoderne Tijd 17e eeuw, gouden eeuw 6 Regenten en Vorsten 1600 – 1700
18e eeuw, verlichtingseeuw 7 Pruiken en Revoluties 1700 – 1800
19e eeuw, industrialisatietijd 8 Burgers en Stoommachines 1800 – 1900
Moderne Tijd 1e helft 20e eeuw 9 Wereldoorlogen en Crisis 1900 – 1950
Vanaf 2e helft 20e eeuw 10 Televisie en Computer 1950 – nu
1
,Continuïteit en verandering
Geschiedenisboeken staan vol met revoluties, oorlogen en uitvindingen. Maar het meeste in
het verleden bleef lange tijd hetzelfde. Het is nu eenmaal zo dat veranderingen de meeste
aandacht trekken. Daarom zie je deze zaken ook beschreven in geschiedenisboeken.
Maar de meeste zaken blijven hetzelfde tussen die momenten door. Bijvoorbeeld: in het
begin van de eeuw had Rusland dictatoriale tsaren, die wantrouwend waren tegenover het
Westen. In 1917 zijn in de Russische revolutie de laatste tsaren afgezet en vervangen door
communistische leiders. Bij de val van het Communisme in 1991 werden deze leiders weer
vervangen door een gekozen president. Momenteel is dat Vladimir Putin. En hij heeft heel
veel macht, bijna zoals een dictator. En is wantrouwend ten opzichte van het Westen. Dus:
ondanks 2 revoluties is er de laatste 100 jaar in Rusland vooral veel hetzelfde gebleven.
Iets veranderen is niet makkelijk. Mensen blijven graag doen wat ze altijd al deden. Dus blijft
veel hetzelfde. Dat is ook zo omdat bepaalde dingen nu eenmaal zijn zoals ze zijn.
Nederland ligt aan zee. Dat zal altijd zo blijven en altijd invloed hebben op hoe het hier gaat.
Redenen waarom zaken ineens veranderen kunnen zijn:
- oorlogen en revoluties (bijvoorbeeld W.O.II)
- uitvindingen (bijvoorbeeld van auto’s, treinen, vliegtuigen)
- generaties (een nieuwe kan zich afzetten tegen de vorige)
In alle tijden zijn altijd veel sporen aanwezig uit een eerder verleden. Denk bijvoorbeeld aan
oude gebouwen, of bunkers uit W.O.II. Immateriële sporen kunnen bestaan uit gewoonten en
overtuigingen die eeuwenlang van generatie op generatie worden doorgegeven. Dat
doorgeven noemen we traditie. Een goed voorbeeld van traditie is godsdienst.
Een van de belangrijkste zaken die we doorgeven is taal. We gebruiken nu woorden die
soms honderden jaren geleden voor het eerst werden gebruikt. Woorden gaan vaak door de
tijd heen iets anders betekenen. In de Middeleeuwen stond het woord “feodaal” voor een
soort bestuur van het land, met een leenheer en leenmannen. Later heeft het woord een
meer negatieve klank gekregen. Feodaal staat in de 19e eeuw bijvoorbeeld voor “je
personeel neerbuigend en vernederend behandelen”.
Als iets uniek is, komt het 1 keer voor. Bijvoorbeeld gladiatoren. Die kwamen alleen bij de
Romeinen voor. Met generiek bedoelen we “vaker voorkomend” en “met dezelfde algemene
betekenis”. Bijvoorbeeld democratie (regering door het volk): komt veel vaker voor. Maar
toch betekende democratie in het oude Griekenland iets heel anders dan tegenwoordig. Het
woord heeft in de tijd een andere betekenis gekregen.
Of je iets ziet als continuïteit of verandering is vaak een kwestie van interpretatie. Sommigen
zeggen dat na W.O.II in Nederland een nieuw tijdperk begon (verandering). Anderen
benadrukken dat toch ook heel veel nog hetzelfde bleef (continuïteit). Voor beiden is wat te
zeggen. Continuïteit en verandering gaan altijd samen: het is dus maar net waar je de
nadruk op legt.
2
, Regenten en Vorsten (1600-1700)
23) Het absolutisme
In de 15e en 16e eeuw waren moderne staten gegroeid met centrale besturen. In de 17e
eeuw ging die ontwikkeling door en werden koningen steeds machtiger. Er ontstonden
absolute monarchieën. De verdeeldheid tussen de edelen in de Middeleeuwen en de
godsdienstoorlogen van de 17e eeuw hadden laten zien waar chaos toe kan leiden. De
absolute macht van vorsten werd gerechtvaardigd door te stellen dat 1 machtige koning
nodig was om de orde te bewaren.
Volgens politieke denkers uit de 17e eeuw hadden koningen hun macht van God gekregen:
het goddelijk recht van koningen. Ze waren dus ook alleen aan God verantwoording
schuldig, en aan niemand anders.
Beste voorbeeld van een absolute vorst is Lodewijk XIV van Frankrijk. Hij maakte
een eind aan de macht en invloed van zijn edelen door ze als hofadel aan zijn paleis te
binden.
In Engeland streefden de vorsten ook naar absolute macht, maar dit leidde daar tot een
burgeroorlog tussen koning en parlement. Het parlement won, waardoor Engelse koningen
na de 17e eeuw nog maar beperkte macht hadden. Ook in andere Europese landen hadden
koningen slechts wisselend succes, al wisten bijvoorbeeld de koning van Spanje en de
koning van Oostenrijk aanzienlijke machtsposities op te bouwen.
24) De Gouden Eeuw
De Nederlandse Republiek was een bijzondere staat tussen absolute koninkrijken,
voortgekomen uit een opstand begonnen door stedelijke burgers en edelen tegen de
Spaanse koning Filips II.
In de nieuwe staat kregen dan ook vooral burgers en edelen veel te zeggen. Hierbij waren
burgers belangrijker dan edelen, omdat Nederland een echt handelsland was en burgers de
handel drijven.
De nieuwe Republiek was een beetje een onsamenhangend geheel. Het beetje eenheid dat
er was, was het gevolg van het feit dat het gewest Holland heel machtig was en zaken “door
kon drukken”.
Omdat opstandelingen vooral voortgekomen waren uit calvinisten, werd hun godsdienst de
officiële religie. Er was wel veel vrijheid voor andere godsdiensten.
Nederland was in de 17e eeuw één van de rijkste en machtigste landen van Europa. Dit
kwam door de enorme opbloei van de economie, vooral door de handel. Het land lag aan de
monding van enkele belangrijke rivieren (de Rijn, de Maas) en op een kruispunt van
handelsroutes in Europa. Door de enorme rijkdom was er veel ruimte voor de groei van
kunsten en wetenschap. Een belangrijke schilder was Rembrandt van Rijn, een belangrijke
filosoof was de Joodse Nederlander Spinoza.
3
Geschiedenis geeft een beeld van het verloop van de tijd. Daarom is chronologie belangrijk
(tijdrekenkunde). Bij geschiedenis worden gebeurtenissen precies in de tijd geplaatst.
Daarom koppelen we ze meestal aan een jaar. Elke cultuur heeft ergens in de tijd een punt
genomen om de jaartelling te beginnen. Zo gebruikten de Romeinen de stichting van de stad
Rome als “hun eerste jaar”. De westerse cultuur gebruikt de christelijke jaartelling: het jaar
waarin Jezus Christus is geboren, is het eerste jaar. De jaren erna zijn dan “na Christus”
(nC), de jaren ervoor “voor Christus” (vC).
Deze jaartelling wordt tegenwoordig in bijna de hele wereld gebruikt. Maar het is niet
onpartijdig en objectief. In landen waar het christendom niet bestaat, zou men misschien
liever een ander beginpunt kiezen. De islamitische jaartelling begint bijvoorbeeld in het jaar
622 volgens de christelijke jaartelling. Gebeurtenissen “terugrekenen” naar de christelijke
telling is bovendien niet makkelijk, omdat de jaren in de islamitische telling korter zijn (354 of
355 dagen).
De oudste indeling van de geschiedenis in perioden is:
- de Oudheid
- de Middeleeuwen
- de Nieuwe Tijd
De Oudheid is de tijd van Grieken en Romeinen. De Nieuwe Tijd begint vanaf de
Renaissance, waarin mensen opnieuw een voorbeeld gaan nemen aan de Grieken en
Romeinen. De Middeleeuwen, waarin de Grieken en Romeinen minder belangrijk waren,
wordt gezien als een minder belangrijke “tussentijd”.
Later zijn 2 perioden toegevoegd. Archeologen ontdekten door opgravingen dat in de tijd
voor de geschreven geschiedenis (voor de Oudheid) ook al veel menselijke culturen hadden
bestaan. Die periode noemen we Prehistorie (voorgeschiedenis). In de Nieuwe Tijd is een
onderverdeling gemaakt omdat rond 1800 in Europa belangrijke ontwikkelingen
plaatsvinden: de democratische en de industriële revolutie. Voor 1800 noemen we de
Vroegmoderne Tijd. Na 1800 de Moderne Tijd.
Dus:
Prehistorie tijd voor geschreven bronnen
Oudheid uitvinding schrift (3000 vC) tot eind West-Romeinse Rijk (500 nC)
Middeleeuwen eind West-Romeinse Rijk (500 nC) tot ongeveer 1500
Vroegmoderne Tijd 1500-1800
Moderne Tijd 1800- nu
Voor Nederlands geschiedenisonderwijs zijn 10 tijdvakken met herkenbare namen bedacht:
JeB, GeR, MeR, SeS, OeH, Rev, PeR, BeS, WeC, TeC. Of: jebger, merses, oehrev, perbes,
wectec.
Perioden Tijdvakken
Prehistorie 1 Jagers en Boeren Tot 800 vC
Oudheid oude beschavingen
klassieke beschavingen 2 Grieken en Romeinen 800 vC – 500 nC
Middeleeuwen hoge middeleeuwen 3 Monniken en Ridders 500 – 1000
lage middeleeuwen 4 Steden en Staten 1000 – 1400
renaissancetijd 5 Ontdekkers en Hervormers 1400 – 1600
Vroegmoderne Tijd 17e eeuw, gouden eeuw 6 Regenten en Vorsten 1600 – 1700
18e eeuw, verlichtingseeuw 7 Pruiken en Revoluties 1700 – 1800
19e eeuw, industrialisatietijd 8 Burgers en Stoommachines 1800 – 1900
Moderne Tijd 1e helft 20e eeuw 9 Wereldoorlogen en Crisis 1900 – 1950
Vanaf 2e helft 20e eeuw 10 Televisie en Computer 1950 – nu
1
,Continuïteit en verandering
Geschiedenisboeken staan vol met revoluties, oorlogen en uitvindingen. Maar het meeste in
het verleden bleef lange tijd hetzelfde. Het is nu eenmaal zo dat veranderingen de meeste
aandacht trekken. Daarom zie je deze zaken ook beschreven in geschiedenisboeken.
Maar de meeste zaken blijven hetzelfde tussen die momenten door. Bijvoorbeeld: in het
begin van de eeuw had Rusland dictatoriale tsaren, die wantrouwend waren tegenover het
Westen. In 1917 zijn in de Russische revolutie de laatste tsaren afgezet en vervangen door
communistische leiders. Bij de val van het Communisme in 1991 werden deze leiders weer
vervangen door een gekozen president. Momenteel is dat Vladimir Putin. En hij heeft heel
veel macht, bijna zoals een dictator. En is wantrouwend ten opzichte van het Westen. Dus:
ondanks 2 revoluties is er de laatste 100 jaar in Rusland vooral veel hetzelfde gebleven.
Iets veranderen is niet makkelijk. Mensen blijven graag doen wat ze altijd al deden. Dus blijft
veel hetzelfde. Dat is ook zo omdat bepaalde dingen nu eenmaal zijn zoals ze zijn.
Nederland ligt aan zee. Dat zal altijd zo blijven en altijd invloed hebben op hoe het hier gaat.
Redenen waarom zaken ineens veranderen kunnen zijn:
- oorlogen en revoluties (bijvoorbeeld W.O.II)
- uitvindingen (bijvoorbeeld van auto’s, treinen, vliegtuigen)
- generaties (een nieuwe kan zich afzetten tegen de vorige)
In alle tijden zijn altijd veel sporen aanwezig uit een eerder verleden. Denk bijvoorbeeld aan
oude gebouwen, of bunkers uit W.O.II. Immateriële sporen kunnen bestaan uit gewoonten en
overtuigingen die eeuwenlang van generatie op generatie worden doorgegeven. Dat
doorgeven noemen we traditie. Een goed voorbeeld van traditie is godsdienst.
Een van de belangrijkste zaken die we doorgeven is taal. We gebruiken nu woorden die
soms honderden jaren geleden voor het eerst werden gebruikt. Woorden gaan vaak door de
tijd heen iets anders betekenen. In de Middeleeuwen stond het woord “feodaal” voor een
soort bestuur van het land, met een leenheer en leenmannen. Later heeft het woord een
meer negatieve klank gekregen. Feodaal staat in de 19e eeuw bijvoorbeeld voor “je
personeel neerbuigend en vernederend behandelen”.
Als iets uniek is, komt het 1 keer voor. Bijvoorbeeld gladiatoren. Die kwamen alleen bij de
Romeinen voor. Met generiek bedoelen we “vaker voorkomend” en “met dezelfde algemene
betekenis”. Bijvoorbeeld democratie (regering door het volk): komt veel vaker voor. Maar
toch betekende democratie in het oude Griekenland iets heel anders dan tegenwoordig. Het
woord heeft in de tijd een andere betekenis gekregen.
Of je iets ziet als continuïteit of verandering is vaak een kwestie van interpretatie. Sommigen
zeggen dat na W.O.II in Nederland een nieuw tijdperk begon (verandering). Anderen
benadrukken dat toch ook heel veel nog hetzelfde bleef (continuïteit). Voor beiden is wat te
zeggen. Continuïteit en verandering gaan altijd samen: het is dus maar net waar je de
nadruk op legt.
2
, Regenten en Vorsten (1600-1700)
23) Het absolutisme
In de 15e en 16e eeuw waren moderne staten gegroeid met centrale besturen. In de 17e
eeuw ging die ontwikkeling door en werden koningen steeds machtiger. Er ontstonden
absolute monarchieën. De verdeeldheid tussen de edelen in de Middeleeuwen en de
godsdienstoorlogen van de 17e eeuw hadden laten zien waar chaos toe kan leiden. De
absolute macht van vorsten werd gerechtvaardigd door te stellen dat 1 machtige koning
nodig was om de orde te bewaren.
Volgens politieke denkers uit de 17e eeuw hadden koningen hun macht van God gekregen:
het goddelijk recht van koningen. Ze waren dus ook alleen aan God verantwoording
schuldig, en aan niemand anders.
Beste voorbeeld van een absolute vorst is Lodewijk XIV van Frankrijk. Hij maakte
een eind aan de macht en invloed van zijn edelen door ze als hofadel aan zijn paleis te
binden.
In Engeland streefden de vorsten ook naar absolute macht, maar dit leidde daar tot een
burgeroorlog tussen koning en parlement. Het parlement won, waardoor Engelse koningen
na de 17e eeuw nog maar beperkte macht hadden. Ook in andere Europese landen hadden
koningen slechts wisselend succes, al wisten bijvoorbeeld de koning van Spanje en de
koning van Oostenrijk aanzienlijke machtsposities op te bouwen.
24) De Gouden Eeuw
De Nederlandse Republiek was een bijzondere staat tussen absolute koninkrijken,
voortgekomen uit een opstand begonnen door stedelijke burgers en edelen tegen de
Spaanse koning Filips II.
In de nieuwe staat kregen dan ook vooral burgers en edelen veel te zeggen. Hierbij waren
burgers belangrijker dan edelen, omdat Nederland een echt handelsland was en burgers de
handel drijven.
De nieuwe Republiek was een beetje een onsamenhangend geheel. Het beetje eenheid dat
er was, was het gevolg van het feit dat het gewest Holland heel machtig was en zaken “door
kon drukken”.
Omdat opstandelingen vooral voortgekomen waren uit calvinisten, werd hun godsdienst de
officiële religie. Er was wel veel vrijheid voor andere godsdiensten.
Nederland was in de 17e eeuw één van de rijkste en machtigste landen van Europa. Dit
kwam door de enorme opbloei van de economie, vooral door de handel. Het land lag aan de
monding van enkele belangrijke rivieren (de Rijn, de Maas) en op een kruispunt van
handelsroutes in Europa. Door de enorme rijkdom was er veel ruimte voor de groei van
kunsten en wetenschap. Een belangrijke schilder was Rembrandt van Rijn, een belangrijke
filosoof was de Joodse Nederlander Spinoza.
3
