H1: Methodes van sociaalpsychologisch onderzoek
Observatie & zelfbeschrijvingen
- Observaties = gedrag bekijken
- Zelfbeschrijving = gedrag navragen
- Potentiële problemen
o Onbewust gedrag
o Sociale wenselijkheid
o Vraageffect
- Waarom interessant?
o Gedrag = object van studie → moet op een manier gemeten worden
o Methodes kunnen indirect gebruikt worden + situatie specifiek
vb: zegt aan respondent dat je gedrag X wil meten, bekijkt eigenlijk gedrag Y
Het experiment
,Basisredeneringen en -terminologie bij experimenteel onderzoek
De empirische cirkel
,H2: Macht en onmacht
Macht = controle/invloed over iets of iemand
- Macht in dagelijks taalgebruik
o = sociale macht
o Macht van persoon over gedrag of situatie van anderen
- Macht als studieobject
o = macht van
▪ Omgevingsfactoren
▪ Persoon over eigen (sociale/niet-sociale) omgeving
▪ Persoon over eigen gedrag (keuzevrijheid/zelfregulering)
o = keuze, autonomie, impact, eigenaarschap
Macht van de handelende persoon
→ wisselwerking sociale & autosociale
macht en onmacht
Voorbeeldsituatie
Komt in auditorium, kiest plaats uit: oefent autosociale
macht uit (= zelf plek kiezen), maar ook sociale macht
(= andere kan die plek niet meer kiezen). Anderen
kunnen autosociale onmacht (= eigen plek niet kunnen
kiezen), sociale onmacht (= medeleerling niet kunnen
doen opschuiven) of perceptie van sociale macht van
een ander (= medestudent bepaalt mijn plaats)
ervaren.
→ implicaties voor psychologisch welzijn
Instrumenteel leren
- Instrumenteel leren
= gedrag waarmee we invloed uitoefenen op interne of externe omgeving
o Mogelijkheid verband te zien tussen gedrag & veroorzaakte verandering in
omgeving + toekomstig gedrag daarom afstemmen
o Gedragsuitkomsten:
▪ Appetitief
= aangenaam → gedrag zal toenemen in toekomst → wil meer appetitieve uitkomsten
▪ Aversief
= onaangenaam → gedrag zal afnemen in toekomst → wil minder aversieve uitkomsten
▪ = handelende persoon oefent macht uit op omgeving
maar omgeving oefent zo ook macht uit op gedrag…
Versterkers en straffen
- Afhankelijk van gevolg
o Versterker = bekrachtiger = appetitief gevolg van gedrag
▪ Positieve versterker = appetitieve prikkel treedt op of neemt toe
▪ Negatieve versterker = aversieve prikkel neemt af of verdwijnt
o Straf = aversief gevolg van gedag
▪ Positieve straf = aversieve prikkel treedt op of neemt toe
▪ Negatieve straf = appetitieve prikkel neemt af of verdwijnt
, o Primair = bevrediging van natuurlijke behoeftetoestand
vb: voedsel krijgen/onthouden
→ geen effect als behoefte bevredigd is = deprivatie-specifiek
o Secundair = betekenis door eerder leerproces
vb: nare geluidstoon, compliment
→ eenvoudig, snel & overal toe te passen
De rol van contingentie en contiguïteit
- Contingentie
= sterkte van het oorzakelijk verband → logische samenhang
o Perfecte contingentie
▪ Gedrag gevolgd door bekrachtiger of straf
▪ Bekrachtiger of straf treedt nooit op zonder het gedrag
▪ Instrumenteel leren gaat snel
o Niet-perfecte contingentie
▪ Gedrag niet altijd gevolgd door bekrachtiger of straf
▪ Bekrachtiger of straf treedt soms op zonder gedrag
▪ Instrumenteel leren gaat trager
o Geen contingentie
▪ Geen straffen of bekrachtigers, ongeacht gedrag
▪ Leert niets bij → geen gedragsverandering
▪ Uitzonderingen!
1: persoon neemt per ongeluk contingentie waar → gedragsverandering
2: ontbreken van contingentie valt persoon op → machteloosheid
- Contiguïteit
= verband in tijd en ruimte tussen gedrag & gevolg
o Sterke contiguïteit
▪ Gedrag snel gevolgd door veranderingen in situatie
▪ Operante conditionering werkt ‘beter’
o Zwakke contiguïteit
▪ Gedrag niet snel gevolgd door verandering in situatie
▪ Minder effect van operante conditionering
o Temporele contiguïteit
▪ Gedrag brengt zowel versterker als straf met zich mee
▪ Makkelijk: gedrag volgens snelle, banale versterkers maar op termijn
zware straf
vb: nu €100 of een maand lang elke dag €4
▪ Moeilijk: gedrag volgens onmiddellijke banale straffen, maar op termijn
aanzienlijke versterker
vb: nu studeren, in plaats van uitgaan, en mooi rapport
- Rol contingentie en contiguïteit
o Zwakke contiguïteit → contingentie minder duidelijk waarneembaar
o Hoge contiguïteit → contingentie makkelijker waarneembaar
Observatie & zelfbeschrijvingen
- Observaties = gedrag bekijken
- Zelfbeschrijving = gedrag navragen
- Potentiële problemen
o Onbewust gedrag
o Sociale wenselijkheid
o Vraageffect
- Waarom interessant?
o Gedrag = object van studie → moet op een manier gemeten worden
o Methodes kunnen indirect gebruikt worden + situatie specifiek
vb: zegt aan respondent dat je gedrag X wil meten, bekijkt eigenlijk gedrag Y
Het experiment
,Basisredeneringen en -terminologie bij experimenteel onderzoek
De empirische cirkel
,H2: Macht en onmacht
Macht = controle/invloed over iets of iemand
- Macht in dagelijks taalgebruik
o = sociale macht
o Macht van persoon over gedrag of situatie van anderen
- Macht als studieobject
o = macht van
▪ Omgevingsfactoren
▪ Persoon over eigen (sociale/niet-sociale) omgeving
▪ Persoon over eigen gedrag (keuzevrijheid/zelfregulering)
o = keuze, autonomie, impact, eigenaarschap
Macht van de handelende persoon
→ wisselwerking sociale & autosociale
macht en onmacht
Voorbeeldsituatie
Komt in auditorium, kiest plaats uit: oefent autosociale
macht uit (= zelf plek kiezen), maar ook sociale macht
(= andere kan die plek niet meer kiezen). Anderen
kunnen autosociale onmacht (= eigen plek niet kunnen
kiezen), sociale onmacht (= medeleerling niet kunnen
doen opschuiven) of perceptie van sociale macht van
een ander (= medestudent bepaalt mijn plaats)
ervaren.
→ implicaties voor psychologisch welzijn
Instrumenteel leren
- Instrumenteel leren
= gedrag waarmee we invloed uitoefenen op interne of externe omgeving
o Mogelijkheid verband te zien tussen gedrag & veroorzaakte verandering in
omgeving + toekomstig gedrag daarom afstemmen
o Gedragsuitkomsten:
▪ Appetitief
= aangenaam → gedrag zal toenemen in toekomst → wil meer appetitieve uitkomsten
▪ Aversief
= onaangenaam → gedrag zal afnemen in toekomst → wil minder aversieve uitkomsten
▪ = handelende persoon oefent macht uit op omgeving
maar omgeving oefent zo ook macht uit op gedrag…
Versterkers en straffen
- Afhankelijk van gevolg
o Versterker = bekrachtiger = appetitief gevolg van gedrag
▪ Positieve versterker = appetitieve prikkel treedt op of neemt toe
▪ Negatieve versterker = aversieve prikkel neemt af of verdwijnt
o Straf = aversief gevolg van gedag
▪ Positieve straf = aversieve prikkel treedt op of neemt toe
▪ Negatieve straf = appetitieve prikkel neemt af of verdwijnt
, o Primair = bevrediging van natuurlijke behoeftetoestand
vb: voedsel krijgen/onthouden
→ geen effect als behoefte bevredigd is = deprivatie-specifiek
o Secundair = betekenis door eerder leerproces
vb: nare geluidstoon, compliment
→ eenvoudig, snel & overal toe te passen
De rol van contingentie en contiguïteit
- Contingentie
= sterkte van het oorzakelijk verband → logische samenhang
o Perfecte contingentie
▪ Gedrag gevolgd door bekrachtiger of straf
▪ Bekrachtiger of straf treedt nooit op zonder het gedrag
▪ Instrumenteel leren gaat snel
o Niet-perfecte contingentie
▪ Gedrag niet altijd gevolgd door bekrachtiger of straf
▪ Bekrachtiger of straf treedt soms op zonder gedrag
▪ Instrumenteel leren gaat trager
o Geen contingentie
▪ Geen straffen of bekrachtigers, ongeacht gedrag
▪ Leert niets bij → geen gedragsverandering
▪ Uitzonderingen!
1: persoon neemt per ongeluk contingentie waar → gedragsverandering
2: ontbreken van contingentie valt persoon op → machteloosheid
- Contiguïteit
= verband in tijd en ruimte tussen gedrag & gevolg
o Sterke contiguïteit
▪ Gedrag snel gevolgd door veranderingen in situatie
▪ Operante conditionering werkt ‘beter’
o Zwakke contiguïteit
▪ Gedrag niet snel gevolgd door verandering in situatie
▪ Minder effect van operante conditionering
o Temporele contiguïteit
▪ Gedrag brengt zowel versterker als straf met zich mee
▪ Makkelijk: gedrag volgens snelle, banale versterkers maar op termijn
zware straf
vb: nu €100 of een maand lang elke dag €4
▪ Moeilijk: gedrag volgens onmiddellijke banale straffen, maar op termijn
aanzienlijke versterker
vb: nu studeren, in plaats van uitgaan, en mooi rapport
- Rol contingentie en contiguïteit
o Zwakke contiguïteit → contingentie minder duidelijk waarneembaar
o Hoge contiguïteit → contingentie makkelijker waarneembaar
