Vrije Universiteit van Amsterdam
Hoorcolleges
Organisatieverandering & ontwikkeling
Lotte den Nederlanden
nov – dec 2025
,Inhoud
College 1 – Inleiding tot veranderkunde & Sociaal constructionisme ...................................... 2
College 2 – Highberg Group gastcollege ................................................................................. 11
College 3 – Veranderkundige aanpakken ................................................................................. 14
College 4 – Gastcollege Marrewijk ......................................................................................... 23
College 5 – OD1 ...................................................................................................................... 27
College 6 – OD2 ...................................................................................................................... 34
College 7 – Verhalend veranderen ........................................................................................... 52
College 8 – Lerend interveniëren ............................................................................................. 56
College 9 – Veranderdynamiek ................................................................................................ 67
Responsiecollege...................................................................................................................... 76
,College 1 – Inleiding tot veranderkunde & Sociaal
constructionisme
Het vakgebied van de veranderkunde
De veranderkunde houdt zich bezig met zowel het organiseren van verandering als de
betekenisvolle rol van de change agent/interventionist:
De veranderkunde richt zich op:
➢ Het in gang zetten van verandering
➢ Het uitlijnen van processen, mensen en hulpmiddelen
➢ Sociale perceptie- en belevingsvraagstukken als ingang voor gedragsverandering
➢ Het verbeteren van de effectiviteit van managers, leidinggevenden en medewerkers
➢ Het versterken van hun onderlinge samenwerking
De veranderkunde behoeft altijd een tweeledige aandacht:
1. De verandering zelf – de organisatorische en inhoudelijke kant
2. De interventiekundige als persoon – hoe mijn eigen aannames en interactiestijl
verandering beïnvloeden
Veranderprocessen zijn complex. Mensen willen tegelijkertijd veranderen en vasthouden aan
het bestaande. De interventiekundige moet dus leren omgaan met paradoxen, tegenstrijdige
belangen en sociale dynamiek.
Sociaal constructionisme als basishouding
Sociaal constructionisme is een insteek om naar veranderkunde te kijken. Deze theoretische
lens beïnvloedt hoe we naar organisaties en verandering kijken.
Kernprincipes van sociaal constructionisme:
➢ Mensen percipiëren de realiteit door hun zintuigen → ieder individu creëert een eigen
werkelijkheid
➢ Wat mensen weten, leren en herkennen is context- en cultuurgebonden
➢ De werkelijkheid is gelaagd en meervoudig. Een objectieve werkelijkheid bestaat niet
➢ In plaats daarvan spreken we van een intersubjectieve werkelijkheid: een gedeeld
werkelijkheidssysteem dat ontstaat wanneer perspectieven worden uitgewisseld.
➢ Dialoog/co-inquiry vormt in deze manier van kijken het primaire mechanisme van
verandering
Verandering is dus geen technisch project, maar een proces van gezamenlijke betekenisgeving.
Deze visie ligt in lijn met dat verandering begint bij het onderzoeken van je eigen aannames en
het relationele proces dat je samen creëert (voorwoord, Van Nistelrooij).
, Twee typen uitdagingen: technisch-inhoudelijk vs. sociaal adaptief
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen twee soorten veranderopgaven
➢ Technische inhoudelijke uitdagingen.
Deze uitdagingen gaan uit van rationele, lineaire manier van denken:
Kenmerken:
o Problem solving: het vooraf selecteren van een probleem en doel
o Expertmatige diagnose
o Oplossingen komen uit de ‘inhoudelijke discipline’ (bedrijfskunde, economie)
o Vanuit een buitenstaandersperspectief (macro perspectief) wordt menselijk
gedrag geobjectiveerd
o Er wordt gestreefd naar uniform gedrag dat past in een plan
o De aanpak is lineair/causaal/deductief
o Past bij geplande verandering (planned change)
Hierbij wordt gekeken naar:
o Routing en processtappen
o Functie- en taakbeschrijvingen
o Structuurontwerp
o Rollen, regels, procedures
Dit sluit aan bij het traditionele verandermanagement (hoofdstuk 2, Van Nistelrooij),
waarin strategische planning centraal staat.
➢ Sociaal- adaptieve uitdagingen.
Deze uitdagingen situeren verandering op het niveau van menselijke interactie.
Kenmerken:
o Problem setting in plaats van problem solving
De juiste probleemdefinitie (+ aanpak) ontstaat interactief, via gezamenlijke
framing van de context
o Focus op wat mensen doen, denken en voelen (betekenisgeving)
o De interventiekundige werkt vanuit een binnenstaandersperspectief: mensen
worden bevraagd op hun potentieel en zij worden daarom begeleid en
gefaciliteerd. Er wordt geprobeerd vanuit een menselijke relatie aan te sluiten
bij de diverse perspectieven van betrokkenen.
o Verandering ontstaat in het hier-en-nu, door emergentie
o De logica is cyclisch/inductief
o Past bij emergent change
Veld waarop wordt gekeken:
o Gedrag
o Interactiepatronen
o Betekenisgeving
o Eigen denk- en interactiestijl van change agents
Interlude 4.8 benadrukt dit: veranderen vraagt het aansluiten bij perspectieven van
betrokkenen, hun verhalen horen, erkennen en verbinden. Verandering ontstaat vanuit
relationele afstemming, niet vanuit opgelegde blauwdrukken.
Hoorcolleges
Organisatieverandering & ontwikkeling
Lotte den Nederlanden
nov – dec 2025
,Inhoud
College 1 – Inleiding tot veranderkunde & Sociaal constructionisme ...................................... 2
College 2 – Highberg Group gastcollege ................................................................................. 11
College 3 – Veranderkundige aanpakken ................................................................................. 14
College 4 – Gastcollege Marrewijk ......................................................................................... 23
College 5 – OD1 ...................................................................................................................... 27
College 6 – OD2 ...................................................................................................................... 34
College 7 – Verhalend veranderen ........................................................................................... 52
College 8 – Lerend interveniëren ............................................................................................. 56
College 9 – Veranderdynamiek ................................................................................................ 67
Responsiecollege...................................................................................................................... 76
,College 1 – Inleiding tot veranderkunde & Sociaal
constructionisme
Het vakgebied van de veranderkunde
De veranderkunde houdt zich bezig met zowel het organiseren van verandering als de
betekenisvolle rol van de change agent/interventionist:
De veranderkunde richt zich op:
➢ Het in gang zetten van verandering
➢ Het uitlijnen van processen, mensen en hulpmiddelen
➢ Sociale perceptie- en belevingsvraagstukken als ingang voor gedragsverandering
➢ Het verbeteren van de effectiviteit van managers, leidinggevenden en medewerkers
➢ Het versterken van hun onderlinge samenwerking
De veranderkunde behoeft altijd een tweeledige aandacht:
1. De verandering zelf – de organisatorische en inhoudelijke kant
2. De interventiekundige als persoon – hoe mijn eigen aannames en interactiestijl
verandering beïnvloeden
Veranderprocessen zijn complex. Mensen willen tegelijkertijd veranderen en vasthouden aan
het bestaande. De interventiekundige moet dus leren omgaan met paradoxen, tegenstrijdige
belangen en sociale dynamiek.
Sociaal constructionisme als basishouding
Sociaal constructionisme is een insteek om naar veranderkunde te kijken. Deze theoretische
lens beïnvloedt hoe we naar organisaties en verandering kijken.
Kernprincipes van sociaal constructionisme:
➢ Mensen percipiëren de realiteit door hun zintuigen → ieder individu creëert een eigen
werkelijkheid
➢ Wat mensen weten, leren en herkennen is context- en cultuurgebonden
➢ De werkelijkheid is gelaagd en meervoudig. Een objectieve werkelijkheid bestaat niet
➢ In plaats daarvan spreken we van een intersubjectieve werkelijkheid: een gedeeld
werkelijkheidssysteem dat ontstaat wanneer perspectieven worden uitgewisseld.
➢ Dialoog/co-inquiry vormt in deze manier van kijken het primaire mechanisme van
verandering
Verandering is dus geen technisch project, maar een proces van gezamenlijke betekenisgeving.
Deze visie ligt in lijn met dat verandering begint bij het onderzoeken van je eigen aannames en
het relationele proces dat je samen creëert (voorwoord, Van Nistelrooij).
, Twee typen uitdagingen: technisch-inhoudelijk vs. sociaal adaptief
Er wordt een onderscheid gemaakt tussen twee soorten veranderopgaven
➢ Technische inhoudelijke uitdagingen.
Deze uitdagingen gaan uit van rationele, lineaire manier van denken:
Kenmerken:
o Problem solving: het vooraf selecteren van een probleem en doel
o Expertmatige diagnose
o Oplossingen komen uit de ‘inhoudelijke discipline’ (bedrijfskunde, economie)
o Vanuit een buitenstaandersperspectief (macro perspectief) wordt menselijk
gedrag geobjectiveerd
o Er wordt gestreefd naar uniform gedrag dat past in een plan
o De aanpak is lineair/causaal/deductief
o Past bij geplande verandering (planned change)
Hierbij wordt gekeken naar:
o Routing en processtappen
o Functie- en taakbeschrijvingen
o Structuurontwerp
o Rollen, regels, procedures
Dit sluit aan bij het traditionele verandermanagement (hoofdstuk 2, Van Nistelrooij),
waarin strategische planning centraal staat.
➢ Sociaal- adaptieve uitdagingen.
Deze uitdagingen situeren verandering op het niveau van menselijke interactie.
Kenmerken:
o Problem setting in plaats van problem solving
De juiste probleemdefinitie (+ aanpak) ontstaat interactief, via gezamenlijke
framing van de context
o Focus op wat mensen doen, denken en voelen (betekenisgeving)
o De interventiekundige werkt vanuit een binnenstaandersperspectief: mensen
worden bevraagd op hun potentieel en zij worden daarom begeleid en
gefaciliteerd. Er wordt geprobeerd vanuit een menselijke relatie aan te sluiten
bij de diverse perspectieven van betrokkenen.
o Verandering ontstaat in het hier-en-nu, door emergentie
o De logica is cyclisch/inductief
o Past bij emergent change
Veld waarop wordt gekeken:
o Gedrag
o Interactiepatronen
o Betekenisgeving
o Eigen denk- en interactiestijl van change agents
Interlude 4.8 benadrukt dit: veranderen vraagt het aansluiten bij perspectieven van
betrokkenen, hun verhalen horen, erkennen en verbinden. Verandering ontstaat vanuit
relationele afstemming, niet vanuit opgelegde blauwdrukken.
